باب التوبه

باب التوبه، باب الرحمه: درِ اتاقک پیرامون نردبان داخل کعبه می‌باشد. این در برای راهیابی به پلکان چوبین بام کعبه است. نردبان پنج سال قبل از بعثت پیامبر(ص) به دست قریش ساخته شد و در سال 65ق. به دست عبدالله بن زبیر، از نو ساخته و طلاکاری شد و در سال 74ق. حجاج بن یوسف ثقفی نردبان را ویران کرد و از نو بنا کرد که باب التوبه نام گرفت. و شاید علت نام‌گذاری به باب الرحمه این بود که از این در برای بالا رفتن و تنظیم ناودان کعبه استفاده می‌شد. این در به خاطر اهمیت زیادی که دارد در سال‌های مختلف بارها بازسازی شده است و گاهی با طلای ناب بازسازی می‌شد. در گذشته گزارشی از پرده این باب نشده ولی در دوران جدید از آن یاد شده و چنین برمی‌آید که آن را حکومت مصر هر سال همراه جامه بیرونی کعبه می‌فرستاد. جنس پرده از ابریشم سیاه ساده بافته شده و طلا و نقره‌های بافته شده در آن بیش از ۱۰۰۰ مثقال است. در ضلع‌های این پرده آیاتی از قرآن کریم نقش بسته است.

معرفی اجمالی

باب توبه دری در سمت راست ضلع شمالی درون کعبه و در زاویه رکن شامی برای راهیابی به پلکان چوبین بام کعبه است.این نردبان نخستین بار در بازسازی کعبه به دست قریش (5 سال پیش از بعثت پیامبر) که سقفی چوبین برای کعبه نهادند، ساخته شد. به سال 65ق. در بازسازی کعبه به دست عبدالله بن زبیر، این نردبان از نو ساخته و طلاکاری شد.بعدها حجاج بن یوسف ثقفی به سال 74ق. با بازسازی کعبه، نردبان را ویران نمود و دیگر بار ساخت و اتاقکی پیرامون آن بنا کرد و برای ورود به این اتاقک دری کوچک از چوب ساج فراهم نمودکه با عنوان باب التوبهشناخته شد. شاید بدین دلیل که از این در برای بالا رفتن و تنظیم ناودان کعبه (میزاب الرحمه) استفاده می‌شد، آن را باب الرحمهخواندند. نیز شاید این نام برگرفته از باب الرحمه و باب التوبه باشد که به عنوان نام یکی از درهای بهشتدر برخی روایت‌ها یاد شده است. طول این در را سه و نیم ذرع (حدود یک متر و 75 سانتی متر) و عرضش را یک و نیم ذرع (حدود 75 سانتی متر) ‌گزارش کرده‌اند.

هزینه‌های ساخت

باب التوبه در محرم سال 237ق. به دستور متوکل عباسی (حک: 232-247ق.) با روکشی از نقره و قفلی سیمین زینت شد.ناصر خسرو قبادیانی (م. 481ق.) این در و قفل آن را دیده است.از آن پس تا سده 14ق. ‌گزارشی از بازسازی این در وجود ندارد. به سال 1363ق. به دستور عبدالعزیز پادشاه سعودی (حک: 1319-1373ق.) باب التوبه با طلای ناب بازسازی شد.واپسین بازسازی این در به سال 1398ق. به فرمان ملک خالد سعودی (حک: 1395-1402ق.) و با هزینه مؤسسة النقد العربی السعودی با مبلغ 13/420/00 ریال سعودی انجام شد. این مبلغ جدا از 280 کیلوگرم طلایی است که در ساخت در به کار رفته است‏.

اهمیت این در تا بدان جا بود که اشیای پیرامون آن همچون قفل و پرده‌اش نیز در طول زمان مورد توجه قرار گرفت. بر پایه ‌گزارشی، بر قفلی که بر این در از سده نهم ق. باقی مانده، عبارات «هذا قفلُ بابِ التوبة فی داخل الکعبه، اللهُ قابلُ التواب و مُفتِّح الابواب‏، استغفر و تاب، نصرٌ مِن الله و فتحٌ قریب، و بَشِّر المؤمنین یا محمد بجنة» و در پی آن، آیه 13 سوره صف: هُوَ الَّذِی اَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدَی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَو کَرِهَ المُشـرِکُونَ‌ و بر روی بدنه کلید آن عبارت: «هذا مفتاح الابواب» و بر روی دیگر آن عبارت «اِفتح لنا خیرَ الباب» با خط ثلث نقش بسته بود.

پرده باب التوبه

در تاریخ هیچ‌‌گونه اشاره‌ای به پرده باب التوبه نشده است. تنها در دوران جدید از آن یاد شده و چنین برمی‌آید که آن را حکومت مصر هر سال همراه جامه بیرونی کعبه می‌فرستاد.پرده باب التوبه از ابریشم سیاه ساده بافته شده و وزن تارهای طلایی و نقره‏ای به کار رفته در آن، بیش از 1000 مثقال است.بر روی این پرده مستطیل‌شکل که چهار ضلع آن با حاشیه‏‌ای از تارهای نقره‏ای آراسته گشته، جملاتی نگاشته شده است. در قسمت فرازین، آیه54 سوره انعام: وَ اِذَا جَاءَکَ الَّذِینَ یُؤمِنُونَ بِآیَاتِنَا فَقُل سَلاَمٌ عَلَیکُم کَتَبَ رَبُّکُم عَلَی نَفسِهِ الرَّحمَةَ اَنَّهُ مَن عَمِلَ مِنکُم سُوءاً بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِن بَعدِهِ وَ اَصلَحَ فَاَنَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ به صورت قطعه قطعه همراه جمله (امر بعمل هذهِ الستارةِ الشریفة مولانا الاعظمُ السلطانُ محمد خان الخامس) نقش بسته و تاریخ ساخت آن درج شده است. در قسمت پایین پرده، نقش و‌نگارهایی با تارهای طلایی و نقره‏ای قرار دارد که در میانه آن، در سه مربع به ترتیب عبارت‌های «بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحِیمِ» وَاِذ جَعَلنَا البَیتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَاَمناً (سوره بقره، 125) و وَاتَّخِذُوا مِن مَقَامِ اِبرَاهِیمَ مُصَلّیً (سوره بقره، 125) نگاشته شده است.در پرده‌هایی که در دوران سعود بن عبدالعزیز به سال‌های 1341، 1378 و 1381ق. بافته شده، آیه 54 و قسمتی از آیه 125 بقره درج شده است.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل باب التوبه.

• اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافة، 1415ق؛

• بحار الانوار: المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق؛

• التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق؛

• تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره: اصغر قائدان، تهران، مشعر، 1386ش؛

• جغرافیای حافظ ابرو: عبدالله حافظ ابرو خوافی (م. 833ق.)، تهران، میراث مکتوب، 1375ش؛

• الروض المعطار: محمد بن عبدالمنعم الحمیری (م. 900ق.)، بیروت، مکتبة لبنان، 1984م؛

• سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م. 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛

• فرهنگ اعلام جغرافیایی- تاریخی در حدیث و سیره نبوی: محمد محمد حسن شراب، ترجمه: شیخی، تهران، مشعر، 1386ش؛

• الکعبة المشرفه: محمد بن حسین الموجان، دار الملک عبدالعزیز، 1427ق؛

• کعبه و جامه آن از آغاز تاکنون: محمد الدقن، ترجمه: انصاری، مشعر، 1383ش؛

• مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق؛

• المصنّف: ابن ابی شیبه (م. 235ق.)، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، 1409ق؛

• مکه و مدینه تصویری از توسعه و نوسازی: عبیدالله محمد امین کردی، ترجمه: صابری، مشعر، 1382ش؛

• میقات حج (فصلنامه): حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران.