زیارتگاه خرقه پیامبر (قندهار)

آثار منسوب به رسول‌الله(ص) از دیر باز تا کنون مورد احترام مسلمانان بوده و به آنها تبرّک می‌جسته‌اند. این آثار، بیشتر در شهرها و مناطق تحت نفوذ اهل سنت؛ به ویژه در قلمرو پادشاهان عثمانی و شبه قاره هند یافت می‌شده است. در برخی بناهای مذهبی مهم این شهرها، مانند مساجد جامع، خانقاه‌ها، مقابر و زیارتگاه‌های بزرگ، جایگاه‌های ویژه و یا اتاق‌هایی، برای نگهداری این آثار وجود داشته است.

آثار منسوب به پیامبر خدا(ص)، بیشتر شامل تار ریش‌ها و تار موها، لباس‌ها و لوازم به‌جای مانده (مانند خرقه‌ها، صندل‌ها، شمشیرها) و دیگر اشیای منسوب به آن حضرت (نظیر قدمگاه‌ها) است.

از مشهورترین و بلکه مهم‌ترین زیارتگاه‌های حاوی آثار پیامبر اسلام(ص) در افغانستان، زیارتگاه خرقه شریفه قندهار است. در این زیارتگاه خرقه‌ای نگهداری می‌شود که از آنِ رسول‌الله(ص) دانسته شده و داستان مفصّلی در چگونگی رسیدن آن به قندهار نقل شده است.

با این حال، درباره انتساب برخی از این آثار به پیامبر، تردیدهایی وجود دارد و نمی‌توان به راحتی از اصالت و اعتبار تمامی آنها سخن گفت. اما صرف نظر از مساله میزان اعتبار و اصالت آثار پیامبر(ص)، آنچه در اینجا اهمیت دارد، آن است که وجود اینگونه آثار در منطقه‌ای، نشان ‌دهنده علاقه‌مندی‌های مردم آن منطقه است.

خرقه پیامبر

منابع تاریخی گفته‌اند، این همان خرقه‌ای است که پیامبر و اهل‌بیت ایشان، با دست خود دوخته بودند و پس از وفات آن حضرت، امام علی(ع) طبق وصیّت ایشان، خرقه را به اویس قرنی داد و او آن را پوشید.

در وصف مشخصات ظاهری خرقه نبوی گفته‌اند که این خرقه عبارت از جامه پشمینه ضخیمی با رنگ آسمانی است که از پشم نازک خالص شتر دوخته شده است. دو آستین مبارک آن از طول دامن جامه کوتاه‌تر و دو برِ پیش و رویش نسبتاً ژولیده است و به تناسب قامت انسان، کوتاه به نظر می‌آید.

انتقال خرقه از مکه به بغداد

پس از وفات اویس، خرقه را در غار حرا نهادند و تا مدت‌ها در آنجا به امانت گذاشته و نگهداری می‌شد، تا اینکه یکی از صالحان به نام شیخ دوست‌محمد، آن را از مکه به بغداد منتقل کرد. البته این خرقه بعدها به فیض‌آباد بدخشان انتقال یافت و در آنجا زیارتگاهی مخصوص آن ساخته شد که تا امروز همچنان باقی مانده است.

انتقال خرقه از بغداد تا بدخشان

در سال 1181ق. احمد شاه دُرّانی معروف به احمد شاه بابا (حک: 1186-1160)، مؤسس سلسله درانی افغانستان، در بیست و دومین سال سلطنت خود دستور داد تا خرقه را از فیض‌آباد به قندهار ـ که به عنوان پایتخت حکومت خود انتخاب کرده بود ـ منتقل کنند.

سخن مؤلف «تاریخ خرقه شریفه قندهار» درباره چگونگی حمل خرقه نبوی، نشان‌دهنده میزان احترام و تقدسی است که این خرقه نزد مردم افغانستان برخوردار بوده است.

در میان راه از بدخشان تا قندهار، خرقه را مدتی در کابل قرار دادند و محل قرار دادن آن تاکنون زیارتگاهی است. محمل خرقه، با عزّت و احترام کامل، از راه شهرهای میدان، وردک، غزنه، مقر، قلات شهر صفا به قندهار رسید و به تخمین مؤلف «تاریخ خرقه شریفه قندهار»، در ربیع‌الاول سال 1182ق. وارد شهر گردید. این خرقه در آغاز در «زاره مسجد» که در سال 1172ق. به دستور احمدشاه ساخته شده بود، به امانت گذاشته شد و تا سال 1190ق. نیز در همانجا بود.

ساخت زیارتگاه خرقه

صاحب کتاب «تاریخ خرقه شریفه قندهار» می‌نویسد:

«ساخت گنبد قبر احمد شاه و جایگاه خرقه، پس از ورود خرقه به قندهار آغاز شد و بنا بود تا این گنبد به بهترین شیوه معماری ساخته شود. اما به علت وفات احمد شاه در 1186ق. و با توجه به عدم تکمیل بنای گنبد تا این تاریخ، خرقه همچنان در مسجد زاره باقی ماند. تیمورشاه (حک: 1207-1186) فرزند احمد شاه، هم‌زمان با تکمیل گنبد آرامگاه پدر خود، عمارت جداگانه‌ای با مسجد و محوطه وسیع برای نگهداری خرقه در کنار این گنبد ساخت و پس از تکمیل آن در سال 1190ق. خرقه را از مسجد زاره به جایگاه مخصوص آن منتقل کرد و خرقه تاکنون در این بنا نگهداری می‌شود.»

درباره زیارتگاه خرقه و تعیین متولیان آن، فرمان‌ها و وقف‌نامه‌های متعددی از حکام و امرای افغانستان؛ از جمله احمدشاه، تیمورشاه و شاهان و شاهزادگان پس از آنها باقی مانده و تزیینات معماری و کتیبه‌هایی نیز در دوره‌های تاریخی بعدی به ساختمان آن افزوده شده است.

منابع

این مقاله برگرفته از فصلنامه علمی ترویجی میقات حج، ش 83. بخش «آثار منسوب به پیامبر خدا(ص) در افغانستان»، ص48-59، است.

• ارمغان بدخشان، بدخشی، شاه عبدالله، به کوشش: فرید بیژن، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمـود افـشار، چـاپ 1، 1385.
• سراج التواریخ، فیض، محمد، کابل: مطبعه حروفی دارالسلطنه، 1333-1331.
• تاریخ خرقه شریفه قندهار، وکیلی فوفلزایی، عزیزالدین، پشاور: مرکز تعاون افغانستان (متا)، چاپ 2، 1380ش/ 1422ق.