مصر

مصر کشوری در شمال شرقی قاره آفریقا، که دارای مکان‌های زیارتی پرشماری است و حاکمان آن در طول تاریخ پس از اسلام، در حجاز و مراسم حج تأثیرگذار بوده‌اند.

موقعیت و جمعیت

جمهوری عربی مصر در شمال آفریقا و در منطقه خاورمیانه قرار گرفته است. کشور مصر از غرب به لیبی، از جنوب به سودان و از شرق به نوار غزه محدود می‌شود و شمال آن به دریای مدیترانه و شرق آن به دریای سرخ متصل است.

جمعیت مصر تا تاریخ سال ۱۳۸۷ش، هشتاد میلیون ذکر شده که بیشتر آن در سواحل رود نیل زندگی می‌کنند. این کشور دارای منطقه گسترده بیابانی است، که بیشتر غیرمسکونی است.

اهمیت نقش مصر در طول تاریخ به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و استراتژیکی این منطقه بوده است. کانال سوئز دریای مدیترانه را به دریای سرخ و اقیانوس هند وصل می‌کند و کانال ارتباطی بین شرق و غرب دنیا شمرده می‌شود. شهرهای مهم مصر را اسکندریه، آسوان، آسوت، قاهره، المحله، الکبری، شرم‌الشیخ و سوئز شمرده‌اند.

قاهره معروف به داشتن مساجد، مناره‌ها و كليسا است، 80 تا 90 درصد مردم مصر مسلمان هستند و اكثر آنها سنى مذهب و تعدادى از مسلمانان مصر تحت تعاليم صوفى‌ها قرار دارند و در مصر اقليتى شيعه نيز زندگى مى‌كنند. مسيحى‌ها 10 تا 20 درصد جمعيت مصر را شامل مى‌شوند. یهودیان و بهایی‌ها از دیگر اقلیت‌های مذهبی مصرند.

تاریخچه

مصر از نخستین تمدن‌های بشری شمرده شده است. اهرام سه‌گانه مصر مربوط به اولین فرمانروایان مصر، در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد است. با شکست آخرین فرعون، نکتانبو دوم، در سال ۳۴۳ قبل از میلاد، توسط امپراتور ایران، دوره فراعنه در مصر پایان یافت. از قرن هفتم میلادی به بعد، به ترتیب امپراتوری بیزانس (روم شرقی)، مسلمانان، فاطمیون، مملوکیان و ترک‌های عثمانی بر مصر حکومت کردند.

در سال ۱۸۰۵م، محمدعلی پاشا فرمانروای مصر شد. اشغال توسط بریتانیا، اعلام جمهوری عربی در سال ۱۰۵۳م، برگزیده شدن جمال عبدالناصر (رهبر جنبش افسران آزاد) به عنوان اولین رئیس جمهور مصر در سال ۱۹۵۶م، اشغال صحرای سینا توسط اسرائیل، رئیس‌جمهوری انور سادات،‌جانشین عبدالناصر و پس از او، حسنی مبارک در سال ۱۹۸۱م، از رویدادهای تاریخی مصر است.

حج و حرمین

کشور مصر در طول تاریخ بعد از اسلام، به دلیل نزدیکی جغرافیایی به حجاز و قرار گرفتن دو کشور در دو طرف دریای سرخ، در رویدادها و جریانات حجاز نقش داشته است. در دوران عثمانی و هنگام سلطه ظاهری ممالیک مصر بر حجاز، حاکمان مصر توجه زیادی به حج داشته‌اند. اعزام محمل و ارسال صره هدایا در موسم حج، از جمله نمونه‌های توجه مصریان به حج بوده است.

مصر را از جمله کشورهای پر متقاضی برای شرکت در مراسم حج شمرده‌اند. دلیل آن را افزون بر گرایش مذهبی مردم آن، نزدیکی به منطقه حجاز و برخورداری از مرزهای مشترک آبی قابل کشتیرانی (دریای سرخ) دانسته‌اند.

بر اساس گزارشی در سال ۱۳۹۲ش، سهمیه حج مصر به صورت‌های حج قرعه، حج سیاحی (شرکت‌ها) و حج تضامنی (جمعیت‌ها و تشکل‌های مردمی) است، که بخش عمده آن حج قرعه است. شرط ثبت‌نام برای شرکت در مراسم حج، نداشتن سابقه شرکت در این مراسم از راه حج قرعه و گذشتن پنج سال از شرکت در این مراسم از دیگر راه‌ها (سیاحی و تضمانی) است. هزینه سفر حج پس از مشخص شدن نتیجه قرعه گرفته می‌شود.

نقش حاکمان مصر در تهیه پرده کعبه

نوشتار(های) وابسته: پرده کعبه

پس از انقراض عباسیان (۶۵۹ق.) فراهم کردن پرده کعبه از سال۶۶۱ق. به انحصار حاکمان مصر درآمد.ملک ظاهر بندقداری نخستین پادشاه مصر بود که پوشش کعبه را فراهم کرد. در سال ۷۴۳ق. ملک صالح اسماعیل بن محمد قلاوون، یک یا چند آبادی را در پیرامون قاهره به نام قَلیوبیه برای تهیه پوشش کعبه و حجره نبوی وقف کرد. سپس عثمانی‌ها به گسترش این مکان پرداختند و سنت ارسال پرده از مصر را استمرار دادند.

در سال ۸۴۸ق. شاهرخ میرزا، فرزند امیر تیمور گورکان، پس از تلاش بسیار موفق شد که پرده‌ای از ایران برای کعبه بفرستد.

مکان‌های زیارتی

نوشتار(های) وابسته: فهرست مکان‌های مصر

کشور مصر دارای مکان‌های زیارتی پرشماری است. برخی از زیارتگاه‌های آن مانند رأس الحسین با واقعه عاشورا پیوند خورده و برخی مانند مسجد سیدة زینب و مقبره سکینه دختر امام حسین، منسوب به امامزادگان است. در این کشور، زیارتگاه‌هایی نیز منتسب به صحابه پیامبر(ص)، مانند مشهد معاذ بن جبل وجود دارد.

مسجد سیده زینب

نوشتار اصلی: مسجد سیدة زینب (قاهره)

مسجد سیدة زینب در شهر قاهره واقع شده و بنابر گزارش‌هایی، قبر زینب دختر امام علی(ع) در آن قرار دارد، که البته مورد نقد و تردید قرار گرفته است. عبدالوهاب شعرانی، عالم صوفی قرن دهم قمری، بر اساس کشفیات استاد خود علی الخواص، این مقبره را مقبره حضرت زینب(س) دانسته است.

این مسجد با مساحت هفت هزار متر مربع، شامل هفت رواق، گنبدی بر فراز رواق اصلی، ضریح و مناره‌ها است و دیوارهای آن حاوی نقوش و طرح‌های عربی با آیات قرآن و شعرهایی پیرامون اهل بیت است.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب آشنایی با کشورهای اسلامی، است.

• اهل بیت در مصر، خسروشاهی، هادی و محمد مقدس، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۹۰ش.
• بررسی زیارتگاه‌های مبتنی بر رؤیا در مصر و شام، خامه‌یار، احمد، در تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره ۳۲، بهار و تابستان ۱۳۹۱ش.
• تاریخ الکعبة المعظمه: حسین عبدالله باسلامه، به کوشش یوسف الثقفی، ریاض، دار ملک عبدالعزیز، ۱۴۱۹ق.
• التحفة اللطیفه: شمس الدین السخاوی (درگذشت ۹۰۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
• شفاء الغرام: محمد الفاسی (درگذشت ۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
• صیانة الآثار الاسلامیة، سبحانی تبریزی، جعفر، ایران، بی‌تا، بی‌نا.
• حیاة السیدة زینب بنت امیر المومنین علی بن ابی طالب، جعفر النقدی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۹۹۸م.
• زینب الکبری من المهد الی اللحد، السید محمد کاظم القزوینی، بیروت، دارالقاری، ۲۰۰۳م.
• الضوء اللامع: شمس الدین السخاوی (درگذشت ۹۰۲ق)، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
• کشف الارتیاب: سید محسن الامین (درگذشت ۱۳۷۱ق)، به کوشش امین، مکتبة الحریس، ۱۳۸۲ق.
• عجائب الآثار: عبدالرحمن الجبرتی (درگذشت ۱۲۲۷ق)، بیروت، دار الجیل.
• مرقد العقیله زینب، محمد حسنین السابقی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۹۷۹م.
• مستدرکات اعیان الشیعه: حسن الامین، دمشق، دار التعاریف، ۱۴۰۸ق.
• «مقام السیده زینب فی القاهره»، احمد الحسینی، ماهنامه شعائر، شماره ۳۶، جمادی‌الاول ۱۴۳۴ق.
• المنن الکبری، عبدالوهاب بن احمد الشعرانی، تصحیح احمد عزو عنایة، دمشق، دارالتقوی، ۲۰۰۴م.
• النجوم الظاهره: ابن تغری بردی الاتابکی (درگذشت ۸۷۴ق)، مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومی.

پیوند به بیرون

• حج در جمهوری عربی مصر