رواق

رواق درالسیاده در حرم رضوی(ع)

رِواق، رواق فضایی کشیده و سرپوشیده است که دست کم از یک سو به واسطه ردیفی از ستون‌ها باز است یا به حیاط یا فضایی روباز متصل است. افزون بر آن رواق را گاه به معنای هر راسته ستون‌دار و نیز در مقبره‌ها به بخش‌های سرپوشیده پیرامون قبر و ضریح به کار برده‌آند.

واژه‌شناسی

رواق، در  برخی از معاجم عربی خانه‌ای دانسته‌ شده شبیه خیمه که یک ستون در وسط آن قرار دارد. برخی دیگر، سقفی دانسته‌اند که در آغاز خانه قرار گرفته است. ابن فارس لغت‌شناس، معنای اصلی آن را ورودی و آغاز خانه، معرفی کرده است. در واژه‌نامه‌های فارسی آن را پیش‌خانه، پیشگاه خانه، ایوان، سایه‌بان و سقف ابتدای خانه معنا کرده‌اند.

واژه‌نامه‌های فارسی و عربی، تلفظ آن را رِواق ثبت کرده‌اند. دهخدا، تلفظ رُواق را نیز افزوده است. دهخدا واژه فارسی رَواگ را با معنایی شبیه به رواق، در لغت‌نامه خود درج کرده است.

از نظر واژگانی به معنای پیشگاه‌ و ورودی خانه بوده و در حرم‌ها به بخش‌های سرپوشیده پیرامون قبر و ضریح گفته می‌شود.

اصطلاح معماری

رواق فضایی کشیده و سرپوشیده است که دست کم از یک سو به واسطه ردیفی از ستون‌ها باز است یا به حیاط یا فضایی روباز متصل است. همچنین رواق را فضای ستون داری که دو فضا را به هم متصل می کند دانسته اند.

در حرم‌ها، بخش‌های سرپوشیده‌ای که در پیرامون قبر و ضریح است، رواق نام دارد. برای نمونه، حرم امام رضا(ع)،‌ دارای رواق‌های بسیار مانند رواق دارالزهد، دارالمرحمه و دارالولايه.

تاریخچه

در نخستین مسجد اسلامی یعنی در مسجد النبی در شهر مدینه ابتدا در جهت قبله در شمال مسجد که به سمت مسجدالاقصی بود، رواقی قرار داشت که از سه دهانه (سه ردیف ستون) تشکیل شده بود که هر دهانه شش ستون داشت.

از آن پس بسیاری از مساجد اسلامی رواق داشته اند. در مساجد جامع اولیه که در واقع حیاطی بزرگ بودند، در سمت قبله رواق عمیقی وجود داشت که در واقع تالارهایی سرپوشیده برای برگزاری نماز بودند. بعدها رواق های کم عمق تری در سه جانب دیگر حیاط اضافه شد و حیاط هایی پدید آمد که بین رواق ها محصور بودند.عمق رواق ها متفاوت بوده است. گاه یک دهنه و گاه بیشتر.

منابع

• برهان قاطع، محمدحسین بن خلف برهان، نیما، تهران، ۱۳۸۰ش.
• دانشنامه جهان اسلام، مدخل رواق، جلد ۱۹
• الصحاح، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احد بعد الغفور، دارالعلم للملایین، بیروت، ۱۳۷۶ق.
• کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، نشر هجرت، قم، ۱۴۰۹ق.
• فرهنگ بزرگ دو جلدی مصور، حسن عمید، کتابخانه ابن سینا، تهران، ۱۳۳۷ش.
• فرهنگ فارسی، محمد معین، امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۰ش.
• لسان العرب، محمد بن مکرم ابن منظور، دار صادر، بیروت، ۱۴۱۴ق.
• لغت نامه، علی‌اکبر دهخدا، نظارت جعفر شهیدی، محمد معین، انتشارات دانشگاه تهران، روزنه، تهران، ۱۳۷۳ش.
• معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس، تصحیح عبدالسلام محمد هارون، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، ۱۴۰۴ق.
• هنر و معماری اسلامی، ریچارد اتینگهاوزن و الگ گرابر، ترجمه یعقوب آژند، تهران، سمت، ۱۳۹۸