ستون سریر: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
(اصلاح نویسه‌های عربی)
خط ۴: خط ۴:
| اندازه تصویر    =
| اندازه تصویر    =
| توضیح تصویر      =
| توضیح تصویر      =
| بنيانگذار       =
| بنیانگذار       =
| تأسیس            =
| تأسیس            =
| کاربری          =
| کاربری          =
خط ۱۲: خط ۱۲:
| تخریب            =
| تخریب            =
| ظرفیت            =
| ظرفیت            =
| وضعیت            =ستون سرير در سوی شرقی ستون توبه قرار دارد و نخستين ستون از سوي [[قبله]] و پيوسته به ديواره غربي [[حجره پيامبر]] است. این ستون از زمان بیبرس از دسترس زائران خارج شد.
| وضعیت            =ستون سریر در سوی شرقی ستون توبه قرار دارد و نخستین ستون از سوی [[قبله]] و پیوسته به دیواره غربی [[حجره پیامبر]] است. این ستون از زمان بیبرس از دسترس زائران خارج شد.
| مساحت            =
| مساحت            =
| امکانات          =
| امکانات          =
خط ۲۴: خط ۲۴:


==مکان==
==مکان==
ستون سرير در [[مسجد النبی|مسجدالنبی]]، در محدوده [[روضةالنبی|روضة‌النبی]]، سمت شرقی [[ستون توبه]] قرار دارد<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=184 وفاءالوفا، ج2، ص 184]؛ المعالم الاثيره، ص۴۰.</ref> و نخستين ستون از سوی [[قبله]] و متصل به ديواره غربی [[ضریح پیامبر|حجره پيامبر]] است.<ref>تاريخ و آثار اسلامي، ص۱۹۳.</ref>  
ستون سریر در [[مسجد النبی|مسجدالنبی]]، در محدوده [[روضةالنبی|روضةالنبی]]، سمت شرقی [[ستون توبه]] قرار دارد<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=184 وفاءالوفا، ج2، ص 184]؛ المعالم الاثیره، ص۴۰.</ref> و نخستین ستون از سوی [[قبله]] و متصل به دیواره غربی [[ضریح پیامبر|حجره پیامبر]] است.<ref>تاریخ و آثار اسلامی، ص۱۹۳.</ref>  


==محل اعتکاف پیامبر==
==محل اعتکاف پیامبر==
ناميده شدن ستون سریر (تخت) به این نام از آن رو است که پيامبر در روزهای [[اعتکاف|اعتكاف]]، تختخواب يا بستر خود را كه از برگ و چوب نخل يا حصير<ref>اخبار المدينه، ص۱۰۳؛ التعريف بما آنست الهجره، ص۹۱؛ الدره الثمينه، ص۲۹۸.</ref> بود، كنار آن جای‌می‌داد و به اعتکاف می‌پرداخت و هنگام استراحت بر آن می‌‏آرميد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%8A_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE.pdf&page=53 المسجد النبوی عبر التاريخ، ص۵۳]؛ موسوعة مکة المکرمة، ج۲، ص۴۳۰.</ref>  
نامیده شدن ستون سریر (تخت) به این نام از آن رو است که پیامبر در روزهای [[اعتکاف|اعتکاف]]، تختخواب یا بستر خود را که از برگ و چوب نخل یا حصیر<ref>اخبار المدینه، ص۱۰۳؛ التعریف بما آنست الهجره، ص۹۱؛ الدره الثمینه، ص۲۹۸.</ref> بود، کنار آن جای‌می‌داد و به اعتکاف می‌پرداخت و هنگام استراحت بر آن می‏آرمید.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%8A_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE.pdf&page=53 المسجد النبوی عبر التاریخ، ص۵۳]؛ موسوعة مکة المکرمة، ج۲، ص۴۳۰.</ref>  


==ستون سریر همان ستون توبه است؟! ==
==ستون سریر همان ستون توبه است؟! ==


[[تاریخ نگاری محلی مدینه|تاريخ‌نگاران محلی مدينه]]، همچون ابن زباله و ابن نجار و مطري، به معرفي ستون سریر نپرداخته‌اند. آنها تنها اشاره کرده‌اند که در روزهای اعتکاف [[ماه رمضان]]، تخت رسول خدا ميان [[ستون توبه]] و قنديلی که نزديک [[قبر پیامبر]] قرار دارد<ref>اخبار المدينه، ص۱۰۳.</ref> يا نزد ستون توبه<ref>الدره الثمينه، ص۲۹۸.</ref> يا پشت آن از سمت شرق قرار می‌گرفت.<ref>التعريف بما آنست الهجره، ص۹۱.</ref> از اين رو، برخي ستون سرير را همان ستون توبه دانسته‌اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=71 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71]</ref>  
[[تاریخ نگاری محلی مدینه|تاریخ‌نگاران محلی مدینه]]، همچون ابن زباله و ابن نجار و مطری، به معرفی ستون سریر نپرداخته‌اند. آنها تنها اشاره کرده‌اند که در روزهای اعتکاف [[ماه رمضان]]، تخت رسول خدا میان [[ستون توبه]] و قندیلی که نزدیک [[قبر پیامبر]] قرار دارد<ref>اخبار المدینه، ص۱۰۳.</ref> یا نزد ستون توبه<ref>الدره الثمینه، ص۲۹۸.</ref> یا پشت آن از سمت شرق قرار می‌گرفت.<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص۹۱.</ref> از این رو، برخی ستون سریر را همان ستون توبه دانسته‌اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=71 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71]</ref>  


اما درست آن است که تخت رسول خدا گاه کنار ستون توبه و گاه کنار ستون سرير بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]؛ موسوعة مکة المکرمة، ج۲، ص۴۳۰.</ref> ايوب صبری پاشا و احمد بن عبدالحميد بر اين باورند که تا پيش از [[بازسازی مسجدالنبی|توسعه مسجدالنبی]] که پس از [[غزوه خیبر|غزوه خيبر]] انجام شد، اعتکاف پيامبر کنار [[ستون توبه]] صورت می‌پذيرفت و سپس به کنار ستون سرير منتقل شد.<ref>مرآه الحرمين، ج۳، ص۲۳۵- ۲۳۶؛ عمده الاخبار،
اما درست آن است که تخت رسول خدا گاه کنار ستون توبه و گاه کنار ستون سریر بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]؛ موسوعة مکة المکرمة، ج۲، ص۴۳۰.</ref> ایوب صبری پاشا و احمد بن عبدالحمید بر این باورند که تا پیش از [[بازسازی مسجدالنبی|توسعه مسجدالنبی]] که پس از [[غزوه خیبر|غزوه خیبر]] انجام شد، اعتکاف پیامبر کنار [[ستون توبه]] صورت می‌پذیرفت و سپس به کنار ستون سریر منتقل شد.<ref>مرآه الحرمین، ج۳، ص۲۳۵- ۲۳۶؛ عمده الاخبار،
ص ۹۹-۱۰۰.</ref>  
ص ۹۹-۱۰۰.</ref>  


==دسترسی نداشتن زائران به ستون ==
==دسترسی نداشتن زائران به ستون ==
پس از قرار گرفتن نيمی از ستون سریر درون [[ضریح رسول الله|ضریح]]<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=184 وفاءالوفا، ج2، ص 184]</ref> در بازسازی مسجدالنبی در [[بازسازی مسجدالنبی (بیبرس)|دوران ملک ظاهر بِيْبَرَس]] (حک: ۸۲۵ـ۸۴۲ق) از [[مماليک]] [[مصر]]،<ref>وفاءالوفا، ج1، ص 268</ref> امکان [[تبرک|تبرک جستن]] زائران به آن وجود ندارد.   
پس از قرار گرفتن نیمی از ستون سریر درون [[ضریح رسول الله|ضریح]]<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=184 وفاءالوفا، ج2، ص 184]</ref> در بازسازی مسجدالنبی در [[بازسازی مسجدالنبی (بیبرس)|دوران ملک ظاهر بِیْبَرَس]] (حک: ۸۲۵ـ۸۴۲ق) از [[ممالیک]] [[مصر]]،<ref>وفاءالوفا، ج1، ص 268</ref> امکان [[تبرک|تبرک جستن]] زائران به آن وجود ندارد.   


==فضیلت==
==فضیلت==
بر روی ستون سریر عبارت «هذه اسطوانة السرير» نوشته شده<ref>مرآه الحرمين، ج۳، ص۲۳۵-۲۳۶.</ref> و بر پايه پاره‌ای روايات، [[تبرک]] به آن مستحب است.<ref>الغدير، ج۵، ص۱۲۴.</ref>
بر روی ستون سریر عبارت «هذه اسطوانة السریر» نوشته شده<ref>مرآه الحرمین، ج۳، ص۲۳۵-۲۳۶.</ref> و بر پایه پاره‌ای روایات، [[تبرک]] به آن مستحب است.<ref>الغدیر، ج۵، ص۱۲۴.</ref>


==نگارخانه==
==نگارخانه==
خط ۵۶: خط ۵۶:
{{منابع}}
{{منابع}}


*'''اخبار المدينه'''، ابن زباله (م.۱۹۹ق.)، به کوشش صلاح عبدالعزيز، السعودي، مرکز بحوث و دراسات المدينه، ۱۴۲۴ق؛  
*'''اخبار المدینه'''، ابن زباله (م.۱۹۹ق.)، به کوشش صلاح عبدالعزیز، السعودی، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۴ق؛  


*'''تاريخ و آثار اسلامي مکه مکرمه و مدينه منوره'''، اصغر قائدان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش؛
*'''تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره'''، اصغر قائدان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش؛


*'''التعريف بما آنست الهجره من معالم دار الهجره'''، محمد المطري (م.۷۴۱ق.)، به کوشش محمد عبدالمحسن، مدينه، دار الهجره، ۱۴۲۶ق؛  
*'''التعریف بما آنست الهجره من معالم دار الهجره'''، محمد المطری (م.۷۴۱ق.)، به کوشش محمد عبدالمحسن، مدینه، دار الهجره، ۱۴۲۶ق؛  


* '''عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ'''، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
* '''عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ'''، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
*'''الدره الثمينه في اخبار المدينه'''، محمد بن محمود النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش صلاح الدين، مرکز بحوث و دراسات المدينه، ۱۴۲۷ق؛  
*'''الدره الثمینه فی اخبار المدینه'''، محمد بن محمود النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش صلاح الدین، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۷ق؛  


*'''عمده الاخبار في مدينه المختار'''، احمد بن عبدالحميد، به کوشش محمد الطيب، المدينه، المکتبه العلميه؛
*'''عمده الاخبار فی مدینه المختار'''، احمد بن عبدالحمید، به کوشش محمد الطیب، المدینه، المکتبه العلمیه؛


*'''الغدير'''، الاميني (م.۱۳۹۲ق.)، بيروت، دار الکتاب العربي، ۱۳۸۷ق؛  
*'''الغدیر'''، الامینی (م.۱۳۹۲ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۸۷ق؛  


*'''المسجد النبوي عبر التاريخ'''، محمد السيد الوکيل، دار المجتمع، جده، ۱۴۰۹ق؛  
*'''المسجد النبوی عبر التاریخ'''، محمد السید الوکیل، دار المجتمع، جده، ۱۴۰۹ق؛  


*'''المعالم الاثيره'''، محمد محمد حسن شراب‏، ترجمه: حميد رضا شيخي، مشعر، ۱۳۸۳ش؛  
*'''المعالم الاثیره'''، محمد محمد حسن شراب‏، ترجمه: حمید رضا شیخی، مشعر، ۱۳۸۳ش؛  


*'''موسوعه مرآه الحرمين الشريفين'''، ايوب صبري پاشا (م.۱۲۹۰ق.)، ترجمه: محمد عرب، قاهره، دار الآفاق العربيه، ۱۴۲۴ق؛  
*'''موسوعه مرآه الحرمین الشریفین'''، ایوب صبری پاشا (م.۱۲۹۰ق.)، ترجمه: محمد عرب، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق؛  


*'''موسوعه مکه المکرمه و المدينه المنوره'''، احمد زکي يماني، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۹ق؛  
*'''موسوعه مکه المکرمه و المدینه المنوره'''، احمد زکی یمانی، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۹ق؛  


*'''وفاء الوفاء'''، السمهودي (م.۹۱۱ق.)،‏ مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۴ق.
*'''وفاء الوفاء'''، السمهودی (م.۹۱۱ق.)،‏ مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۴ق.


[[رده:ستون‌های مسجدالنبی]]
[[رده:ستون‌های مسجدالنبی]]

نسخهٔ ‏۱۸ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۹:۱۷

ستون سریر
اطلاعات اوليه
مکان مسجدالنبی
نام‌های دیگر ستون اعتکاف
وقایع مرتبط پیامبر(ص) به هنگام اعتکاف، بستر خود را کنار این ستون پهن می‌کرد.
مشخصات
وضعیت ستون سریر در سوی شرقی ستون توبه قرار دارد و نخستین ستون از سوی قبله و پیوسته به دیواره غربی حجره پیامبر است. این ستون از زمان بیبرس از دسترس زائران خارج شد.

ستون سریر از ستون‌های مسجدالنبی که محل اعتکاف پیامبر(ص) بوده است. این ستون در زمان بازسازی مسجدالنبی توسط بیبرس مملوکی به عنوان ستون‌های ضریح پیامبر استفاده شد و از آن زمان از دسترس زائران برای تبرک جستن خارج گردید. بنا بر روایاتی، تبرک جستن به این ستون مستحب است.

مکان

ستون سریر در مسجدالنبی، در محدوده روضةالنبی، سمت شرقی ستون توبه قرار دارد[۱] و نخستین ستون از سوی قبله و متصل به دیواره غربی حجره پیامبر است.[۲]

محل اعتکاف پیامبر

نامیده شدن ستون سریر (تخت) به این نام از آن رو است که پیامبر در روزهای اعتکاف، تختخواب یا بستر خود را که از برگ و چوب نخل یا حصیر[۳] بود، کنار آن جای‌می‌داد و به اعتکاف می‌پرداخت و هنگام استراحت بر آن می‏آرمید.[۴]

ستون سریر همان ستون توبه است؟!

تاریخ‌نگاران محلی مدینه، همچون ابن زباله و ابن نجار و مطری، به معرفی ستون سریر نپرداخته‌اند. آنها تنها اشاره کرده‌اند که در روزهای اعتکاف ماه رمضان، تخت رسول خدا میان ستون توبه و قندیلی که نزدیک قبر پیامبر قرار دارد[۵] یا نزد ستون توبه[۶] یا پشت آن از سمت شرق قرار می‌گرفت.[۷] از این رو، برخی ستون سریر را همان ستون توبه دانسته‌اند.[۸]

اما درست آن است که تخت رسول خدا گاه کنار ستون توبه و گاه کنار ستون سریر بوده است.[۹] ایوب صبری پاشا و احمد بن عبدالحمید بر این باورند که تا پیش از توسعه مسجدالنبی که پس از غزوه خیبر انجام شد، اعتکاف پیامبر کنار ستون توبه صورت می‌پذیرفت و سپس به کنار ستون سریر منتقل شد.[۱۰]

دسترسی نداشتن زائران به ستون

پس از قرار گرفتن نیمی از ستون سریر درون ضریح[۱۱] در بازسازی مسجدالنبی در دوران ملک ظاهر بِیْبَرَس (حک: ۸۲۵ـ۸۴۲ق) از ممالیک مصر،[۱۲] امکان تبرک جستن زائران به آن وجود ندارد.

فضیلت

بر روی ستون سریر عبارت «هذه اسطوانة السریر» نوشته شده[۱۳] و بر پایه پاره‌ای روایات، تبرک به آن مستحب است.[۱۴]

نگارخانه

جستارهای وابسته

پانویس

  1. وفاءالوفا، ج2، ص 184؛ المعالم الاثیره، ص۴۰.
  2. تاریخ و آثار اسلامی، ص۱۹۳.
  3. اخبار المدینه، ص۱۰۳؛ التعریف بما آنست الهجره، ص۹۱؛ الدره الثمینه، ص۲۹۸.
  4. المسجد النبوی عبر التاریخ، ص۵۳؛ موسوعة مکة المکرمة، ج۲، ص۴۳۰.
  5. اخبار المدینه، ص۱۰۳.
  6. الدره الثمینه، ص۲۹۸.
  7. التعریف بما آنست الهجره، ص۹۱.
  8. عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71
  9. عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72؛ موسوعة مکة المکرمة، ج۲، ص۴۳۰.
  10. مرآه الحرمین، ج۳، ص۲۳۵- ۲۳۶؛ عمده الاخبار، ص ۹۹-۱۰۰.
  11. وفاءالوفا، ج2، ص 184
  12. وفاءالوفا، ج1، ص 268
  13. مرآه الحرمین، ج۳، ص۲۳۵-۲۳۶.
  14. الغدیر، ج۵، ص۱۲۴.

منابع

  • اخبار المدینه، ابن زباله (م.۱۹۹ق.)، به کوشش صلاح عبدالعزیز، السعودی، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۴ق؛
  • تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، اصغر قائدان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش؛
  • التعریف بما آنست الهجره من معالم دار الهجره، محمد المطری (م.۷۴۱ق.)، به کوشش محمد عبدالمحسن، مدینه، دار الهجره، ۱۴۲۶ق؛
  • عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
  • الدره الثمینه فی اخبار المدینه، محمد بن محمود النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش صلاح الدین، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۷ق؛
  • عمده الاخبار فی مدینه المختار، احمد بن عبدالحمید، به کوشش محمد الطیب، المدینه، المکتبه العلمیه؛
  • الغدیر، الامینی (م.۱۳۹۲ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۸۷ق؛
  • المسجد النبوی عبر التاریخ، محمد السید الوکیل، دار المجتمع، جده، ۱۴۰۹ق؛
  • المعالم الاثیره، محمد محمد حسن شراب‏، ترجمه: حمید رضا شیخی، مشعر، ۱۳۸۳ش؛
  • موسوعه مرآه الحرمین الشریفین، ایوب صبری پاشا (م.۱۲۹۰ق.)، ترجمه: محمد عرب، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق؛
  • موسوعه مکه المکرمه و المدینه المنوره، احمد زکی یمانی، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۹ق؛
  • وفاء الوفاء، السمهودی (م.۹۱۱ق.)،‏ مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۴ق.