بارگاه امامان(ع) در بقیع: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۹۳: | خط ۹۳: | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
نسخهٔ ۲۱ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۵۳
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| مکان | بقیع |
| کاربری | زیارتی |
| جنبه دینی | |
| وابسته به دین/مذهب | اسلام |
| تاریخ بنا | |
| بنیانگذار | مجدالملک براوستانی |
| رویدادها | ساخت حدود 490 قمری |
| وضعیت فعلی | |
| وضعیت بنا | تخریب شده |
بارگاه امامان(ع) در بقیع، بنایی بود که بر مکان قبر چهار امام شیعیان (امام حسن، امام سجاد، امام باقر، امام صادق علیهم‌السلام) و عباس بن عبدالمطلب در قبرستان بقیع ساخته شده بود. این مکان در آغاز خانه عقیل بن ابی‌طالب بود و بعدا به قبرستان بقیع پیوست. در اواخر قرن پنجم به فرمان مجدالملک براوستانی وزیر سلجوقیان بنای باشکوه با گنبدی بلند بر این مکان ساخته شد و ظاهرا همین بنا با تعمیراتی تا چند قرن پابرجا بود تا اینکه توسط آل سعود در 1220 تخریب شد و بار دیگر توسط حکومت عثمانی بازسازی شد و بار دیگر در سال 1344 توسط آل سعود دوم تخریب شد.
خانه عقیل
عقیل بن ابی‌طالب برادر امام علی(ع) بیرون بقیع و در سمت جنوب آن خانه‌ای بزرگ[۱] در برابر خانه امام علی(ع) داشت.[۲] در گذر زمان، این خانه مکان دفن بزرگانی از بنی‌هاشم شد و بعدها به بقیع ملحق گشت و این بخش از بقیع به مقابر بنی‌هاشم شهرت یافت.[۳]
فاطمه بنت اسد (م. 3ق.)، عباس بن عبدالمطلب (م. 32ق.) عموی پیامبر(ص)، چهار تن از امامان شیعه، امام حسن(ع) (شهادت 49/50ق.)، [۴] امام سجاد(ع) (شهادت 94/95ق.)، [۵] امام باقر(ع) (شهادت حدود 114/117ق.) [۶] و امام صادق(ع) (شهادت 148ق.) [۷] از مدفونان در این خانه‌اند. بر پایه روایتی، امام سجاد(ع) این خانه را در حدود سال 65ق. بازسازی کرد.[۸]
تاریخچه بارگاه
منابع تاریخی تا سده پنجم قمری به وجود بنا یا گنبدی بر قبور امامان(ع) و عباس بن عبدالمطلب اشاره نکرده‌اند و تنها از وجود قبرها یاد کرده‌اند.[۹][۱۰] همچنین از وجود مسجدی در نزدیکی قبور امامان یاد شده[۱۱] که همان مسجد فاطمه (بیت الاحزان) است و از قبور امامان فاصله داشته است.[۱۲]
ساخت بارگاه و گنبد
در سده پنجم و احتمالا در حدود سال 490 قمری[۱۳] مجدالملک براوستانی(م.492ق.)، وزیر سلجوقیان، بارگاه و گنبدی بلند بر قبور امامان شیعه و عباس ساخت.[۱۴] مطری، تاریخ‌نگار مدینه، ساخت گنبد بر قبر عباس را به ناصر لدین الله، خلیفه عباسی، (حک: 575-622ق.) نسبت داده[۱۵] اما ابن‌نجار (م. 643ق.) که هم‌عصر با ناصر عباسی است، به قدمت گنبد تصریح دارد.[۱۶] از این رو، به نظر می‌رسد که گزارش مطری نادرست است.[۱۷]
تعمیرهای بعدی بنا
بقعه عباس و امامان بقیع طی سده‌های پیاپی تعمیر و مرمت شد. منابع از نصب صندوقچه چوبی روی قبر عباس در سال 519ق. به دستور مسترشد عباسی (حک: 512-529ق.) و نیز در ساخت محرابی در ضلع جنوبی بنا در روزگار مستنصر عباسی (حک: 623-640ق.) گزارش داده‌اند.[۱۸]
توصیف بارگاه در منابع
ابن جبیر گنبد ساخته شده بر این قبور را بسیار مرتفع شمرده که نزدیک در ورودی بقیع قرار داشت. قبور درون بقعه، بزرگ و از سطح زمین بلندتر بودند. این قبور ضریحی چوبین داشتند که با نقوشی برجسته از جنس مس با میخ‌کوبی‌هایی تزیین شده بود.[۱۹]عبدری (م. بعد از 700ق.) این بقعه را همراه با بقعه عثمان بن عفان بزرگ‌ترین و زیباترین بارگاه بقیع دانسته است.[۲۰] ابن‌نجار از وجود دو در برای بقعه یاد می‌کند که تنها یکی از آن دو هنگام زیارت گشوده می‌شد.[۲۱] از دیگر کسانی که از گنبد و ضریح قبور امامان شیعه یاد کرده‌اند می‌توان از ابن‌بطوطه، [۲۲] خالد بن عیسی (زنده به سال 740ق.) [۲۳] و سمهودی (م. 911ق.) [۲۴] یاد کرد. بارگاه عباس و امامان(ع) بقیع در نگاره‌های متعددی که از بقیع در نسخه‌های خطی نقاشی شده اغلب به صورت بنای بزرگ و گنبد‌داری نقاشی شده است.[۲۵]
تخریب بنا در سده سیزدهم
گنبد ائمه بقیع دو بار تخریب شد. نخستین بار در سال 1220 قمری با حمله آل سعود اول و تصرف مدینه بود. اما این بارگاه بعد از خروج آل سعود به دستور سلطان محمود عثمانی (حک: 1223-1255ق.) به سال 1233ق. بازسازی شد.[۲۶] همچنین بازسازی بنا به سال 1292ق. در دوران حکومت عبدالعزیز خان عثمانی (حک: 1277-1293ق.) گزارش شده است.[۲۷]
محمد‌حسین فراهانی، از رجال دربار قاجار، در گزارش خود از سفر حج سال 1302ق. از بقعه هشت ضلعی امامان شیعه و عباس خبر می‌دهد. بر پایه این گزارش، در این بقعه صندوقی بزرگ از جنس چوب مرغوب بود و میان این صندوق بزرگ دو صندوق چوبی دیگر قرار داشت. درون یک صندوق قبر چهار امام شیعیان و درون صندوق دیگر قبر عباس قرار داشته است.[۲۸] این گزارش که همانند آن در سفرنامه 1292ق. فرهاد میرزا نیز به چشم می‌خورد، [۲۹] بیانگر ساخت ضریحی جدید است که در گزارش‌های تا پیش از سده دهم ق. از آن یاد نشده است.
بارگاه امامان(ع) و عباس بار دیگر در سال 1344 یعنی یک سال پس از تسلط دوم آل سعود بر مدینه تخریب شد و تا کنون بدون گنبد و ساختمان باقی مانده است.
نگارخانه
-
نگاره‌ای از قرن چهاردهم قمری
-
نگاره‌ای از قرن دهم قمری
-
بارگاه امامان قبل از تخریب دوم
-
وضعیت فعلی قبور ائمه
-
وضعیت فعلی قبور ائمه
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ الطبقات، ج4، ص44؛ المعارف، ص204.
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص82.
- ↑ تاریخ المدینه، ج1، ص127.
- ↑ الکافی، ج1، ص472؛ البدایة و النهایه، ج8، ص48.
- ↑ الکافی، ج1، ص469؛ تاریخ طبری، ج11، ص631.
- ↑ مروج الذهب، ج3، ص219؛ دلائل الامامه، ص215-216.
- ↑ ذخائر العقبی، ص141؛ مروج الذهب، ج3، ص219.
- ↑ بحارالانوار، ج45، ص344-345.
- ↑ «تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع»، ص 119-121
- ↑ مروج الذهب، ج3، ص285؛ التنبیه و الاشراف، ص260؛ تذکرة الخواص، ص311.
- ↑ تاریخ المدینه، ج1، ص123.
- ↑ «تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع»، ص121
- ↑ «تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع»، ص123
- ↑ الکامل، ج10، ص352.
- ↑ التعریف بما آنست الهجره، ص119.
- ↑ الدرة الثمینه، ص166.
- ↑ بقیع در آینه نگاره‌های هنری، ص19
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص100.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص174.
- ↑ رحلة العبدری، ج1، ص423.
- ↑ الدرة الثمینه، ص166.
- ↑ رحلة ابن بطوطه، ص125.
- ↑ تاج المفرق، ج1، ص289.
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص100.
- ↑ نک: بقیع در آینه نگاره‌های هنری، ص 71 به بعد
- ↑ بقیع در آینه نگاره‌های هنری، ص 21
- ↑ سفرنامه فرهاد میرزا، ص141.
- ↑ پنجاه سفرنامه، ج5، ص237.
- ↑ سفرنامه فرهاد میرزا، ص141.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل بارگاه‌های بقیع.
- آثار اسلامی مکه و مدینه: رسول جعفریان، قم، مشعر، 1386ش.
- اثارة الترغیب: محمد بن اسحق الخوارزمی (م. 827ق.) ، به کوشش الذهبی، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، 1418ق.
- اخبار المدینه: محمد ابن زباله (م. 199ق.) ، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، 1424ق.
- الاخنائیه: ابن تیمیه (م. 728ق.) ، به کوشش الدانی بن منیر، بیروت، المکتبة العصریه، 1423ق.
- ارشاد القلوب: حسن بن محمد الدیلمی (م. 841ق.) ، به کوشش سید‌هاشم، دار الاسوه، 1417.
- الاستیعاب: ابن عبدالبر (م. 463ق.) ، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.
- اسد الغابه: ابن اثیر (م. 630ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی.
- الشفاء بتعریف حقوق المصطفی: قاضی عیاض (م. 544ق.) ، عمان، دار الفیحاء، 1407ق.
- الاعلاق النفیسه: ابن رسته (م. قرن3ق.) ، بیروت، دار صادر، 1892م.
- اعیان الشیعه: سید محسن الامین (م. 1371ق.) ، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف.
- امتاع الاسماع: المقریزی (م. 845ق.) ، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق.
- الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل: مجیر الدین الحنبلی (م. 928ق.) ، به کوشش عدنان یونس، عمان، مکتبة دنیس، 1420ق.
- انساب الاشراف: البلاذری (م. 279ق.) ، به کوشش محمودی، بیروت، اعلمی، 1394ق.
- بحار الانوار: المجلسی (م. 1110ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
- البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. 774ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
- بقیع الغرقد فی دراسة شامله: محمد امین امینی (م. 1341ق.) .
- بقیع الغرقد: حاتم عمر طه و محمد انور البکری، مدینه، مکتبة الحلبی، 1424ق.
- البقیع قصة التدمیر: یوسف الماجری، بیروت، مؤسسة بقیع لاحیاء التراث، 1411ق.
- بهجة النفوس و الاسرار: عبدالله المرجانی (م. 699ق.) ، به کوشش محمد شوقی، ریاض، مکتبة الملک فهد، 1425ق.
- پنجاه سفرنامه حج قاجاری: به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر علم، 1389ش.
- تاج المفرق: خالد البلوی (م. قرن8ق.) ، به کوشش السائح، الامارات، احیاء التراث الاسلامی.
- تاریخ حرم ائمه بقیع: محمد صادق نجمی، تهران، مشعر، 1386ش.
- التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق.
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. 310ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق.
- تاریخ مدینة دمشق: ابن عساکر (م. 571ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
- تاریخ المدینة المنوره: ابن شبّه (م. 262ق.) ، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، 1410ق.
- تاریخ معالم المدینة المنورة قدیماً و حدیثاً: احمد یاسین الخیاری (م. 1960م.) ، عربستان، عامه، 1419ق.
- التحفة اللطیفه: شمس الدین السخاوی (م. 902ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
- تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد: تهران، مشعر، 1428ق.
- تذکرة الخواص: سبط بن الجوزی (م. 654ق.) ، قم، الرضی، 1418ق.
- التعریف بما آنست الهجره: محمد المطری (م. 741ق.) ، به کوشش الرحیلی، ریاض، دار الملک عبدالعزیز، 1426ق.
- تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن): القرطبی (م. 671ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
- التنبیه و الاشراف: المسعودی (م. 345ق.) ، بیروت، دار صعب.
- الجواهر الثمینه: محمد کبریت المدنی (م. 1070ق.) ، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق.
- الحصون المنیعه: محسن الامین (م. 1371ق.) ، 1326ق.
- الخصال: الصدوق (م. 381ق.) ، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1416ق.
- الدرة الثمینه: محمد بن نجار (م. 643ق.) ، به کوشش شکری، بیروت، دار الارقم بن ابی‌الارقم.
- دلائل الامامه: الطبری الشیعی (م. قرن4ق.) ، قم، بعثت، 1413ق.
- ذخائر العقبی: احمد بن عبدالله الطبری (م. 694ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1974م.
- رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (م. 779ق.) ، به کوشش التازی، الرباط، المملکة المغربیه، 1417ق.
- رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (م. 614ق.) ، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م.
- رحلة العبدری: محمد عبدری (م. بعد از 700ق.) ، به کوشش علی ابراهیم کردی، دمشق، دار سعد الدین، 1426ق.
- الرحلة الورثیلانیه: حسن بن محمد ورثیلانی (م. 1799م.) ، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1429ق.
- الرسائل العشر: ابن فهد الحلی (م. 841ق.) ، به کوشش رجایی، قم، مکتبة النجفی، 1409ق.
- روح المعانی: الآلوسی (م. 1270ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- الزیارة و التوسل: صائب عبدالحمید، قم، الرساله، 1421ق.
- سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.) ، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
- سفرنامه فرهاد میرزا: فرهاد میرزا قاجار، به کوشش طباطبایی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، 1366ش.
- سنن ابن ماجه: ابن ماجه (م. 275ق.) ، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1395ق.
- سنن النسائی: النسائی (م. 303ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1348ق.
- شرائع الاسلام: المحقق الحلی (م. 676ق.) ، به کوشش سید صادق شیرازی، تهران، استقلال، 1409ق.
- شرح الشفاء: قاضی عیاض (م. 544ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
- شرح نهج البلاغه: ابن ابی‌الحدید (م. 656ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق.
- شعب الایمان: البیهقی (م. 458ق.) ، به کوشش محمد سعید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1410ق.
- صحیح ابن حبان: علی بن بلبان الفارسی (م. 739ق.) ، به کوشش الارنؤوط، الرساله، 1414ق.
- صحیح مسلم: مسلم (م. 261ق.) ، بیروت، دار الفکر.
- صیانة الآثار الاسلامیه: جعفر سبحانی، معاونیة التعلیم و البحوث الاسلامیه.
- الطبقات الکبری: ابن سعد (م. 230ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
- عنوان المجد فی تاریخ نجد: عثمان بن عبدالله بن بشر، ریاض، مکتبة الریاض الحدیث.
- العین: خلیل (م. 175ق.) ، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق.
- الفتاوی الکبری: ابن تیمیه (م. 728ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر و مصطفی عبدالقادر، دار الکتب العلمیه، 1408ق.
- فرهنگ فارسی: معین (م. 1350ش.) ، تهران، امیرکبیر، 1375ش.
- فصول من تاریخ المدینة المنوره: علی حافظ، جده، شرکة المدینة المنوره، 1417ق.
- القاب الرسول و عترته: من قدماء المحدثین، قم، مکتبة النجفی، 1406ق.
- الکافی: الکلینی (م. 329ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
- کامل الزیارات: ابن قولویه القمی (م. 368ق.) ، به کوشش القیومی، قم، نشر الفقاهه، 1417ق.
- الکامل فی التاریخ: ابن اثیر (م. 630ق.) ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
- کشف الارتیاب: سید محسن الامین (م. 1371ق.) ، به کوشش امین، مکتبة الحریس، 1382ق.
- کشف القناع: اسد الله بن اسماعیل التستری (م. 1237ق.) ، آل البیت: .
- لغت‌نامه: دهخدا (م. 1334ش.) و دیگران، مؤسسه لغت‌نامه و دانشگاه تهران، 1373ش.
- مجمع البحرین: الطریحی (م. 1085ق.) ، به کوشش حسینی، بیروت، الوفاء، 1403ق.
- مجمع الزوائد: الهیثمی (م. 807ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی، 1402ق.
- المحیط فی اللغه: صاحب بن عباد (م. 385ق.) ، به کوشش محمد حسن آل یاسین، بیروت، عالم الکتاب، 1414ق.
- المدخل الی موسوعة العتبات المقدسه: جعفر خلیلی، بیروت، الاعلمی، 1987م.
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.) ، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق.
- مروج الذهب: المسعودی (م. 346ق.) ، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق.
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام: الشهید الثانی (م. 965ق.) ، قم، معارف اسلامی، 1416ق.
- المستدرک علی الصحیحین: الحاکم النیشابوری (م. 405ق.) ، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
- مسند احمد: احمد بن حنبل (م. 241ق.) ، بیروت، دار صادر.
- المعارف: ابن قتیبه (م. 276ق.) ، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.
- معالم مکة و المدینة بین الماضی و الحاضر: یوسف رغدا العاملی، بیروت، 1431ق.
- معجم مقاییس اللغه: ابن فارس (م. 395ق.) ، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، 1404ق.
- مغنی المحتاج: محمد الشربینی (م. 977ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1377ق.
- مقابر در معماری ایران دوره اسلامی: رابرت هیلن برند، ترجمه: کرامت الله افسر، تهران، محمد یوسف کیانی، 1366ش.
- الملل و النحل: السبحانی، قم، نشر اسلامی، 1420ق.
- من اخبار الحجاز و النجد فی تاریخ الجبرتی: محمد ادیب غالب، دار الیمامه، 1395ق.
- موسوعة العتبات المقدسه: جعفر خلیلی، بیروت، الاعلمی، 1407ق.
- موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.) ، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق.
- المهذب: القاضی ابن البراج (م. 481ق.) ، قم، نشر اسلامی، 1406ق.
- میقات حج (فصلنامه): تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
- نزهة الناظرین: جعفر بن اسماعیل المدنی، به کوشش سعید بن سلمی، مکتبة الرفاعی.
- وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. 1104ق.) ، قم، آل البیت:، 1412ق.
- وفاء الوفاء: السمهودی (م. 911ق.) ، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م.