آیه ۱۹۷ سوره بقره

متن و ترجمه

﴿

الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ

حج در ماهه‌اى معّينى است، پس هر كس در اين [ماه]ها حج را [بر خود] واجب گرداند، [بداند كه] در اثناى حج همبسترى و گناه و جدال [روا] نيست، و هر كار نيكى انجام مى‏‌دهيد خدا آن را مى‏‌داند، و براى خود توشه برگيريد كه در حقيقت بهترين توشه پرهيزگارى است و اى خردمندان از من پروا كنيد!

﴾

شرح واژگان

«رفث» در لغت به معنای فحش و ناسزا گفتن است.^[۱] برخی از لغت‌شناسان افزوده‌اند این واژه کنایه از جماع است و در مطلق رفتار و گفتار و روابط جنسی بین زن و مرد به کار می‌رود.^[۲]

به گفته برخی از لغت‌شناسان، واژه «فسق» به معنای خروج از اطاعت خدا و بیرون رفتن از طریق حق است.^[۳] این واژه در قرآن به معنای خارج شدن از طاعت به‌کار رفته است.^{[یادداشت ۱]}

واژه «جدال» در اصل به معنای پیچیدن و محکم کردن طناب است؛ و در مناظرات به معنای گفتگو کردن دو نفر برای پیروزی بر یکدیگر است، گویا هر کدام می‌خواهد حرف خود را محکم کند.^[۴]

محتوا

زمان حجّ

بر اساس عبارت ﴿اَلْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومٰات ﴾، حج را نمى‌توان در همه ماههاى سال انجام داد، بلكه باید زمانى خاص و تنها در چند ماه انجام شود.^[۵] مفسران اين ماهها را شوال، ذوالقعده و ذوالحجه دانسته‌اند.^[۶] آیه را بیانگر این دانسته‌اند که زمان حجّ در ميان عرب جاهلی معروف و مشهور بوده و بايد در همان زمان معين كه از دوران حضرت ابراهيم(ع) باقی مانده انجام شود، و كسى حقّ تغيير و تبديل آن را ندارد؛ چراکه سابقه تغيير و تبديل زمان آن در عرب جاهلی وجود داشته است.^[۷]

واجب شدن حج

در عبارت ﴿فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجّ﴾ واجب شدن حج، به شخص انسان نسبت داده شده است؛ ولی این تعبیر بدین معنا نیست که این تکلیف به دلخواه انسان باشد؛ بلکه به این معنا دانسته شده که پس از حاصل شدن شرایط وجوب حج، مانند استطاعت، حضور در میقات و احرام، عملیات حج شروع شده^[۸] و دو وظیفهٔ «اتمام حج» و «رعایت احکام حج» بر شخص واجب می‌شود.^[۹]

محرمات احرام

در جمله ﴿فَلاٰ رَفَثَ وَ لاٰ فُسُوقَ وَ لاٰ جِدٰالَ فِي الْحَجّ﴾ برخی از موارد محرمات احرام بیان شده، که حاجی پس از احرام باید از آنها دوری کند:

آمیزش: واژه «رفث» کنایه از آمیزش است.^[۱۰] در برخی روایات نیز رفث جماع دانسته شده است.^[۱۱] البته برخی از مفسران، رفث را تمتعات جنسی دانسته‌اند که شامل مقدمات آمیزش و دیگر التذاذات جنسی نیز می‌شود.^[۱۲] زمخشری، مفسر اهل سنت، واژه رفث را به معنای فحش نیز دانسته است.^[۱۳]
فسق: فسق به معنای خروج از طاعت است؛ ولی احتمال داده شده که مراد آن در آیه، همه گناهان^[۱۴] یا به‌کار بردن القاب زشت و بدگویی^[۱۵] یا دروغ باشد.^[۱۶]
جدال: واژه جدال به معنای بگومگو و درگیری لفظی است؛ البته در این آیه احتمال داده شده به معنای مراء با دوستان، خادمان و همراهان^[۱۷] یا تفاخر و تنازع^[۱۸] یا اختلاف در رؤيت هلال^[۱۹] و یا قسم خوردن باشد.^[۲۰]

توشه حج

در عبارت ﴿وَ تَزَوَّدُوا﴾،

پانویس

↑ المصباح المنیر، ذیل واژه رفث؛ لسان العرب، ذیل وازه رفث.
↑ صحاح اللغه، ذیل واژه رفث.
↑ لسان العرب، ذیل واژه فسق.
↑ لسان العرب، ذیل واژه جدل؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه جدل.
↑ تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٢؛ تفسير كبير، ج۵، ص١٧٧؛ تفسير قرطبى، ج٢، ص۴٠۶.
↑ مجمع البيان، ج١، ص٢٩٣؛ تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٢؛ تفسيركبير، ج۵، ص١٧۶؛ تفسير قرطبى، ج٢، ص۴٠۵؛ تفسير المنار، ج٢، ص٢٢۶؛ تفسير الميزان، ج٢، ص٧٨؛ تفسير نمونه، ج٢، ص٢٧.
↑ مجمع البيان، ج١، ص٢٩٣؛ تفسيركبير، ج۵، ص١٧۶؛ تفسير المنار، ج٢، ص٢٢۶.
↑ مجمع البيان، ج١، ص٢٩۴؛ تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٣؛ تفسير كبير، ج۵، ص١٧٨؛ تفسير قرطبى، ج٢، ص۴٠۶؛ تفسير المنار، ج٢، ص٢٢٧؛ تفسير الميزان، ج٢، ص٧٩؛ تفسير نمونه، ج٢، ص٢٩.
↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۱۳۹.
↑ تفسير كبير، ج۵، ص١٨٠.
↑ وسائل الشيعه، ج٩، ص١٠٨، باب٣٢ از ابواب تروك احرام، ح١.
↑ تفسير نمونه، ج٢، ص٢٩.
↑ تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٣.
↑ تفسير كبير، ج۵، ص١٨٠؛ تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٣؛ تفسير قرطبى، ج٢، ص۴٠۶؛ تفسير المنار، ج٢، ص٢٢٧؛ تفسير الميزان، ج٢، ص٧٩؛ تفسير نمونه، ج٢، ص٢٩.
↑ تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٣؛ تفسير قرطبى، ج٢، ص۴٠۶.
↑ مجمع البيان، ج٢، ص١۵١؛ همچنین نگاه کنید به وسائل الشيعه، ج٩، ص١٠٨.
↑ تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٣.
↑ تفسير المنار، ج٢، ص٢٢٧.
↑ تفسير كبير، ج۵، ص١٨١.
↑ مجمع البيان، ج٢، ص١۵١؛ تفسير الميزان، ج٢، ص ٧٩؛ همچنین نگاه کنید به وسائل الشيع، ج٩، ص١٠٨.

↑ ﴿فَسَجَدُوا إِلاّٰ إِبْلِیسَ کٰانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ﴾(سوره اسراء، آیه۵٠)

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه تفسیر آیات حج، محمد فاکر میبدی، قم، حوزه نماینگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش. است.

الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربية، اسماعيل بن حماد جوهرى، تحقيق احمد عبدالغفور عطار، بيروت، دارالعلم للملايين، چهارم، ١۴٠٧ق.

المصباح المنير، احمد بن محمد فيومى، قم، دارالهجرة، دوم، ١۴١۴ق.

مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، تحقيق صفوان عدنان داوودى، بيروت، دارالسامية، ١۴١٢ق.

[1] المصباح المنیر، ذیل واژه رفث؛ لسان العرب، ذیل وازه رفث.

[2] صحاح اللغه، ذیل واژه رفث.

[3] لسان العرب، ذیل واژه فسق.

[5] لسان العرب، ذیل واژه جدل؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه جدل.

[6] تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٢؛ تفسير كبير، ج۵، ص١٧٧؛ تفسير قرطبى، ج٢، ص۴٠۶.

[7] مجمع البيان، ج١، ص٢٩٣؛ تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٢؛ تفسيركبير، ج۵، ص١٧۶؛ تفسير قرطبى، ج٢، ص۴٠۵؛ تفسير المنار، ج٢، ص٢٢۶؛ تفسير الميزان، ج٢، ص٧٨؛ تفسير نمونه، ج٢، ص٢٧.

[8] مجمع البيان، ج١، ص٢٩٣؛ تفسيركبير، ج۵، ص١٧۶؛ تفسير المنار، ج٢، ص٢٢۶.

[9] مجمع البيان، ج١، ص٢٩۴؛ تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٣؛ تفسير كبير، ج۵، ص١٧٨؛ تفسير قرطبى، ج٢، ص۴٠۶؛ تفسير المنار، ج٢، ص٢٢٧؛ تفسير الميزان، ج٢، ص٧٩؛ تفسير نمونه، ج٢، ص٢٩.

[10] درسنامه تفسیر آیات حج، ص۱۳۹.

[11] تفسير كبير، ج۵، ص١٨٠.

[12] وسائل الشيعه، ج٩، ص١٠٨، باب٣٢ از ابواب تروك احرام، ح١.

[13] تفسير نمونه، ج٢، ص٢٩.

[14] تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٣.

[15] تفسير كبير، ج۵، ص١٨٠؛ تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٣؛ تفسير قرطبى، ج٢، ص۴٠۶؛ تفسير المنار، ج٢، ص٢٢٧؛ تفسير الميزان، ج٢، ص٧٩؛ تفسير نمونه، ج٢، ص٢٩.

[16] تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٣؛ تفسير قرطبى، ج٢، ص۴٠۶.

[17] مجمع البيان، ج٢، ص١۵١؛ همچنین نگاه کنید به وسائل الشيعه، ج٩، ص١٠٨.

[18] تفسير كشاف، ج١، ص٢۴٣.

[19] تفسير المنار، ج٢، ص٢٢٧.

[20] تفسير كبير، ج۵، ص١٨١.

[21] مجمع البيان، ج٢، ص١۵١؛ تفسير الميزان، ج٢، ص ٧٩؛ همچنین نگاه کنید به وسائل الشيع، ج٩، ص١٠٨.

[4] ﴿فَسَجَدُوا إِلاّٰ إِبْلِیسَ کٰانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ﴾(سوره اسراء، آیه۵٠)

[۱]

[۲]

[۳]

[یادداشت ۱]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]