جدال (فتاوای مراجع)

فتواهای محرمات احرام
	محرمات احرام
	مشترک بین زن و مرد
	شکار حیوانات خشکی
	التذاذ جنسی
	آمیزش
	استمناء
	عقد ازدواج
	فسوق
	جدال
	زینت
	بوی خوش
	ازاله مو
	گرفتن ناخن
	روغن مالیدن به بدن
	خون برون آوردن
	کشیدن دندان
	نگاه کردن در آینه
	سرمه کشیدن
	کشتن جانوران بدن
	کندن درختان
	ویژه مردان
	پوشیدن لباس دوخته
	پوشاندن سر
	استظلال
	ویژه زنان
	پوشاندن صورت
	پوشاندن دست
	دیگر احکام
	مستحبات احرام
	مکروهات احرام

جدال (نوعی سوگند)
دسته	محرمات احرام
مربوط به آیین	احرام در عمره و حج
مکان	حرم مکنی
زمان	هنگام احرام
حکم	حرام
کفاره	قربانی کردن گوسفند، در صورت سوگند دروغ یا تکرار سوگند راست
مفاهیم فقهی وابسته	محرمات احرام
احکام فقهی وابسته	فسوق
جستارهای وابسته	جدال

این صفحه شامل فتوای مراجع تقلید درباره احکام جدال است. برای آشنایی بیشتر با این مفهوم نگاه کنید به مقاله جدال.

جدال چیست؟

جدال
امام خمینی: [از محرمات احرام است:] جدال؛^{[م* ۱]} و آن گفتن «لا وَالله» و «بَلی وَالله» است.
مراجع دیگر: ↑ زنجانی: و آن قسم خوردن به خداوند متعال در مقام اثبات یا ابطال مطلبی است، راست باشد یا دروغ، همراه با نزاع و ستیزه‌جویی باشد یا نباشد. سبحانی: جدال آن است که برای اثبات یا رد سخنی به خدا سوگند بخورد خواه با لفظ جلاله «الله» باشد یا معادل آن در زبان‌های دیگر.

مسئله 373
امام خمینی: گفتن کلمه «لا» و کلمه «بَلی» و در سایر لغات، مرادف آن؛ مثل «نه» و «آری»، دخالتی در جدال ندارد بلکه قَسَم خوردن در مقامِ اثبات مطلب یا ردّ غیر، جدال است. ^{[م373 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ تبریزى: و احتیاط در این است که به غیر این دو کلمه نیز قسم نخورد و همچنین با الفاظی که مترادف آنهاست از هر لغتی که باشد. ظاهر فرمایش خویی: این است که: کلمه «لا» و «بلی» دخالت در مطلب دارد. فاضل: در مرادف اشکال است و ظاهراً در جدال محرّم خصوص لفظ «لا» و «بلی» دخالت دارد. گلپایگانی: بنا بر احتیاط لازم، گفتن کلمه «آری والله» و «بله والله» و «نه والله» ملحق به آن است. مکارم: بنا بر احتیاط واجب در حال احرام از هر نوع مجادله و خصومت بپرهیزند، هرچند جمله‌های قسم در آن نباشد.

سوگند به لفظ الله

مسئله 374
امام خمینی: قَسَم اگر به لفظ «الله» باشد یا مرادف آن؛ مثل «خدا» در زبان فارسی، جدال است،^{[م374 ۱]} و اما قَسَم به غیر خدا، به هر کسی باشد، ملحق به جدال نیست.
مراجع دیگر: ↑ بهجت: اگر قسم به لفظ جلاله نباشد اظهر عدم الحاق است و اگر به لفظ جلاله باشد ظاهر تحقق حرام به مجرد آن است. خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب لفظ مرادف «الله» به هر زبانی که باشد ملحق به جدال است. خویی: بنا بر احتیاط واجب لفظ مرادف «الله» به هر زبانی که باشد ملحق به جدال است. فاضل: ظاهراً لفظ «الله» بدون «لا» و «بلی» جدال محرّم نیست و مرادف «الله» نیز به هر زبانی که باشد جدال محرّم نمی‌باشد.

سوگند به سایر اسامی خدا

مسئله 375
امام خمینی: احتیاط واجب الحاق سایر اسماء الله است به لفظ جلاله، پس اگر کسی قَسَم بخورد به «رحمان» و «رحیم» و «خالق سموات و ارض»، جدال محسوب می‌شود به احتیاط واجب.^{[م375 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت: اگر قسم به لفظ جلاله نباشد اظهر عدم الحاق است و اگر به لفظ جلاله باشد ظاهر تحقق حرام به مجرد آن است. زنجانی و سیستانی: در جدال کافی است که قسم به خدای متعال باشد ولو به لفظ جلاله نباشد. سبحانی: سایر اسماء الله به لفظ جلاله محلق می‌باشد. فاضل: در صورتی که مشتمل بر کلمه «لا» و یا «بلی» باشد در این صورت نیز احتیاط مستحب الحاق است.

سوگند در حال ضرورت

مسئله 376
امام خمینی: در مقام ضرورت، برای اثبات حقی با ابطال باطلی جایز است قَسَم بخورد به جلاله و غیر آن.^{[م376 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت: و در صورت جواز کفاره‌ای نیست علی الاظهر. تبریزی، خویی، صافی و گلپایگانی: و همچنین برای اظهار مودت و دوستی و اکرام مؤمن نیز جایز است. زنجانی: بلکه قسم خوردن برای اظهار دوستی مؤمن یا تکریم او جایز است. سبحانی: و همچنین اظهار و اثبات مودت و دوستی، یکی دو بار قسم خوردن اشکال ندارد ولی اگر مکرر و پی‌درپی شد جدال محسوب می‌شود و احتیاط مستحب آن است که در حال احرام اصلاً قسم نخورد. سیستانی: استثنا می‌شود از حرمت جدال موردی که ترک آن مستلزم ضرری بر مکلف باشد، مثلاً حق او را پایمال کند.

کفاره سوگند راست

مسئله 377
امام خمینی: اگر در جدال راستگو باشد، در کمتر از سه مرتبه چیزی بر او نیست مگر استغفار ،^{[م377 ۱]} و در سه مرتبه^{[م377 ۲]} کفاره باید بدهد و کفاره آن یک گوسفند است.^{[م377 ۳]}
مراجع دیگر: ↑ سیستانی: به گفته بعضی از فقها جدال با قسم راست محقّق نمی‌شود مگر اینکه سه بار پی‌درپی باشد و این گفته خالی از وجه نیست، گرچه احتیاط ترک آن است حتی یک بار. ↑ خامنه‌ای: و در بیش از دو بار. ↑ بهجت: اگر سه مرتبه پی‌درپی باشد، و در حکم غیر صورت تتابع با عدم تخلل تکفیر تأمل است در صادق و کاذب. سبحانی: در کفاره در مرتبه سوم کفاره آن یک گوسفند و اگر بار دیگر سه مرتبه یا بیشتر قسم راست بخورد کفاره آن نیز یک گوسفند است ولی اگر در مقام جدال سوگند دروغ یاد کند در مرتبه نخست یک گوسفند و در مرتبه دوم یک گاو و در مرتبه سوم یک شتر است و اگر کفاره آن را بپردازد برای مرتبه چهارم یک گوسفند است و برای مرتبه پنجم یک گاو است و برای مرتبه ششم دوباره شتر است و تمامی موارد یاد شده در صورت علم به حکم شرعی و عمد است ولی اگر از روی فراموشی و یا جهل به مسئله قسم یاد کرد و جدال نمود چه دروغ و چه راست کفاره ندارد. سیستانی: اگر سه بار پی‌درپی باشد.

کفاره سوگند دروغ

مسئله 378
امام خمینی: اگر در جدال دروغگو باشد احتیاط واجب آن است که در یک مرتبه یک گوسفند کفاره بدهد و در دو مرتبه یک گاو و در سه مرتبه یک شتر بلکه خالی از قوت نیست. ^{[م378 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت: در یک مرتبه یک گوسفند و در دو مرتبه، بنا بر احتیاط یک گاو کفاره بدهد، بلکه خالی از وجه نیست و در سه مرتبه تخییر میان گاو و شتر خالی از وجه نیست. (مناسک شیخ، ص22). تبریزی، خویی و سیستانی: در مرتبه اول یک گوسفند و در مرتبه دوم یک گوسفند دیگر (تبریزى: در مرتبه دوم یک گوسفند دیگر بنا بر احتیاط) و در مرتبه سوم یک گاو کفاره بدهد. خامنه‌ای: اگر سوگند دروغ یاد کند، در مرتبه اول و دوم باید یک گوسفند کفاره دهد، و احوط آن است که در مرتبه دوم، دو گوسفند بدهد، اما اگر بیش از دوبار چنین کند، در مرتبه‌های بعد باید یک گاو کفاره بدهد. زنجانی: اگر از روی عمد و علم به دروغ بودن مطلبی برای آن قسم بخورد، کفاره آن یک شتر است و اگر در دروغ بودن آن تردید داشته و بعد از قسم معلوم شد که دروغ بوده کفاره آن در بار اول گوسفند و بار دوم گاو و بار سوم و بیشتر شتر یا گاو است و اگر از دروغ بودن خبر غفلت داشته، کفاره جدال صادق، واجب می‌شود. سبحانی: درکفاره در مرتبه سوم کفاره آن یک گوسفند و اگر بار دیگر سه مرتبه یا بیشتر قسم راست بخورد کفاره آن نیز یک گوسفند است ولی اگر در مقام جدال سوگند دروغ یاد کند در مرتبه نخست یک گوسفند و در مرتبه دوم یک گاو و در مرتبه سوم یک شتر است و اگر کفاره آن را بپردازد برای مرتبه چهارم یک گوسفند است و برای مرتبه پنجم یک گاو است و برای مرتبه ششم دوباره شتر است و تمامی موارد یاد شده در صورت علم به حکم شرعی و عمد است ولی اگر از روی فراموشی و یا جهل به مسئله قسم یاد کرد و جدال نمود چه دروغ و چه راست کفاره ندارد. فاضل: واجب است که در مرتبه اول گوسفند کفاره بدهد و احتیاط واجب آن است که در مرتبه دوم یک گاو و در مرتبه سوم یک شتر کفاره بدهد و احتیاط کامل به آن تحقق پیدا می‌کند که در مرتبه دوم بین گوسفند و گاو و در مرتبه سوم بین گاو و شتر جمع نماید. مکارم: این قول موافق احتیاط است.

کفاره تکرار جدال

مسئله 379
امام خمینی: اگر در جدال به دروغ، در دفعه اول یک گوسفند کفاره ذبح کرد، بعید نیست که اگر بعد از آن جدال کند به دروغ، کفاره آن یک گوسفند باشد نه گاو.^{[م379 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ سبحانی: کفاره آن یک گاو است. سیستانی: و اگر کفاره را داد و دوباره قَسَم دروغ خورد، باید به ترتیبی که گذشت کفاره بدهد. صافی و گلپایگانی: متعرض این فرع و فروع بعدی نشده‌اند. فاضل: بلکه بعید نیست کفاره‌اش یک گاو باشد. مکارم: بعید است.

مسئله 380
امام خمینی: اگر در جدال به دروغ، دو مرتبه جدال کرد و یک گاو^{[م380 ۱]} ذبح کرد برای کفاره و بعد یک مرتبه دیگر جدال کرد به دروغ، ظاهراً یک گوسفند کفاره است^{[م380 ۲]} و اگر بعد از ذبح گاو دو مرتبه دروغ گفت و جدال کرد ظاهراً یک گاو کفاره آن است. ^{[م380 ۳]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت: در یک مرتبه یک گوسفند و در دو مرتبه، بنا بر احتیاط یک گاو کفاره بدهد، بلکه خالی از وجه نیست و در سه مرتبه تخییر میان گاو و شتر خالی از وجه نیست. (مناسک شیخ، ص22). تبریزی، خویی و سیستانی: در مرتبه اول یک گوسفند و در مرتبه دوم یک گوسفند دیگر (تبریزى: در مرتبه دوم یک گوسفند دیگر بنا بر احتیاط) و در مرتبه سوم یک گاو کفاره بدهد. خامنه‌ای: اگر سوگند دروغ یاد کند، در مرتبه اول و دوم باید یک گوسفند کفاره دهد، و احوط آن است که در مرتبه دوم، دو گوسفند بدهد، اما اگر بیش از دوبار چنین کند، در مرتبه‌های بعد باید یک گاو کفاره بدهد. زنجانی: اگر از روی عمد و علم به دروغ بودن مطلبی برای آن قسم بخورد، کفاره آن یک شتر است و اگر در دروغ بودن آن تردید داشته و بعد از قسم معلوم شد که دروغ بوده کفاره آن در بار اول گوسفند و بار دوم گاو و بار سوم و بیشتر شتر یا گاو است و اگر از دروغ بودن خبر غفلت داشته، کفاره جدال صادق، واجب می‌شود. سبحانی: کفاره آن یک گاو است. فاضل: واجب است که در مرتبه اول گوسفند کفاره بدهد و احتیاط واجب آن است که در مرتبه دوم یک گاو و در مرتبه سوم یک شتر کفاره بدهد و احتیاط کامل به آن تحقق پیدا می‌کند که در مرتبه دوم بین گوسفند و گاو و در مرتبه سوم بین گاو و شتر جمع نماید. مکارم: این قول موافق احتیاط است. ↑ تبریزى: اگر بعد از اینکه دو مرتبه بر دروغ جدال کرد و دو گوسفند کفاره داد، برای مرتبه سوم فقط یک گوسفند باید بدهد و اگر بعد از دادن دو گوسفند دو مرتبه دیگر جدال به دروغ کرد باید دو گوسفند و اگر سه مرتبه یا بیشتر جدال به دروغ کرد یک گاو باید ذبح کند. خویی: در جدال دروغ، بار اول یک گوسفند و بار دوم گوسفندی دیگر و بار سوم به بعد، هر بار یک گاو است و دادن کفاره در اثنا، تأثیری در حکم ندارد. سبحانی: کفاره آن یک شتر است و اگر پس از ذبح شتر دوباره به دروغ جدال کرد کفاره آن یک گوسفند است و تمامی موارد یاد شده در صورت علم به حکم شرعی و عمد است ولی اگر از روی فراموشی و یا جهل به مسئله قسم یاد کرد و جدال نمود چه دروغ و چه راست کفاره ندارد. فاضل: بعید نیست کفاره‌اش یک شتر باشد. ↑ فاضل: بعید نیست کفاره‌اش دو شتر باشد. مکارم: این قول موافق احتیاط است.

مسئله 381
امام خمینی: اگر به راست جدال کرد بیشتر از سه مرتبه، هرچند باشد یک گوسفند کفاره است مگر آنکه بعد از سه مرتبه کفاره بدهد، در این صورت اگر سه مرتبه دیگر جدال کند به راست باید یک گوسفند ذبح کند.^{[م381 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ تبریزى: اگر بعد از اینکه دو مرتبه بر دروغ جدال کرد و دو گوسفند کفاره داد، برای مرتبه سوم فقط یک گوسفند باید بدهد و اگر بعد از دادن دو گوسفند دو مرتبه دیگر جدال به دروغ کرد باید دو گوسفند و اگر سه مرتبه یا بیشتر جدال به دروغ کرد یک گاو باید ذبح کند. خویی: در جدال راست از بار سوم به بعد هر بار یک گوسفند دارد و دادن کفاره در اثنا تأثیری در این حکم ندارد. سیستانی: اگر بعد از سه بار یا بیشتر قسم راست خوردن پی‌درپی کفاره بدهد و یا سه بار پشت سر هم قسم بخورد و پس از فاصله دوباره سه بار یا بیشتر پشت سر هم قسم بخورد، در این دو صورت باید یک کفاره دیگر بدهد. فاضل: ثبوت کفاره محل اشکال است.

مسئله 382
امام خمینی: اگر به دروغ ده مرتبه یا بیشتر جدال کند، کفاره یک شتر است ظاهراً،^{[م382 ۱]} مگر آنکه پس از سه مرتبه یا زیادتر، کفاره را ذبح کند که در این صورت در دفعه اول گوسفند و در دفعه دوم گاو و در دفعه سوم شتر است.^{[م382 ۲]}
مراجع دیگر: ↑ زنجانی: کفاره آن یک شتر یا گاو است و اگر برای برخی از جدال‌ها کفاره داده، مازاد به نحو مستقل کفاره دارد. ↑ بهجت: اگر سه مرتبه پی‌درپی باشد، و در حکم غیر صورت تتابع با عدم تخلل تکفیر تأمل است در صادق و کاذب- در یک مرتبه یک گوسفند و در دو مرتبه، بنا بر احتیاط یک گاو کفاره بدهد، بلکه خالی از وجه نیست و در سه مرتبه تخییر میان گاو و شتر خالی از وجه نیست. (مناسک شیخ، ص22). تبریزى: چنانچه به دروغ بیش از سه مرتبه جدال کرد کفاره آن یک گاو است مگر اینکه پس از مراتب سابق کفاره را ذبح کرده باشد که در این صورت باید آنچه را که بعد از دادن کفاره محقق شده ملاحظه نماید چنانچه یک مرتبه جدال به دروغ کرد یک گوسفند و اگر دو مرتبه جدال به دروغ کرد دو گوسفند و اگر سه مرتبه یا بیشتر بود باید یک گاو کفاره بدهد. خویی: در جدال دروغ، بار اول یک گوسفند و بار دوم گوسفندی دیگر و بار سوم به بعد، هر بار یک گاو است و دادن کفاره در اثنا، تأثیری در حکم ندارد. سبحانی: برای هر جدال زاید بر سه مرتبه یک شتر واجب است و اگر کفاره آن را بپردازد برای مرتبه چهارم یک گوسفند و مرتبه پنجم یک گاو و برای مرتبه ششم مجدداً یک شتر است و تمامی موارد یاد شده در صورت علم به حکم شرعی و عمد است ولی اگر از روی فراموشی و یا جهل به مسئله قسم یاد کرد و جدال نمود چه دروغ و چه راست کفاره ندارد. درکفاره در مرتبه سوم کفاره آن یک گوسفند و اگر بار دیگر سه مرتبه یا بیشتر قسم راست بخورد کفاره آن نیز یک گوسفند است ولی اگر در مقام جدال سوگند دروغ یاد کند در مرتبه نخست یک گوسفند و در مرتبه دوم یک گاو و در مرتبه سوم یک شتر است و اگر کفاره آن را بپردازد برای مرتبه چهارم یک گوسفند است و برای مرتبه پنجم یک گاو است و برای مرتبه ششم دوباره شتر است و تمامی موارد یاد شده در صورت علم به حکم شرعی و عمد است ولی اگر از روی فراموشی و یا جهل به مسئله قسم یاد کرد و جدال نمود چه دروغ و چه راست کفاره ندارد. سیستانی: کفاره قسم دروغ در بار سوم و بعد از آن، هرچه باشد یک گاو است ولی اگر کفاره داد و دوباره قسم دروغ خورد یک گوسفند است و بار دوم نیز گوسفند و سوم گاو است. فاضل: بعید نیست که برای هر جدال زاید بر سه مرتبه یک شتر واجب باشد.

منبع

این مقاله برگرفته از صفحه 209 تا 213 کتاب مناسک حج پژوهشکده حج و زیارت، سال انتشار: ۱۳۹۷ است.

مقاله‌های مرتبط

[1] 
زنجانی: و آن قسم خوردن به خداوند متعال در مقام اثبات یا ابطال مطلبی است، راست باشد یا دروغ، همراه با نزاع و ستیزه‌جویی باشد یا نباشد.

سبحانی: جدال آن است که برای اثبات یا رد سخنی به خدا سوگند بخورد خواه با لفظ جلاله «الله» باشد یا معادل آن در زبان‌های دیگر.

[2] زنجانی: و آن قسم خوردن به خداوند متعال در مقام اثبات یا ابطال مطلبی است، راست باشد یا دروغ، همراه با نزاع و ستیزه‌جویی باشد یا نباشد.

[3] سبحانی: جدال آن است که برای اثبات یا رد سخنی به خدا سوگند بخورد خواه با لفظ جلاله «الله» باشد یا معادل آن در زبان‌های دیگر.

[2] 
تبریزى: و احتیاط در این است که به غیر این دو کلمه نیز قسم نخورد و همچنین با الفاظی که مترادف آنهاست از هر لغتی که باشد. ظاهر فرمایش خویی: این است که: کلمه «لا» و «بلی» دخالت در مطلب دارد.

فاضل: در مرادف اشکال است و ظاهراً در جدال محرّم خصوص لفظ «لا» و «بلی» دخالت دارد.

گلپایگانی: بنا بر احتیاط لازم، گفتن کلمه «آری والله» و «بله والله» و «نه والله» ملحق به آن است.

مکارم: بنا بر احتیاط واجب در حال احرام از هر نوع مجادله و خصومت بپرهیزند، هرچند جمله‌های قسم در آن نباشد.

[5] تبریزى: و احتیاط در این است که به غیر این دو کلمه نیز قسم نخورد و همچنین با الفاظی که مترادف آنهاست از هر لغتی که باشد. ظاهر فرمایش خویی: این است که: کلمه «لا» و «بلی» دخالت در مطلب دارد.

[6] فاضل: در مرادف اشکال است و ظاهراً در جدال محرّم خصوص لفظ «لا» و «بلی» دخالت دارد.

[7] گلپایگانی: بنا بر احتیاط لازم، گفتن کلمه «آری والله» و «بله والله» و «نه والله» ملحق به آن است.

[8] مکارم: بنا بر احتیاط واجب در حال احرام از هر نوع مجادله و خصومت بپرهیزند، هرچند جمله‌های قسم در آن نباشد.

[3] 
بهجت: اگر قسم به لفظ جلاله نباشد اظهر عدم الحاق است و اگر به لفظ جلاله باشد ظاهر تحقق حرام به مجرد آن است.

خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب لفظ مرادف «الله» به هر زبانی که باشد ملحق به جدال است.

خویی: بنا بر احتیاط واجب لفظ مرادف «الله» به هر زبانی که باشد ملحق به جدال است.

فاضل: ظاهراً لفظ «الله» بدون «لا» و «بلی» جدال محرّم نیست و مرادف «الله» نیز به هر زبانی که باشد جدال محرّم نمی‌باشد.

[10] بهجت: اگر قسم به لفظ جلاله نباشد اظهر عدم الحاق است و اگر به لفظ جلاله باشد ظاهر تحقق حرام به مجرد آن است.

[11] خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب لفظ مرادف «الله» به هر زبانی که باشد ملحق به جدال است.

[12] خویی: بنا بر احتیاط واجب لفظ مرادف «الله» به هر زبانی که باشد ملحق به جدال است.

[13] فاضل: ظاهراً لفظ «الله» بدون «لا» و «بلی» جدال محرّم نیست و مرادف «الله» نیز به هر زبانی که باشد جدال محرّم نمی‌باشد.

[4] 
بهجت: اگر قسم به لفظ جلاله نباشد اظهر عدم الحاق است و اگر به لفظ جلاله باشد ظاهر تحقق حرام به مجرد آن است.

زنجانی و سیستانی: در جدال کافی است که قسم به خدای متعال باشد ولو به لفظ جلاله نباشد.

سبحانی: سایر اسماء الله به لفظ جلاله محلق می‌باشد.

فاضل: در صورتی که مشتمل بر کلمه «لا» و یا «بلی» باشد در این صورت نیز احتیاط مستحب الحاق است.

[15] بهجت: اگر قسم به لفظ جلاله نباشد اظهر عدم الحاق است و اگر به لفظ جلاله باشد ظاهر تحقق حرام به مجرد آن است.

[16] زنجانی و سیستانی: در جدال کافی است که قسم به خدای متعال باشد ولو به لفظ جلاله نباشد.

[17] سبحانی: سایر اسماء الله به لفظ جلاله محلق می‌باشد.

[18] فاضل: در صورتی که مشتمل بر کلمه «لا» و یا «بلی» باشد در این صورت نیز احتیاط مستحب الحاق است.

[5] 
بهجت: و در صورت جواز کفاره‌ای نیست علی الاظهر.

تبریزی، خویی، صافی و گلپایگانی: و همچنین برای اظهار مودت و دوستی و اکرام مؤمن نیز جایز است.

زنجانی: بلکه قسم خوردن برای اظهار دوستی مؤمن یا تکریم او جایز است.

سبحانی: و همچنین اظهار و اثبات مودت و دوستی، یکی دو بار قسم خوردن اشکال ندارد ولی اگر مکرر و پی‌درپی شد جدال محسوب می‌شود و احتیاط مستحب آن است که در حال احرام اصلاً قسم نخورد.

سیستانی: استثنا می‌شود از حرمت جدال موردی که ترک آن مستلزم ضرری بر مکلف باشد، مثلاً حق او را پایمال کند.

[20] بهجت: و در صورت جواز کفاره‌ای نیست علی الاظهر.

[21] تبریزی، خویی، صافی و گلپایگانی: و همچنین برای اظهار مودت و دوستی و اکرام مؤمن نیز جایز است.

[22] زنجانی: بلکه قسم خوردن برای اظهار دوستی مؤمن یا تکریم او جایز است.

[23] سبحانی: و همچنین اظهار و اثبات مودت و دوستی، یکی دو بار قسم خوردن اشکال ندارد ولی اگر مکرر و پی‌درپی شد جدال محسوب می‌شود و احتیاط مستحب آن است که در حال احرام اصلاً قسم نخورد.

[24] سیستانی: استثنا می‌شود از حرمت جدال موردی که ترک آن مستلزم ضرری بر مکلف باشد، مثلاً حق او را پایمال کند.

[6] 
سیستانی: به گفته بعضی از فقها جدال با قسم راست محقّق نمی‌شود مگر اینکه سه بار پی‌درپی باشد و این گفته خالی از وجه نیست، گرچه احتیاط ترک آن است حتی یک بار.

[26] سیستانی: به گفته بعضی از فقها جدال با قسم راست محقّق نمی‌شود مگر اینکه سه بار پی‌درپی باشد و این گفته خالی از وجه نیست، گرچه احتیاط ترک آن است حتی یک بار.

[7] 
خامنه‌ای: و در بیش از دو بار.

[28] خامنه‌ای: و در بیش از دو بار.

[8] 
بهجت: اگر سه مرتبه پی‌درپی باشد، و در حکم غیر صورت تتابع با عدم تخلل تکفیر تأمل است در صادق و کاذب.

سبحانی: در کفاره در مرتبه سوم کفاره آن یک گوسفند و اگر بار دیگر سه مرتبه یا بیشتر قسم راست بخورد کفاره آن نیز یک گوسفند است ولی اگر در مقام جدال سوگند دروغ یاد کند در مرتبه نخست یک گوسفند و در مرتبه دوم یک گاو و در مرتبه سوم یک شتر است و اگر کفاره آن را بپردازد برای مرتبه چهارم یک گوسفند است و برای مرتبه پنجم یک گاو است و برای مرتبه ششم دوباره شتر است و تمامی موارد یاد شده در صورت علم به حکم شرعی و عمد است ولی اگر از روی فراموشی و یا جهل به مسئله قسم یاد کرد و جدال نمود چه دروغ و چه راست کفاره ندارد.

سیستانی: اگر سه بار پی‌درپی باشد.

[30] بهجت: اگر سه مرتبه پی‌درپی باشد، و در حکم غیر صورت تتابع با عدم تخلل تکفیر تأمل است در صادق و کاذب.

[31] سبحانی: در کفاره در مرتبه سوم کفاره آن یک گوسفند و اگر بار دیگر سه مرتبه یا بیشتر قسم راست بخورد کفاره آن نیز یک گوسفند است ولی اگر در مقام جدال سوگند دروغ یاد کند در مرتبه نخست یک گوسفند و در مرتبه دوم یک گاو و در مرتبه سوم یک شتر است و اگر کفاره آن را بپردازد برای مرتبه چهارم یک گوسفند است و برای مرتبه پنجم یک گاو است و برای مرتبه ششم دوباره شتر است و تمامی موارد یاد شده در صورت علم به حکم شرعی و عمد است ولی اگر از روی فراموشی و یا جهل به مسئله قسم یاد کرد و جدال نمود چه دروغ و چه راست کفاره ندارد.

[32] سیستانی: اگر سه بار پی‌درپی باشد.

[9] 
بهجت: در یک مرتبه یک گوسفند و در دو مرتبه، بنا بر احتیاط یک گاو کفاره بدهد، بلکه خالی از وجه نیست و در سه مرتبه تخییر میان گاو و شتر خالی از وجه نیست. (مناسک شیخ، ص22).

تبریزی، خویی و سیستانی: در مرتبه اول یک گوسفند و در مرتبه دوم یک گوسفند دیگر (تبریزى: در مرتبه دوم یک گوسفند دیگر بنا بر احتیاط) و در مرتبه سوم یک گاو کفاره بدهد.

خامنه‌ای: اگر سوگند دروغ یاد کند، در مرتبه اول و دوم باید یک گوسفند کفاره دهد، و احوط آن است که در مرتبه دوم، دو گوسفند بدهد، اما اگر بیش از دوبار چنین کند، در مرتبه‌های بعد باید یک گاو کفاره بدهد.

زنجانی: اگر از روی عمد و علم به دروغ بودن مطلبی برای آن قسم بخورد، کفاره آن یک شتر است و اگر در دروغ بودن آن تردید داشته و بعد از قسم معلوم شد که دروغ بوده کفاره آن در بار اول گوسفند و بار دوم گاو و بار سوم و بیشتر شتر یا گاو است و اگر از دروغ بودن خبر غفلت داشته، کفاره جدال صادق، واجب می‌شود.

سبحانی: درکفاره در مرتبه سوم کفاره آن یک گوسفند و اگر بار دیگر سه مرتبه یا بیشتر قسم راست بخورد کفاره آن نیز یک گوسفند است ولی اگر در مقام جدال سوگند دروغ یاد کند در مرتبه نخست یک گوسفند و در مرتبه دوم یک گاو و در مرتبه سوم یک شتر است و اگر کفاره آن را بپردازد برای مرتبه چهارم یک گوسفند است و برای مرتبه پنجم یک گاو است و برای مرتبه ششم دوباره شتر است و تمامی موارد یاد شده در صورت علم به حکم شرعی و عمد است ولی اگر از روی فراموشی و یا جهل به مسئله قسم یاد کرد و جدال نمود چه دروغ و چه راست کفاره ندارد.

فاضل: واجب است که در مرتبه اول گوسفند کفاره بدهد و احتیاط واجب آن است که در مرتبه دوم یک گاو و در مرتبه سوم یک شتر کفاره بدهد و احتیاط کامل به آن تحقق پیدا می‌کند که در مرتبه دوم بین گوسفند و گاو و در مرتبه سوم بین گاو و شتر جمع نماید.

مکارم: این قول موافق احتیاط است.

[34] بهجت: در یک مرتبه یک گوسفند و در دو مرتبه، بنا بر احتیاط یک گاو کفاره بدهد، بلکه خالی از وجه نیست و در سه مرتبه تخییر میان گاو و شتر خالی از وجه نیست. (مناسک شیخ، ص22).

[35] تبریزی، خویی و سیستانی: در مرتبه اول یک گوسفند و در مرتبه دوم یک گوسفند دیگر (تبریزى: در مرتبه دوم یک گوسفند دیگر بنا بر احتیاط) و در مرتبه سوم یک گاو کفاره بدهد.

[36] خامنه‌ای: اگر سوگند دروغ یاد کند، در مرتبه اول و دوم باید یک گوسفند کفاره دهد، و احوط آن است که در مرتبه دوم، دو گوسفند بدهد، اما اگر بیش از دوبار چنین کند، در مرتبه‌های بعد باید یک گاو کفاره بدهد.

[37] زنجانی: اگر از روی عمد و علم به دروغ بودن مطلبی برای آن قسم بخورد، کفاره آن یک شتر است و اگر در دروغ بودن آن تردید داشته و بعد از قسم معلوم شد که دروغ بوده کفاره آن در بار اول گوسفند و بار دوم گاو و بار سوم و بیشتر شتر یا گاو است و اگر از دروغ بودن خبر غفلت داشته، کفاره جدال صادق، واجب می‌شود.

[38] سبحانی: درکفاره در مرتبه سوم کفاره آن یک گوسفند و اگر بار دیگر سه مرتبه یا بیشتر قسم راست بخورد کفاره آن نیز یک گوسفند است ولی اگر در مقام جدال سوگند دروغ یاد کند در مرتبه نخست یک گوسفند و در مرتبه دوم یک گاو و در مرتبه سوم یک شتر است و اگر کفاره آن را بپردازد برای مرتبه چهارم یک گوسفند است و برای مرتبه پنجم یک گاو است و برای مرتبه ششم دوباره شتر است و تمامی موارد یاد شده در صورت علم به حکم شرعی و عمد است ولی اگر از روی فراموشی و یا جهل به مسئله قسم یاد کرد و جدال نمود چه دروغ و چه راست کفاره ندارد.

[39] فاضل: واجب است که در مرتبه اول گوسفند کفاره بدهد و احتیاط واجب آن است که در مرتبه دوم یک گاو و در مرتبه سوم یک شتر کفاره بدهد و احتیاط کامل به آن تحقق پیدا می‌کند که در مرتبه دوم بین گوسفند و گاو و در مرتبه سوم بین گاو و شتر جمع نماید.

[40] مکارم: این قول موافق احتیاط است.

[10] 
سبحانی: کفاره آن یک گاو است.

سیستانی: و اگر کفاره را داد و دوباره قَسَم دروغ خورد، باید به ترتیبی که گذشت کفاره بدهد.

صافی و گلپایگانی: متعرض این فرع و فروع بعدی نشده‌اند.

فاضل: بلکه بعید نیست کفاره‌اش یک گاو باشد.

مکارم: بعید است.

[42] سبحانی: کفاره آن یک گاو است.

[43] سیستانی: و اگر کفاره را داد و دوباره قَسَم دروغ خورد، باید به ترتیبی که گذشت کفاره بدهد.

[44] صافی و گلپایگانی: متعرض این فرع و فروع بعدی نشده‌اند.

[45] فاضل: بلکه بعید نیست کفاره‌اش یک گاو باشد.

[46] مکارم: بعید است.

[11] 
بهجت: در یک مرتبه یک گوسفند و در دو مرتبه، بنا بر احتیاط یک گاو کفاره بدهد، بلکه خالی از وجه نیست و در سه مرتبه تخییر میان گاو و شتر خالی از وجه نیست. (مناسک شیخ، ص22).

تبریزی، خویی و سیستانی: در مرتبه اول یک گوسفند و در مرتبه دوم یک گوسفند دیگر (تبریزى: در مرتبه دوم یک گوسفند دیگر بنا بر احتیاط) و در مرتبه سوم یک گاو کفاره بدهد.

خامنه‌ای: اگر سوگند دروغ یاد کند، در مرتبه اول و دوم باید یک گوسفند کفاره دهد، و احوط آن است که در مرتبه دوم، دو گوسفند بدهد، اما اگر بیش از دوبار چنین کند، در مرتبه‌های بعد باید یک گاو کفاره بدهد.

زنجانی: اگر از روی عمد و علم به دروغ بودن مطلبی برای آن قسم بخورد، کفاره آن یک شتر است و اگر در دروغ بودن آن تردید داشته و بعد از قسم معلوم شد که دروغ بوده کفاره آن در بار اول گوسفند و بار دوم گاو و بار سوم و بیشتر شتر یا گاو است و اگر از دروغ بودن خبر غفلت داشته، کفاره جدال صادق، واجب می‌شود.

سبحانی: کفاره آن یک گاو است.

فاضل: واجب است که در مرتبه اول گوسفند کفاره بدهد و احتیاط واجب آن است که در مرتبه دوم یک گاو و در مرتبه سوم یک شتر کفاره بدهد و احتیاط کامل به آن تحقق پیدا می‌کند که در مرتبه دوم بین گوسفند و گاو و در مرتبه سوم بین گاو و شتر جمع نماید.

مکارم: این قول موافق احتیاط است.

[48] بهجت: در یک مرتبه یک گوسفند و در دو مرتبه، بنا بر احتیاط یک گاو کفاره بدهد، بلکه خالی از وجه نیست و در سه مرتبه تخییر میان گاو و شتر خالی از وجه نیست. (مناسک شیخ، ص22).

[49] تبریزی، خویی و سیستانی: در مرتبه اول یک گوسفند و در مرتبه دوم یک گوسفند دیگر (تبریزى: در مرتبه دوم یک گوسفند دیگر بنا بر احتیاط) و در مرتبه سوم یک گاو کفاره بدهد.

[50] خامنه‌ای: اگر سوگند دروغ یاد کند، در مرتبه اول و دوم باید یک گوسفند کفاره دهد، و احوط آن است که در مرتبه دوم، دو گوسفند بدهد، اما اگر بیش از دوبار چنین کند، در مرتبه‌های بعد باید یک گاو کفاره بدهد.

[51] زنجانی: اگر از روی عمد و علم به دروغ بودن مطلبی برای آن قسم بخورد، کفاره آن یک شتر است و اگر در دروغ بودن آن تردید داشته و بعد از قسم معلوم شد که دروغ بوده کفاره آن در بار اول گوسفند و بار دوم گاو و بار سوم و بیشتر شتر یا گاو است و اگر از دروغ بودن خبر غفلت داشته، کفاره جدال صادق، واجب می‌شود.

[52] سبحانی: کفاره آن یک گاو است.

[53] فاضل: واجب است که در مرتبه اول گوسفند کفاره بدهد و احتیاط واجب آن است که در مرتبه دوم یک گاو و در مرتبه سوم یک شتر کفاره بدهد و احتیاط کامل به آن تحقق پیدا می‌کند که در مرتبه دوم بین گوسفند و گاو و در مرتبه سوم بین گاو و شتر جمع نماید.

[54] مکارم: این قول موافق احتیاط است.

[12] 
تبریزى: اگر بعد از اینکه دو مرتبه بر دروغ جدال کرد و دو گوسفند کفاره داد، برای مرتبه سوم فقط یک گوسفند باید بدهد و اگر بعد از دادن دو گوسفند دو مرتبه دیگر جدال به دروغ کرد باید دو گوسفند و اگر سه مرتبه یا بیشتر جدال به دروغ کرد یک گاو باید ذبح کند.

خویی: در جدال دروغ، بار اول یک گوسفند و بار دوم گوسفندی دیگر و بار سوم به بعد، هر بار یک گاو است و دادن کفاره در اثنا، تأثیری در حکم ندارد.

سبحانی: کفاره آن یک شتر است و اگر پس از ذبح شتر دوباره به دروغ جدال کرد کفاره آن یک گوسفند است و تمامی موارد یاد شده در صورت علم به حکم شرعی و عمد است ولی اگر از روی فراموشی و یا جهل به مسئله قسم یاد کرد و جدال نمود چه دروغ و چه راست کفاره ندارد.

فاضل: بعید نیست کفاره‌اش یک شتر باشد.

[56] تبریزى: اگر بعد از اینکه دو مرتبه بر دروغ جدال کرد و دو گوسفند کفاره داد، برای مرتبه سوم فقط یک گوسفند باید بدهد و اگر بعد از دادن دو گوسفند دو مرتبه دیگر جدال به دروغ کرد باید دو گوسفند و اگر سه مرتبه یا بیشتر جدال به دروغ کرد یک گاو باید ذبح کند.

[57] خویی: در جدال دروغ، بار اول یک گوسفند و بار دوم گوسفندی دیگر و بار سوم به بعد، هر بار یک گاو است و دادن کفاره در اثنا، تأثیری در حکم ندارد.

[58] سبحانی: کفاره آن یک شتر است و اگر پس از ذبح شتر دوباره به دروغ جدال کرد کفاره آن یک گوسفند است و تمامی موارد یاد شده در صورت علم به حکم شرعی و عمد است ولی اگر از روی فراموشی و یا جهل به مسئله قسم یاد کرد و جدال نمود چه دروغ و چه راست کفاره ندارد.

[59] فاضل: بعید نیست کفاره‌اش یک شتر باشد.

[13] 
فاضل: بعید نیست کفاره‌اش دو شتر باشد.

مکارم: این قول موافق احتیاط است.

[61] فاضل: بعید نیست کفاره‌اش دو شتر باشد.

[62] مکارم: این قول موافق احتیاط است.

[14] 
تبریزى: اگر بعد از اینکه دو مرتبه بر دروغ جدال کرد و دو گوسفند کفاره داد، برای مرتبه سوم فقط یک گوسفند باید بدهد و اگر بعد از دادن دو گوسفند دو مرتبه دیگر جدال به دروغ کرد باید دو گوسفند و اگر سه مرتبه یا بیشتر جدال به دروغ کرد یک گاو باید ذبح کند.

خویی: در جدال راست از بار سوم به بعد هر بار یک گوسفند دارد و دادن کفاره در اثنا تأثیری در این حکم ندارد.

سیستانی: اگر بعد از سه بار یا بیشتر قسم راست خوردن پی‌درپی کفاره بدهد و یا سه بار پشت سر هم قسم بخورد و پس از فاصله دوباره سه بار یا بیشتر پشت سر هم قسم بخورد، در این دو صورت باید یک کفاره دیگر بدهد.

فاضل: ثبوت کفاره محل اشکال است.

[64] تبریزى: اگر بعد از اینکه دو مرتبه بر دروغ جدال کرد و دو گوسفند کفاره داد، برای مرتبه سوم فقط یک گوسفند باید بدهد و اگر بعد از دادن دو گوسفند دو مرتبه دیگر جدال به دروغ کرد باید دو گوسفند و اگر سه مرتبه یا بیشتر جدال به دروغ کرد یک گاو باید ذبح کند.

[65] خویی: در جدال راست از بار سوم به بعد هر بار یک گوسفند دارد و دادن کفاره در اثنا تأثیری در این حکم ندارد.

[66] سیستانی: اگر بعد از سه بار یا بیشتر قسم راست خوردن پی‌درپی کفاره بدهد و یا سه بار پشت سر هم قسم بخورد و پس از فاصله دوباره سه بار یا بیشتر پشت سر هم قسم بخورد، در این دو صورت باید یک کفاره دیگر بدهد.

[67] فاضل: ثبوت کفاره محل اشکال است.

[م* ۱]

[م373 ۱]

[م374 ۱]

[م375 ۱]

[م376 ۱]

[م377 ۱]

[م377 ۲]

[م377 ۳]

[م378 ۱]

[م379 ۱]

[م380 ۱]

[م380 ۲]

[م380 ۳]

[م381 ۱]

[م382 ۱]

[م382 ۲]

ن ب و محرمات احرام
مشترک	جدال • فسوق • سرمه کشیدن • زینت • ازاله مو • ناخن گرفتن • بوی خوش • روغن مالیدن به بدن • خون برون آوردن • کشیدن دندان • نگاه کردن به آینه • کشتن جانوران بدن • شكار حيوان وحشى • کندن گیاهان • التذاذ جنسی • عقد ازدواج • آمیزش • استمناء • حمل سلاح
مخصوص مردان	لباس دوخته • پوشاندن پا • پوشاندن سر • استظلال
مخصوص زنان	پوشاندن دست • پوشاندن صورت