سیاست و زیارت در حجاز(کتاب)

سیاست و زیارت در حجاز(کتاب)

پدید آورندگان
نویسنده	امین‌رضا توحیدی و مصطفی پیرمرادیان
تاریخ نگارش	1400
محتوا
موضوع	زیارت و زائران- حجاز (سرزمین)-- تاریخ
زبان	فارسی
نشر
تعداد صفحات	231
ناشر	مشعر
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	اول پاییز 1400

کتاب سیاست و زیارت در حجاز از آغاز تا سقوط خلافت عباسی، تألیف امین رضا توحیدی و مصطفی پیرمرادیان است.

در این کتاب به تأثیر و جایگاه زیارت در دوران قبل وبعد از اسلام و نیز خلفای بعد از پیامبر تا پایان حکومت عباسیان پرداخته شده و رویکرد حاکمان در مواجه با مسأله زیارت مدنظر قرار گرفته است.

نویسندگان در این کتاب زیارت را اعم از حج و حج گزاری دانسته و اساسا مفهوم زیارت به طور عام را مد نظرداشته اند که شامل زیارت اماکن، قبور و مساجد می باشد.

در این اثر عنوان شده؛حاکمان از آیین زیارت، گاه اهداف اقتصادی و گاه اهداف سیاسی را دنبال می کردند. چنان که در دوران قبل از اسلام در اختیار داشتن مکان های زیارتی عاملی برای تفاخر قبایل بوده و آن ها را به رقابت و کشمکش برای دراختیار داشتن این اماکن وامی داشت.

در دوران اموی و عباسی نیز تسلط بر اماکن مذهبی چون کعبه و مسجدالنبی و مقبره پیامبر عاملی برای مشروعیت بخشی به حکومت بوده و خلفا با دراختیار داشتن این اماکن مذهبی رقبای سیاسی خود را غیرمشروع جلوه می دادند و دستاویزی برای کنار زدن آن ها ازصحنه قدرت پیدا می کردند.

فصل اول: مفهوم شناسی و معرفی منابع تحقیق

در این فصل عبارات واصطلاحات بنیادی که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته، شرح داده شده است. عبارات: زیارت، زیارتگاه، حجاز، خلفای چهارگانه (نخستین)، خلافت اموی و خلافت عباسی.

در قسمت دیگرمنابع تحقیق معرفی شده است که شامل: کتب تاریخ مدینه، کتب فضائل مدینه، کتب تاریخ مکه، کتب حدیث و تواریخ عمومی و آثار ابن تیمیه است.

فصل دوم: اهداف و پیشینه زیارت

در این فصل به تاریخچه زیارت در سرزمین حجاز پرداخته شده و نویسندگان در این بخش با بیان هدف خود که زیارت را اعم از حج و حج گزاری می دانند؛ زیارت در ادیان ابراهیمی و اعراب قبل از اسلام درحجاز را مورد بررسی قرارداده اند.

نویسندگان اهداف زیارت را تحت عناوین زیر بیان کرده اند:

• ارتباط معنوی زائر ومزور
• کسب عبرت و بزرگداشت مقام انبیا و صلحا
• تفاخر و ارزش های قومی- قبیله ای
• حفظ راه و سیره مدفونین در مزارات
• مشروعیت بخشی به دولت ها (زیارت و سیاست)

در این بخش با بررسی تاریخچه زیارت در حجاز پیش از اسلام، به بتکده های اعراب پرداخته که محل توجه مردم بوده و با تجمع و گردهمایی مردم در این زیارتگاهها، بازارها شکل می گرفت که برای اشراف و حاکمان نفع اقتصادی در پی داشت. با بیان این نکته که بیت المقدس زیارتگاه مورد اهمیت ادیان ابراهیمی مسیحیت ویهود است زیارتگاه های آنها در حجاز قبل از اسلام را نیز معرفی می کند؛ چنان که معبد نجران مشهورترین زیارتگاه مسیحیان قبل از اسلام بوده و با توجه به تورات که به تیمان و تیما اشاره دارد احتمالا همان منطقه تیما در حجاز بوده که می توانست برای یهودیان ارزش زیارتی داشته باشد.

همچنین نویسندگان به تحول مفهوم زیارت نیز پرداخته اند. به این معنا که هدف از زیارت فقط رفتن به مکان مقدس نیست و در ادیان ابراهیمی توسل و شفاعت جستن از بزرگان و مقدسات هدف زیارت است.

فصل سوم:زیارت در حجاز در دوران رسول الله و خلفا تا سال 41هجری

در این فصل به تحولات زیارت بعد از اسلام پرداخته شده و بنا بر آیات قرآن به قداست مسجدالحرام و مسجدالنبی و اهمیت زیارت  آن اشاره کرده است.  با پرداختن به سیره پیامبر در زیارت و گرامیداشت قبور مسلمین  و پیروی مسلمین از سیره پیامبر، اهمیت زیارت  مقبره پیامبر در دوران بعد را بیان می کند و در همین راستا زیارت مکان های زیارتی کعبه، مسجدالحرام و مسجدالنبی در دوران خلفای چهارگانه بعد از پیامبر و نیز دوران امام حسن را مورد توجه قرار می دهد.  

فصل چهارم: زیارت در حجاز در دوران امویان

این فصل به نقش پررنگ سیاست امویان در امور زیارت می پردازد. خلفای اموی نظیر معاویه با اعزام جاسوس بین حج گزاران در زمان خلافت امام علی، عبدالملک مروان با لغو سفر حج در زمان خلافت عبدالله بن زبیر در حجاز، زیارت را با اهداف سیاسی خود پیوند دادند .

همچنین  شکل گیری دومذهب عثمانیه و تشیع در این دوران را مدنظر قرارداده و با برشمردن آرا فقهای عامه چون عبدالله بن عمر، اهمیت زیارت حج و مسجدالنبی و مزار پیامبر بین مسلمین در این دوران را بیان می کند.

فصل پنجم: دوره اول خلافت عباسی و تحولات زیارت در حجاز در این دوران

خلافت عباسیان در بغداد مستقر بود. در این دوران مناسک حج بیش از قبل مورد توجه قرار گرفت. منصب امیرالحاجی تعیین شد که به راهنمایی کاروان و نظارت  بر رفتار زوار موظف بود. عباسیان با تاکید بر پیشینه جد خود عباس بن عبدالمطلب در امر سقایت  حج و نیز تولیت مسجدالحرام، برپایی حج را میراث خود می دانستند. عموم خلفای عباسی به زیارت حج می رفتند و نیز مزار پیامبر را زیارت می کردند. در این دوران با  وجودشکل گیری مکاتب فکری اهل سنت مانند: حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی زیارت قبور بزرگان دین محترم شمرده می شد. اما در این دوران شاهد تخریب قبور بزرگان شیعه از سوی خلفای عباسی هستیم که اهداف سیاسی خود را در به حاشیه راندن شیعیان از حکومت دنبال می کردند.