بلد الامین
بلد الامین (سرزمین ایمن) از نام‌های قرآنی مکه است که خداوند در سوره تین به آن قسم یاد کرده است. بعضی از مفسران قسم یادکردن قرآن به بلد الامین را حاکی از شرافت ویژه مکه دانسته‌اند. بنابر برخی روایات، امنیت مکه نتیجه دعای حضرت ابراهیم(ع) است. بر اساس این روایات مقصود دعای ابراهیم(ع) ایمنی از حوادث طبیعی، یا احیای امنیت مکه که مدتی مهجور مانده بود و یا تأکیدی بر امنیت تکوینی حرم است. و برخی از روایات نیز امنیت مکه را از ابتدای آفرینش و خلقت آسمان و زمین تعبیر کرده‌اند.
مفسران در بیان ماهیت امنیت حرم اختلاف نظر دارند، عده‌ای آن را امنیت تکوینی به معنای دور ماندن از بلایای طبیعی و در امان ماندن از قتل و دشمنی، و دلیل آن را بزرگداشت مکه و اهل آن از سوی دیگران می‌دانند. به نظر این گروه، بلایا و اتفاقاتی که در طول تاریخ برای مکه گزارش شده، به سبب گناهان مردم اتفاق افتاده است.
عده‌ای دیگر نیز امنیت حرم را تشریعی، به معنای قداست و حرمت مکه با وضع بعضی از احکام مخصوص حرم مثل ممنوعیت آزار حاجیان و حیوانات و بریدن درختان و غیره می‌دانند که در منجر به امنیت گیاهان و حیوانات و انسان‌ها می‌شود.
برخی روایات شیعه نیز تعبیر بلد الامین را به پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) تأویل کرده‌اند که ایمان به آنها موجب ایمنی از گمراهی می‌شود.
واژه‌شناسی
بلد الامین ترکیبی وصفی و مرکب از دو واژه «بلد» و «امین» است. بلد بر شهر و سرزمین اطلاق می‌شود.[۱] «امین» از ریشه «امن» ضد «خوف» و به معنای آرامش[۲] و یا آمِن[۳] یعنی دارای امنیت[۴] و «بلد الامین» به معنای شهر دارای امنیت و آرامش و فاقد ترس و وحشت است.[۵]
تعبیر یاد شده از نام‌ها و ویژگی‌های شهر مکه دانسته شده است.[۶]
بلد الامین در قرآن
نخستین آگاهی ما از کاربرد تعبیر «بلد الامین» به آیه 3 سوره تین برمی‌گردد که در سال‌های آغازین بعثت نازل شده است:[۷] ﴿وَهذَا البَلَدِ الامینِ ﴾در این آیه خداوند به بلدالامین قسم خورده است که برخی آن را اشاره به شرافت ویژه مکه و ظهور اسلام در آن دانسته‌اند.[۸]
دعای ابراهیم
در آیات دیگری از قرآن آمده است که ابراهیم(ع) از خداوند خواست مکه را شهری امن قرار دهد. در دو آیه با‌اندکی تفاوت در تعبیر به دعای ابراهیم اشاره شده است. برخی روایت‌ها امنیت مکه را نتیجه این دعا دانسته‌اند[۹] و برخی دیگر، امنیت آن را از آغاز آفرینش آسمان‌ها و زمین شمرده‌اند.[۱۰]
- ﴿وَاِذْ قالَ اِبْراهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَارْزُقْ اَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِر﴾
- ترجمه آیه: و [ياد كن] آنگاه كه ابراهيم گفت:پروردگارا، اين سرزمين [مكّه] را حرَمى اَمن قرار ده و من و فرزندانم را از پرستيدن بت ها دور بدار
- ﴿وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا بَلَدًا آمِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ قَالَ وَمَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلًا ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَى عَذَابِ النَّارِ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ﴾
- ترجمه آیه: [يادكن] آنگاه كه ابراهيم گفت:پروردگارا، اينجا را ديارى امن قرار ده و از اهل آن هر كس كه به خدا و روز قيامت ايمان آورد را از همۀ ثمرات و محصولات روزى عطا فرما، خدا فرمود:[چنين خواهد شد ولى] هر كس هم كفر بورزد اندكى بهره مندش مى‌كنم سپس [در آخرت] او را به سوى عذاب آتش مى‌كشانم و بد سرانجامى است
در آیه دیگری از قرآن، آن کس که به مکه وارد شود ایمن دانسته شده است:
﴿فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ ﴾[۱۱]
- ترجمه: در آن نشانه هايى روشن، [از جمله] مقام ابراهيم است، و هر كس داخل آن شود، در اَمَان خواهد بود.حج گزاردنِ براى خدا در آن خانه بر عهده مردم است.[البتّهّ] در صورتى كه كسى بتواند به سوى آن راهى بيابد(توان لازم براى حج را داشته باشد) و كسى كه از آن روى برتابد، پس [بايد بداند كه] بى گمان، خدا از جهانيان بى نياز است
مفاهیم نزدیک در قرآن
آیات دیگری نیز از قرآن کریم به مفاهیمی نزدیک به مفهوم بلد امین اشاره دارد:
- ﴿اَوَلَمْ یَرَوْا اَنَّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَ یُتَخَطَّفُ النَّاسُ مِنْ حَوْلِهِم[۱۲]﴾
- ترجمه:مشركان به پيامبر] گفتند:اگر همراه تو از راهت پيروى كنيم ، [توسط مش- ركان ديگر ] از سرزمينمان ربوده خواهيم شد.و [در جواب از جانب خدا گفته مى‌شود ] آيا ما آنها (مشركان) را در حرم امنى (مكّه) جاى نداديم كه محصولات هر چيزى، در حالى كه رزقى از جانب ماست، به آنجا گردآورى مى‌شود؟ ولى بيشتر آنان نمى‌دانند
- ﴿أَوَلَمۡ يَرَوۡاْ أَنَّا جَعَلۡنَا حَرَمًا ءَامِنࣰا وَيُتَخَطَّفُ ٱلنَّاسُ مِنۡ حَوۡلِهِمۡۚ أَفَبِٱلۡبَٰطِلِ يُؤۡمِنُونَ وَبِنِعۡمَةِ ٱللَّهِ يَكۡفُرُونَ [۱۳]﴾
- ترجمه:آيا نديده اند كه ما حرَمَ اَمَنى (مكّهّ) را [براى آنها] قرار داديم و حال آنكه مردمِ [ديگر جاها به خاطر ناامنى] از اطراف آنها ربوده مى‌شوند، با اين حال آيا به باطل ايمان مى‌آورند و نسبت به نعمت هاى خدا ناسپاسى مى‌كنند؟
مصداق امنیت حرم
مفسران در بیان ماهیت امنیت اختلاف‌نظر دارند. دسته‌ای آن را تکوینی و گروهی تشریعی می‌دانند:
امنیت تکوینی
درباره معنای امنیت تکوینی سه وجه بیان شده است: دور ماندن از زمین‌لرزه و ویرانی؛ دوری از قحطی؛ و در امان بودن از قتل و دشمنی.[۱۴] هواداران نظریه امنیت تکوینی در توجیه وقوع بیماری‌ها و بلایای طبیعی در طول تاریخ در مکه، گناهان مردم را سبب ناامنی‌های یاد شده دانسته‌اند.[۱۵] برخی محققان امنیت تکوینی مکه را امری مطلق و نقض‌ناپذیر نمی‌دانند و آن را نسبی دانسته‌اند.[۱۶]
امنیت تشریعی
قداست و حرمت مکه به وضع احکام و مقرراتی انجامیده و برخی کارها مانند بریدن درختان، تعرّض به حیوانات[۱۷] جز جانوران موذی،[۱۸] آزار حاجی و معتمر و قربانی (سوره مائده، آیه 2) و اجرای حد یا قصاص برای مجرمان پناهنده به آن تا هنگام بیرون آمدن از حرم، ممنوع شده است.[۱۹] نتیجه طبیعی این احکام، امنیت گیاهان و حیوانات و انسان‌ها در منطقه حرم است. بسیاری از مفسران مفهوم امنیت در مکه را به همین معنای حرمت آن تلقی کرده‌اند.
تأویل امنیت مکه به ایمنی از عذاب
برخی امنیت مکه برای کسانی که بدان وارد می‌شوند: ﴿وَمَن دَخَلَهُ کانَ آمِناً﴾ (سوره آل‌عمران، آیه 97) را به ایمنی یافتن آنها از آتش دوزخ و ورود به بهشت تاویل کرده‌اند.[۲۰] برخی روایت‌ها کسانی را که در مکه بمیرند، ایمن از عذاب آخرت دانسته‌اند.[۲۱]
تأویل بلد الامین به پیامبر و اهل‌بیت
روایت‌های شیعی «بلد الامین» را به پیامبر اسلام(ص)[۲۲] و اهل بیت(ع)[۲۳] تاویل کرده‌اند که ایمان به آنها سبب ایمنی از گمراهی دنیا و کیفر آخرت می‌شود.[۲۴]
در برخی روایت‌ها نیز ورود به مکه همراه با معرفت به اهل بیت(ع) سبب امنیت در دنیا و آخرت دانسته شده است.[۲۵]
پانویس
- ↑ التحقیق، ج1، ص328، «بلد».
- ↑ العین، ج8، ص388؛ مفردات، ج1، ص90؛ التحقیق، ج1، ص150، «امن.
- ↑ التبیان، ج10، ص376.
- ↑ تحصیل المرام، ص562؛ التحریر و التنویر، ج1، ص695.
- ↑ التحقیق، ج1، ص150-151.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص281؛ مجمع البیان، ج1، ص387؛ العقد الثمین، ج1، ص35.
- ↑ نک: مجمع البیان، ج10، ص612-613؛ درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص303-307.
- ↑ البحر المحیط، ج10، ص503؛ التحریر و التنویر، ج30، ص373.
- ↑ تفسیر ابن ابی حاتم، ج1، ص229؛ تفسیر ابن کثیر، ج1، ص297-299؛ الدر المنثور، ج1، ص121.
- ↑ صحیح البخاری، ج5، ص98؛ الکافی، ج4، ص225-226؛ التفسیر الکبیر، ج4، ص49.
- ↑ آل عمران، آیه ۹۷
- ↑ سوره قصصُ آیه ۵۷
- ↑ سوره عنکبوت، آیه ۶۷
- ↑ مجمع البیان، ج1، ص388؛ زاد المسیر، ج1، ص111؛ التفسیر الکبیر، ج4، ص49.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص268؛ اتحاف الوری، ج2، ص569-570؛ نک: صهبای حج، ص155.
- ↑ تسنیم، ج6، ص597-598.
- ↑ الکافی، ج4، ص226؛ المجموع، ج7، ص441؛ جواهر الکلام، ج18، ص414-415.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ص720-724.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص360؛ المحلی، ج7، ص262؛ التفسیر الکبیر، ج32، ص212.
- ↑ فضائل مکه، ص23-24؛ نک: الدر المنثور، ج2، ص55.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص68-69؛ الدر المنثور، ج1، ص133.
- ↑ البرهان، ج5، ص693؛ کنز الدقائق، ج14، ص341؛ بیان السعاده، ج4، ص264.
- ↑ تفسیر قمی، ج2، ص430؛ بحار الانوار، ج24، ص105-108.
- ↑ بحار الانوار، ج24، ص107.
- ↑ الکافی، ج4، ص545.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل بلد الامین.
- اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (درگذشت 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق.
- اخبار مکه: الازرقی (درگذشت 248ق.)، به کوشش ابن دهیش، مکتبة الاسدی، 1424ق.
- اخبار مکه: الفاکهی (درگذشت 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.
- افادة الانام: عبدالله بن محمد الغازی (درگذشت 1365ق.)، به کوشش ابن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، 1430ق.
- بحار الانوار: المجلسی (درگذشت 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
- البحر المحیط: ابوحیان الاندلسی (درگذشت 754ق.)، بیروت، دار الفکر، 1412ق.
- البرهان فی تفسیر القرآن: البحرانی (درگذشت 1107ق.)، قم، البعثه، 1415ق.
- بیان السعاده: الجنابذی (درگذشت 1327ق.)، ترجمه: رضاخانی و ریاضی، تهران، پیام نور، 1372ش.
- پرتوی از قرآن: طالقانی، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1350ش.
- تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (درگذشت 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
- التبیان: الطوسی (درگذشت 460ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- التحریر و التنویر: ابنعاشور (درگذشت 1393ق.)، مؤسسة التاریخ.
- تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (درگذشت 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق.
- التحقیق: المصطفوی، تهران، وزارت ارشاد، 1374ش.
- تسنیم: جوادی آملی، قم، اسراء، 1378ش.
- تفسیر ابن ابی‌حاتم (تفسیر القرآن العظیم): ابن ابی‌حاتم (درگذشت 327ق.)، به کوشش اسعد محمد، بیروت، المکتبة العصریه، 1419ق.
- تفسیر ابن عربی (تفسیر القرآن الکریم): محیی الدین بن عربی (درگذشت 638ق.)، به کوشش سمیر مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
- تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم): ابن کثیر (درگذشت 774ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.
- تفسیر بیضاوی (انوار التنزیل): البیضاوی (درگذشت 685ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418ق.
- تفسیر القمی: القمی (درگذشت 307ق.)، به کوشش الجزائری، قم، دار الکتاب، 1404ق.
- التفسیر الکاشف: المغنیه، بیروت، دار العلم للملایین، 1981م.
- التفسیر الکبیر: الفخر الرازی (درگذشت 606ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.
- جامع البیان: الطبری (درگذشت 310ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1412ق.
- جواهر الکلام: النجفی (درگذشت 1266ق.)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- الدر المنثور: السیوطی (درگذشت 911ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1365ق.
- درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن: جعفر نکونام، تهران، هستی‌نما، 1380ش.
- روح البیان: بروسوی (درگذشت 1137ق.)، بیروت، دار الفکر.
- زاد المسیر: ابن جوزی (درگذشت 597ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار الکتاب العربی، 1422ق.
- السیرة النبویه: ابن هشام (درگذشت 213/218ق.)، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح و اولاده، 1383ق.
- شفاء الغرام: محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
- صحیح البخاری: البخاری (درگذشت 256ق.)، بیروت، دار الفکر، 1401ق.
- صهبای حج: جوادی آملی، قم، اسراء، 1377ش.
- العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین: محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.
- العین: خلیل (درگذشت 175ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق.
- فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (درگذشت 852ق.)، بیروت، دار المعرفه.
- فضائل المکه: الحسن البصری (درگذشت 110ق.)، به کوشش العانی، کویت، مکتبة الفلاح، 1400ق.
- الکافی: الکلینی (درگذشت 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
- کنز الدقائق: المشهدی (درگذشت 1125ق.)، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، 1411ق.
- لباب التاویل فی معانی التنزیل (تفسیر خازن): علی بن محمد البغدادی (درگذشت 741ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
- لسان العرب: ابن منظور (درگذشت 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
- مجمع البحرین: الطریحی (درگذشت 1085ق.)، به کوشش حسینی، بیروت، الوفاء، 1403ق.
- مجمع البیان: الطبرسی (درگذشت 548ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
- المجموع شرح المهذب: النووی (درگذشت 676ق.)، دار الفکر.
- المحلی بالآثار: ابن حزم الاندلسی (درگذشت 456ق.)، به کوشش احمد شاکر، بیروت، دار الفکر.
- مفردات: الراغب (درگذشت 425ق.)، به کوشش صفوان داودی، دمشق، دار القلم، 1412ق.
- المفصل: جواد علی، دار الساقی، 1422ق.
- من لا یحضره الفقیه: الصدوق (درگذشت 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق.
- المیزان: الطباطبائی (درگذشت 1402ق.)، بیروت، اعلمی، 1393ق.
- وسائل الشیعه: الحر العاملی (درگذشت 1104ق.)، قم، آل البیت:، 1412ق.