وادی عقیق

وادی عقیق

بخشی از وادی عقیق در مدینه، که در برخی از فصول سال آب در آن جریان دارد.
اطلاعات اوليه

واژه‌شناسی

كتاب العين ؛ ج‏8 ؛ ص98

الْوَادِي‏ كل مفرج بين جبال و آكام، و تلال يكون مسلكا للسيل أو منفذا، و الجميع‏ الْأَوْدِيَة، على تقدير فاعل و أفعلة،

فراهيدى، خليل بن احمد، كتاب العين، 9جلد، نشر هجرت - قم، چاپ: دوم، 1409 ه.ق.

تهذيب اللغة ؛ ج‏14 ؛ ص163

قال شمر: وَدى‏ أي سال، قال و منه:

الوَديُ‏ فيما أَرَى لخروجه و سَيَلانِه، و منه‏ الوَادي‏.

ازهرى، محمد بن احمد، تهذيب اللغة، 15جلد، دار احياء التراث العربي - بيروت، چاپ: اول، 1421 ه.ق.

مفردات ألفاظ القرآن ؛ ص862

وادي‏

قال تعالى: إِنَّكَ‏ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ‏ [طه/ 12] أصل‏ الْوَادِي‏: الموضع الذي يسيل فيه الماء، و منه سُمِّيَ المَفْرَجُ بين الجبلين‏ وَادِياً، و جمعه: أَوْدِيَة

و قال تعالى: فَسالَتْ‏ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها [الرعد/ 17] أي: بقَدْرِ مياهها.

راغب اصفهانى، حسين بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، 1جلد، دار القلم - بيروت، چاپ: اول، 1412 ه.ق.

مفردات الفاظ قرآن ؛ ج‏4 ؛ ص435

: در آيه فرمود:

إِنَّكَ‏ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ‏- طه/ 12 (خطاب به حضرت موسى عليه السّلام در كوه طور است اصل وادى‏ بستر ريزش‏

مفردات الفاظ قرآن، ج‏4، ص: 436

آب است كه در اثر سيل بوجود ميآيد و آب در آن جريان دارد. و از اين معنى فاصله و دره ميان دو كوه را هم‏ وَادِي‏ گفته‏اند. جمعش- أَوْدِيَة- است‏

فَسالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها- الرعد/ 17 هر دره‏اى بقدر ظرفيتش سيلاب ميگيرد. يا بقدر آبش‏

راغب اصفهانى، حسين بن محمد، ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن (راغب اصفهانى)، 4جلد، مرتضوي - تهران، چاپ: دوم، 1374 ه.ش.

المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى ؛ ج‏2 ؛ ص654

(وَدَى‏) الشَّى‏ءُ إِذَا سَالَ وَ مِنْهُ اشْتِقَاقُ (الْوَادِي‏) وَ هُوَ كُلَّ مُنْفَرَجٍ بَيْنَ جِبَال أَوْ آكَامٍ يَكُونُ مَنْفَذاً لِلسَّيْلِ و الْجَمْع‏

فيومى، احمد بن محمد، المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى، 2جلد، موسسه دار الهجرة - قم، چاپ: دوم، 1414 ه.ق.

لسان العرب ؛ ج‏15 ؛ ص384

الوادي‏ كل مَفْرَج بين الجبالِ و التِّلال و الإِكام، سمي بذلك لسَيَلانه، يكون مَسْلَكاً للسيل و مَنْفَذا

ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، 15جلد، دار صادر - بيروت، چاپ: سوم، 1414 ه.ق.

فرهنگ ابجدي ؛ متن ؛ ص980

وَدَى‏- وَدْياً و دِيَةً [ودي‏] القاتلُ القتيلَ:

خونبهاى كشته را به ولىّ او پرداخت،- الأَمْرَ: كار را نزديك كرد،- الشّي‏ءُ: آن چيز روان شد، و از اين كلمه (الوادى‏) مشتق شده است كه آب در آن روان است‏

بستانى، فواد افرام، فرهنگ ابجدى، 1جلد، اسلامي - تهران، چاپ: دوم، 1375 ه.ش.

فرهنگ ابجدي ؛ متن ؛ ص971

الوادِي‏- [ودي‏]: فا، راه و روشن، دره و شكاف ميان كوهها كه سيل در آن روان شود

بستانى، فواد افرام، فرهنگ ابجدى، 1جلد، اسلامي - تهران، چاپ: دوم، 1375 ه.ش.

نام

وادی عقیق، به «وادی مبارک» نیز خوانده شده است و آن به علت جایگاه بزرگی است که نزد مردم دارد. بر پایه روایتی، حضرت محمد(ص) این وادی را وادی مبارک نامیده است. واژه «عقیق»، به معنای «شکاف در زمین» آمده است. به گمان، این وادی را عقیق گفته‌اند، چون شکاف طبیعی در زمین بوده و آب در آن جریان دارد. به گمانی دیگر، علت نامگذاری آن رنگ شبیه به عقیق آن است.

مکان

موقعیت وادی عقیق.

این وادی، از جنوب کوه‌های مکه آغاز شده، از سمت جنوب مدینه و از غرب کوه عیر وارد حوزه یثرب می‌شود، سپس با پیچش خود به سمت شرق، وارد حوزه یثرب شده و در غرب آن از کنار کوه‌های جماوات و از سمت راست آنها گذشته و مسیر خود را به سمت شمال ادامه می‌دهد؛ به طور کلی می‌توان این وادی را یک وادی جنوبی‌ ـ شمالی دانست که در غرب حوزه یثرب جریان دارد.

‌ویژگی

وادی عقیق، به سه بخش صغیر، کبیر و اکبر تقسیم شده است. آب این وادی، از طائف سرازیر شده و سپس از سوی غربی مدینه می‌گذرد؛ از این رو، وادی عقیق طولانی‌ترین وادی حجاز است.به سبب آب این وادی، مناطق پیرامون آن حاصل‌خیز و دارای آب و هوایی خوب است.

در حدیث

حضرت محمد(ص) توجه ویژه‌ای به این وادی داشته و آن را وادی مبارک نامیده‌ است. بر پایه برخی از روایات، جبرئیل در شبی بر او نازل شده و از جانب خدا، با اشاره به وادی عقیق از وی خواسته در آن وادی مبارک، نماز بخواند.

در تاریخ

بخشی از وادی عقیق،‌ وقتی آبی در آن جریان ندارد.

حضرت محمد(ص)، وادی عقیق را به عنوان اقطاع به بلال بن حارث داد؛ پس از او، به دست ابوبکر بن ابی قحافه و عمر بن خطاب افتاد. بخش اکبر وادی عقیق، در اختیار امام علی(ع) بوده است. وی در منطقه مسجد شجره کنونی، ۲۳ چاه حفر کرد؛‌ از این رو، مسجد شجره به مسجد ابیار یا آبار علی(ع) معروف شده است.

در کنار این وادى، قصرهاى بسیاری ساخته شد؛ مانند قصر سکینة بنت حسین که به «زینبی» نامیده شده بود، قصر سعید بن عاص و قلعه عروة بن زبیر، که امروزه اثری از آنها نیست‏.

پیوند به بیرون

معرفی وادی عقیق. (فیلم، به زبان عربی)

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله بررسی جغرافیای طبیعی مدینه یحیی جهانگیری و علی اصغر کریم خانی، فصلنامه میقات حج، دوره ۲۶، ش۱۰۳، بهار ۱۳۹۷، ص۷۹–۱۰ است.

آثار اسلامی مکه و مدینه،‌ رسول جعفریان،‌ انتشارات مشعر، قم،‌ 1386ش.

امتاع الاسماع، احمد مقریزی، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۲۰ق.

البلدان، احمد بن اسحاق یعقوبی، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۳۳ق.

الجواهر الثمینة فی محاسن المدینه، محمد حسینی مدنی، دار الکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۷ق.

معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق.