ستون‌های مسجدالنبی
تعدادی از ستون‌های مسجدالنبی مانند ستون توبه، تهجد، حَرس، حَنّانه، مُخَلّقه که در بنای اولیه مسجد در عصر رسول‌الله(ص) هم وجود داشتند. جای این ستونها در بازسازی‌های مسجدالنبی تغییر نکرده است. این ستونها از نظر مسلمانان متبرک و یادگاری از وقایع عصر پیامبر هستند. آخرین بار این ستونها در دوره عبدالمجید اول عثمانی بازسازی شد و با تغییر رنگ، آن‌ها را از سایر ستون‌های مسجد، متمایز کرده‌اند.
ستون‌های نخستین مسجدالنبی
در ابتدای ساخت، مسجدالنبی شش ستون از تنه درخت خرما داشت و سقف مسجد را که از شاخ و برگ نخل ساخته شده بود نگه می‌داشت.[۱][۲] در بازسازی سال دوم شمار ستونها افزایش یافت و به دو یا سه ردیف ستون و در هر ردیف شش ستون رسید.[۳] در بازسازی سال هفتم نیز مسجد گسترش یافت و بر شمار ستونها افزوده شد و ستون‌های هر ردیف از شش به نُه عدد رسید.[۴]
از میان این ستونها، چند ستون قدیمی که در شمارشان اختلاف است، به سبب رویداد یا خاطره‌ای از دوران رسول خدا از دیگر ستونها تمایز یافته‌اند. در گسترش‌های بعد نیز به شمار ستون‌های مسجد افزوده شد. در توسعه‌های اخیر، شمار ستون‌های مسجدالنبی به ۲۱۰۴ رسیده است.[۵]
بازسازی ستونها
ستون‌های متبرک مسجدالنبی در جنوب مسجدالنبی قرار داشتند. در توسعه‌های مسجد، اصل بر آن بود که با تغییر جنس ستون، مکان آن تغییر نکند.[۶] از زمان ملک ظاهر، سلطان مملوکی مصر، با ساخت ضریح پیامبر برخی از ستونها در فضای داخل ضریح یا در میان دیواره مشبک ضریح قرار گرفتند.[۷] امروزه این ستونها با رنگ متفاوت از بقیه ستونها متمایز شده تا ستون‌های نخستین قابل شناسایی باشد.[۸] آخرین بار این ستونها در دوره سلطان عبدالمجید اول عثمانی بازسازی شد و از آن وقت تا به امروز، به همراه سایر اجزای بخش قبله‌ای مسجد، برجامانده‌است.[۹]
ستون‌های متبرک
ستون امام علی (حَرَس)
این ستون در دیوار ضریح پیامبر در برابر دریچه‌ای قرار داشت که رسول خدا هنگامی که در خانه عایشه بود از آن می گذشت و به روضه شریفه می‌آمد.[۱۰][۱۱]نام‌گذاری آن به حرس، از آن‌روست که امام علی(ع) در کنار این ستون می‌نشست و از پیامبر(ص) نگاهبانی می‌کرد.[۱۲][۱۳]
ستون توبه
چهارمین ستون از منبر و دومین ستون از قبر، سومین ستون از قبله است. این ستون مربوط به ماجرای توبه ابولبابه در ماجرای نبرد بنی‌قریظه است و از این رو ستون توبه یا ستون ابولبابه نام گرفته است.[۱۴][۱۵]
ستون وفود
این ستون، پشت ستون حرس، از سمت شمال، قرار داشت.[۱۶] [۱۷]و محلی بود که رسول خدا(ص) در آنجا با نمایندگان قبایل دیدار می‌کرد. [۱۸]
ستون سریر
ستون سریر نیز در دیواره ضریح قرار دارد و در شرق ستون توبه قرارگرفته و به پنجره مشرف بر روضه شریفه متصل است.[۱۹][۲۰]این ستون محلی بود که رسول خدا(ص) ایام اعتکاف را در آنجا بسر می‌برد.[۲۱] [۲۲]
ستون قرعه (عایشه، مهاجرین)
ستون قرعه، سومین ستون از منبر و سومین ستون از قبر و نیز سومین ستون از قبله است[۲۳] [۲۴] و در وسط روضه شریفه قرار گرفته است.[۲۵] روایتی از پیامبر به واسطه عایشه نقل شده که نشانه فضیلت مکان این ستون است. پیامبر(ص) فرمود، در کنار این ستون، زمینی است که اگر مردم اهمیت آن را می‌شناختند برای نماز خواندن میان خود قرعه می‌انداختند. [۲۶][۲۷] این ستون را همچنین به دلیل اجتماع مهاجران در کنار آن، ستون «مهاجرین» نامیدند.[۲۸][۲۹][۳۰]
ستون حَنانه
رسول خدا(ص) در آغاز و زمانی که هنوز منبر ساخته نشده بود، بر یکی از ستون‌های مسجد تکیه می‌کرد و خطبه می‌خواند. زمانی که برای آن حضرت منبر ساخته شد و برای ایراد سخن روی منبر قرار گرفت، از این درخت صدایی شبیه ناله برخاست. این این رو به این ستون حنانه می‌گویند. [۳۱]
ستون مُربّعه القبر (مقام جبرئیل)
این ستون در جایی که دیوار غربی به سمت شمال منحرف می‌شود در صف ستون وفود[۳۲] و حرس قرار داشت.[۳۳]از این جهت به آن مربعه القبر گفته شده که داخل دیواری که اطراف قبر نبوی کشیده شده، قرار دارد و به همین خاطر امکان زیارت آن وجود ندارد.[۳۴]این مکان را محل نزول جبرئیل به پیامبر دانسته‌اند. [۳۵]
ستون تهجد
ستون تهجد پشت خانه فاطمه زهرا(س) قرار دارد[۳۶] و جایی بود که پیامبر در آنجا شب‌زنده‌داری می‌کرد و نماز شب می‌خواند. [۳۷]
ستون مُخَلَّقه
خلوق به معنای عطر و مخلقه به معنای معطر است. این ستون مکانی بوده که عود بر آن می‌گذاشتند تا فضای مسجد را معطر کند.[۳۸] . این ستون را علم رسول‌الله نیز نامیده‌اند.[۳۹]
نقشه ستون‌های مسجدالنبی
گالری
-
ستون حرس
-
ستون توبه
-
ستون توبه
-
ستون سریر
-
ستون قرعه
-
ستون حنانه
-
ستون جبرئیل
-
ستون تهجد
-
ستون مخلقه
پانویس
- ↑ حرمین شریفین، ص۱۲۹.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۶۷؛ موسوعه مکه المکرمه، ج۱، ص۲۴۶.
- ↑ موسوعه مکه المکرمه، ج۲، ص۳۴۶
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 54
- ↑ موسوعه مکه المکرمه، ج۲، ص۳۵۳.
- ↑ التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 169؛ حرمین شریفین، ص۱۳۱.
- ↑ نک: وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۶۸.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 223
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 68
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 185
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 222
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 179
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 185
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 185
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 184
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 184
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 176
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 69
- ↑ التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 173
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 176
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 176
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 226
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 226
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص186
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 186
- ↑ التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 198
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 188
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 229
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 174
منابع
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1381
- عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
- حرمین شریفین، حسین قره‌چانلو، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۲ش؛
- عماره و توسعه المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، محمد حسن نادی، المدینه المنوره، ۱۴۱۶ق؛
- موسوعه مکه المکرمه و المدینه المنوره، احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۸ق؛
- وفاء الوفاء، السمهودی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.