طاهر بن محمد بروجردی سبکی
طاهر بن محمد بروجردی قاضی ایرانی مکه در آغاز سده ششم ق. می‌باشد. وی فقیه و عالم شافعی سده پنجم و ششم قمری می‌باشد.
بروجردی به جهت علم آموزی و فراگیری علوم اسلامی راهی عراق و مکه شد و از دانشوران آنجا کسب علم نمود و بعد از توقف در بغداد و کسب دانش و تدریس در عراق راهی حرم مکی شد و ساکن و مجاور حرم شد.
قضاوت بروجردی در حرم، در ادامه اقبال عمومی مردم بخاطر نظام سیاسی جدید و حمایت نظام الملک از شافعیان، نصیب دانشوران شافعی شده بود لذا تا آخر عمر در مکه صاحب منصب قضاوت بود و در بین راه مکه به عراق از دنیا رفت.
زندگینامه
ابوالمظفر طاهر بن محمد بروجردی، فقیه و دانشور ایرانی شافعی سده پنجم و ششم ق. به سال 429ق. در بروجرد زاده شد. آگاهی‌هایی اندک از زندگی و کارهای او ثبت شده و دانسته نیست چه مدت در بروجرد مانده و چه هنگام به عراق و حجاز سفر کرده است. همه شرح‌حال‌نگاران بر این باورند که بروجردی برای فراگیری دانش به عراق رفت و از دانشوران آن سرزمین علوم اسلامی را فراگرفت.[۱]
ابوالمظفر بروجردی افزون بر فقه در حوزه حدیث و ادبیات و شعر و نحو نیز دانشوری نام‌آشنا بود.[۲] او فردی نیکوکار، دیندار و صالح بود و خطی زیبا داشت و در 520 و‌اندی[۳] یا 526[۴] و یا 528ق. درگذشت.[۵]
گزارش فاسی از بروجردی
فاسی (درگذشت 832ق.) با توجه به گفتارش در مقدمه العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین درباره طرح تاریخ مکه و کسانی که با آنجا پیوند و انتسابی مشخص دارند، از زندگی و قضاوت بروجردی در مکه گزارش داده و نام کامل او را ابوالمظفر طاهر بن محمد بن طاهر بن سعید، فقیه و قاضی مکه، آورده است. سپس پاره‌ای جزئیات زندگی بروجردی را طرح نموده است. در پانوشت یکی از نسخه‌های العقد الثمین، نسبت بروجردی را یزجردی (یزدگردی) ثبت کرده‌اند[۶] که گویا نادرست است.
آگاهی‌های فاسی درباره بروجردی از سه منبع طبقات الشافعیه تقی‌الدین سُبکی، تاریخ الاسلام ذَهَبی (درگذشت 748ق.) و معجم ابن عساکر دریافت و گزارش شده است.
علم آموزی در بغداد
برپایه آگاهی‌های منابع، ابوالمظفر بروجردی برای فراگیری دانش به بغداد رفت و چندی در آنجا ماند و از ابواسحاق شیرازی (درگذشت 476ق.)، فقیه مشهور شافعی و مدرس نظامیه، فقه آموخت و نزد دانشوران دیگر مانند حسین بن محمد مهتدی، ابوالغنائم عبدالصمد بن علی (درگذشت 465ق.)، ابومحمد عبدالله بن محمد صریفینی معروف به هزار مرد (درگذشت 469ق.) و ابوالحسین احمد بن محمد بن نقور (درگذشت 470ق.) حدیث شنید و دانش آموخت و در بغداد به آموزش حدیث پرداخت.[۷]
بیشتر تدریس ابواسحاق شیرازی، استاد بروجردی، در مدرسه نظامیه بغداد به آموزش فقه شافعی اختصاص داشته است. این مدرسه را خواجه نظام الملک وزیر بزرگ ملکشاه سلجوقی (حک: 465-485ق.) ساخت و به سال 459ق. رسماً افتتاح نمود و ابواسحاق را به‌عنوان مدرس آن تعیین کرد.[۸]
به نظر می‌رسد که علم‌آموزی بروجردی نزد ابواسحاق در مدرسه نظامیه بغداد، پس از این تاریخ و در حدود 30 سالگی او بوده است. همچنین آورده‌اند که بروجردی در بغداد به آموزش حدیث پرداخت. این سخن، به احتمال، اشاره به تدریس او در نظامیه بغداد است؛
متولی قضاوت حرم مکی
بروجردی از عراق به مکه رفت و ساکن و مجاور آنجا گشت و متولی قضاوت حرم شد.[۹] بسیاری از شاگردان ابواسحاق در پی فراغت از تحصیل در نظامیه، به بالاترین مدارج علمی و اجتماعی آن روزگار یعنی منصب قضا، افتا، تدریس و خطابه در مراکز بزرگ سرزمین‌های اسلامی دست یافتند.[۱۰]
ازاین‌رو، قضاوت بروجردی در حرم، در ادامه اقبال عمومی بود که به واسطه نظام سیاسی جدید و حمایت نظام الملک از شافعیان، نصیب دانشوران شافعی شده بود.
از گزارش سُبکی برمی‌آید که بروجردی تا اواخر عمر در مکه عهده‌دار منصب قضاوت بود. چندی بعد، وی قصد رفتن به عراق کرد و میان راه درگذشت.
روایت ابن عساکر از بروجردی
قاسم بن عساکر درباره قضاوت بروجردی در حرم سخنی نگفته؛ اما آورده است که وی سالیانی مجاور مسجدالحرام در خانه‌ای برابر باب الندوه روبه‌روی کعبه بود و خود ابن عساکر در همان‌جا نزد او حدیث خواند و شنید.[۱۱] شاید برپایه همین گزارش است که در منابع پسین، ابن عساکر را از راویان بروجردی دانسته‌اند.[۱۲] از جمله روایت‌های ابن عساکر از بروجردی، سخنی است که به‌گونه مستند از حضرت علی(ع) از پیامبر(ص) در باب ضرورت پرهیز از کذب در روایت حدیث نبوی آورده است.[۱۳] از گزارش ابن عساکر برمی‌آید که بروجردی در حرم مکی مجلس درس و حدیث داشته است.
پانویس
- ↑ معجم الشیوخ، ج1، ص444؛ طبقات الشافعیه، ج7، ص114؛ العقد الثمین، ج5، ص59-60.
- ↑ طبقات الشافعیه، ج7، ص114.
- ↑ طبقات الشافعیین، ج1، ص570.
- ↑ العقد الثمین، ج5، ص60.
- ↑ الوافی بالوفیات، ج16، ص233.
- ↑ العقد الثمین، ج5، ص59.
- ↑ الوافی بالوفیات، ج16، ص233.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج5، ص168-169، «ابواسحق شیرازی».
- ↑ طبقات الشافعیه، ج7، ص114.
- ↑ نک: سیر اعلام النبلاء، ج18، ص460، 463.
- ↑ معجم الشیوخ، ج1، ص444.
- ↑ طبقات الشافعیین، ج1، ص570.
- ↑ معجم الشیوخ، ج1، ص444.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل بروجردي، طاهر بن محمد.
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی: زیر نظر بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ، 1372ش.
- سیر اعلام النبلاء: الذهبی (درگذشت 748ق.) ، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، 1413ق.
- طبقات الشافعیة الکبری: تاج الدین السبکی (درگذشت 771ق.) : به کوشش الطناحی و عبدالفتاح، هجر للطباعة و النشر، 1413ق.
- طبقات الشافعیین: ابن کثیر (درگذشت 774ق.) ، به کوشش احمد عمر و محمد زینهم، مکتبة الثقافة الدینیه، 1413ق.
- العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین: محمد الفاسی (درگذشت 832ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.
- معجم الشیوخ: ابن عساکر (درگذشت 571ق.) ، به کوشش وفاء تقی الدین، دمشق، دار البشائر، 1421ق.
- الوافی بالوفیات: الصفدی (درگذشت 764ق.) ، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.