هدیه الزائرین
هدیه الزائرین کتابی است به فارسی در معرفی اماکن زیارتی شیعیان که در ابتدای سده چهاردهم قمری در عهد پادشاهی مظفر‌الدین شاه قاجار(1314-1324) نگاشته شده است. در این کتاب کعبه، مسجدالحرام و اماکن آن، مدینه و مسجدالنبی و اماکن زیارتی شهرهای نجف، کربلا، کاظمین، سامرا، مشهد، قم و بارگاه حضرت عبدالعظیم در ری توصیف شده و اطلاعات متخصر تاریخی درباره بناها ذکر شده است. هدف نویسنده تهیه راهنمایی برای زائران بوده است. کتاب دارای نقاشی‌های متعددی از اماکن زیارتی است.
نگاهی به درونمایه کتاب
نویسنده کتاب را به قصد راهنمایی زائران نگاشته است. [۱] در نتیجه توصیف اماکن و مطالب تاریخی مرتبط به بناها به اختصار بیان شده است. نویسنده «توجه زیادی به کتیبه‌ها، کاشی‌کاری‌ها و اشیای موجود در اماکن زیارتی نشان داده است و اشعاری را نیز از خود و شاعران دیگر مانند قاآنی، ناصر الدین‌شاه و ... آورده است. ویک کوشیده در حد امکان ماده تاریخ‌ها را ذکر و بازخوانی کند. او گاهی شباهت‌های بناها را یادآور می‌شود و فاصله مکان‌ها را ذکر می‌کند.» [۲]
بخش‌های کتاب
کتاب در چند مقصود (بخش) تقسیم بندی شده است
- مقصود اول: شرح تاریخ بنای کعبه و مسجدالحرام
- مقصود دوم: در احوالات مدینه و توصیف تاریخ مسجدالحرام و معرفی اجزای آن و توصیف قبرستان بقیع
- مقصود سوم: در احوالات نجف اشرف که شامل تاریخچه شهر نجف و بنای حرم امام علی(ع) و معرفی برخی از اشیا و هدایای شاهان به حرم است.
- مقصود چهارم: در احوالات کربلای معلی که شرحی است از بنای حرم و اجزای آن و تاریخچه آن
- مقصود پنجم: به بنای حرم حضرت موسی بن جعفر(ع) و امام جواد(ع) اختصاص دارد
- مقصود ششم: در احوالات سامرا و تاریخ بنای حرم امامان عسکری است
- مقصود هفتم: شامل تاریخ و توصیف بنای بارگاه امام رضا(ع) در مشهد و معرفی اشیای موجود در حرم است.
- مقصود هشتم: به بنای بارگاه حضرت معصومه(ع) پرداخته و برخی از بناهای اطراف آن را نیز شناسانده است.
- مقصود نهم: اختصاص به توصیف بنای قبر حضرت عبدالعظیم حسنی در شهر ری دارد.
نگاره‌های کتاب
از ویژگی‌های کتاب، نگاره‌های متعدد (36 نگاره) از بنای اماکن زیارتی است که صفحه‌های داخلی نسخه‌‌خطی نقاشی شده‌اند. این نگاره‌ها نمایی از اماکن زیارتی و مساجد و قبرستان‌های معرفی شده در کتاب را شامل می‌شود. برای نمونه در مکه و مدینه نگاره‌هایی از مسجدالحرام، قبرستان ابوطالب و کوه ابو قبیس، عرفات، غارهای مکه، مسجد رسول الله، قبر شهدای احد، بقعه امامان در بقیع و مسجد فتح در کتاب نقاشی شده است.
نسخه‌ها و چاپ
از این کتاب دو نسخه یکی به شماره 12465 در کتابخانه مجلس شورای اسلامی و دیگری با شماره 21739 در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
این کتاب با تصحیح سید محمد موسوی نژاد توسط انتشارات مشعر، در سال 1393 در قم در ۲۱۶ صفحه منتشر شده است.