میراث حج و حرمین شریفین (کتاب)
میراث حج و حرمین شریفین از آثار پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت است که شامل مجموعه‌ای از متون کهن فارسی و مقالاتی درباره میراث حج و حرمین است. نخستین دفتر این مجموعه که شامل سه رساله فارسی نسبتا کهن در مناسک حج و دو مقاله در حوزه متن‌پژوهی و نسخه شناسی است با عنوان فرعی «میراث حج فارسی تا آغاز دوره صفوی» به کوشش احمد خامه‌یار، توسط نشر مشعر به سال ۱۳۹۹ در ۳۱۸ صفحه منتشر شد.
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| به کوشش | احمد خامه‌یار |
| محتوا | |
| موضوع |
معرفی و تصحیح متون خطی مرتبط با حج و حرمین |
| زبان | فارسی |
| نشر | |
| تعداد صفحات | ۳۱۸ |
| قطع | وزیری |
| ناشر | مشعر |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | 1399 |
| شابک | 9789645409140 |
| رده‌بندی کنگره | BP188/8 |
| رده‌بندی دیویی | 297/357 |
مقالات و رساله‌های دفتر اول ویرایش
دفتر اول این مجموعه در سال ۱۳۹۹ منتشر شد و شامل ۲ مقاله و سه رساله تصحیح شده از متون کهن فارسی است. ترتیب و محتوای مقالات و رساله‌ها در این دفتر به شرح زیر است:
درآمدی بر میراث حج و حرمین شریفین در زبان فارسی ویرایش
این مقاله به قلم احمد خامه‌یار به معرفی متون کهن فارسی درباره حج و حرمین شریفین تا آغاز دوره صفوی می‌پردازد.[۱] این متون شامل متون منثور مانند کتاب لطائف الاذکار للحُضّار و السُّفار، رساله‌های مناسک حج و سفرنامه‌هایی همچون سفرنامه ناصر خسرو و حجازیه ابوالاشرف محمد بن حسین یزدی است. در ادامه مقاله متون منظوم شامل قصاید پراکنده، تحفه العراقین خاقانی شروانی و فتوح الحرمین محیی‌الدین لاری معرفی شده است.
مناسک حج بهاء الدین یعقوب ویرایش
رساله کوتاهی است با نام مناسک حج نوشته بهاء الدین یعقوب که در مجموعه سفینه تبریز موجود است و در تاریخ ۷۲۲ قمری کتابت شده است. این رساله با تصحیح محمد عبدلی در صفحات ۳۱ تا ۷۷ دفتر نخست میراث حج و حرمین شریفین منتشر شده است. مولف رساله از فقها و عرفای شافعی مذهب در اواخر سده ششم و اوایل سده هفتم قمری است و رساله خود را بر اساس بخش مناسک حج کتاب احیاء علوم دین غزالی نگاشته است.[۲]
این رساله سه باب دارد و شامل فصولی در فضیلت حج و عمره، آداب سفر حج و عمره، آداب احرام و حج‌گزاری و شرح اعمال حج و عمره همراه با بیان دعاها و اذکار مرتبط به هر عمل، شرایط وجوب و صحت حج و عمره و نیز بیان اسرار و دقایق حج و معانی باطنی اعمال حج است.
مناسک حج عبدالرحمان جامی ویرایش
مناسک حج نور الدین عبدالرحمان جامی از دیگر رساله‌های کهن فارسی است که با تصحیح اکبر راشدی‌نیا در دفتر اول میراث حج و حرمین شریفین صفحات ۸۷-۱۵۰ منتشر شده است. جامی این رساله را در تاریخ ۸۷۷ قمری در شهر بغداد و ایامی که به انتظار رسیدن زمان حرکت کاروان حج بوده نگاشته است و چنان که خود تصریح کرده تلاش کرده نظر فقهای اربعه اهل سنت را در این رساله با هم جمع کند.
این رساله هشت فصل دارد و در این فصول به بیان وجوب حج و شرایط آن، ارکان و واجبات و مستحبات، محظورات و محرمات، انواع حج و احکام هر یک، طواف و واجبات و مستحبات آن، آداب و ادیه هر یک از ارکان حج، و آداب و ادعیه زیارت مرقد پیامبر(ص)، و فضیلت زیارت قبور امامان(ع)[۳] پرداخته شده است.
حج‌نامه منظوم احمد ویرایش
منظومه‌ای است در توصیف اماکن مرتبط به حج و ذکر مختصر مناسک حج بر طبق نظر ائمه چهارگانه اهل سنت. شاعر که نامش معلوم نیست و تخلص «احمد» داشته است بر مذهب اهل سنت بوده و در عصر صفویان به قلمرو دولت عثمانی مهاجرت کرده و منظومه خود را نیز به سلطان سلیمان اول(۹۰۰-۹۷۴ق.) تقدیم کرده است. او در سال ۹۵۵ به حج رفته و این منظومه حاصل این سفر او است. منظومه از یک مثنوی و دو قصیده بلند و یک غزل و دو قطعه و دو رباعی تشکیل شده است.[۴]
تصویر برگهایی از نسخه خطی این منظومه که شامل نگاره‌هایی از اماکن مقدس مکه و مدینه مانند حجون، مسجدالحرام، صحرای عرفات و بناهای آن و مسجد‌النبی است، در صفحات ۲۱۸ تا ۲۳۴ به شکل رنگی چاپ شده است.
درآمدی بر نسخه‌شناخت فتوح‌الحرمین محیی لاری ویرایش
این مقاله به قلم احمد خامه یار، به معرفی و بررسی نخسه‌های بر جای مانده از منظومه فتوح الحرمین محیی‌الدین لاری می‌پردازد که منظومه‌ای است در معرفی اماکن حرمین و مناسک حج که در سده دهم هجری قمری سروده شده است. نویسنده بر آن است که فتوح‌الحرمین که نسخه‌های متعددی از آن باقی مانده است، در واقع راهنمای مختصری برای حج‌گزاری به شمار می‌آمده است.[۵] در نسخه‌های خطی فتوح الحرمین نگاره‌ها و نقشه‌های متعدد از اماکن حرمین ترسیم شده است و بخشی از این مقاله به بررسی سبک نگارگری و مقایسه همین نگاره‌ها در نسخه‌های مختلف فتوح الحرمین از نظر شیوه نمایش جاها و بناها اختصاص یافته است.
افزون بر جدولی از مشخصات ۱۴۰ نسخه خطی فتوح‌الحرمین لاری در در کتابخانه‌های ایران و جهان،[۶] ۳۲ تصویر رنگی از نگاره‌های اماکن حرمین در نسخه‌های مختلف فتوح‌الحرمین در انتهای این مقاله به چاپ رسیده است.[۷]
اطلاعات نشر ویرایش
دفتر اول این مجموعه در سال 1399 در 318 صفحه توسط انتشارات مشعر منتشر شده است.