مرقد سلمان فارسی
مرقد سلمان فارسی در مدائن عراق دربرگیرنده تربت مطهر دو تن از یاران عظیم‌الشان پیامبر(ص) و امیرمؤمنان علی(ع)، یعنی سلمان فارسی و حذیفة بن یمان است، كه كنار آنها، دو قبر ديگر نيز منسوب به جابر بن عبدالله انصاری و طاهر بن امام محمدباقر(ع) وجود دارد. این قبور، در یک مجموعه قرار دارد که به آستان سلمان فارسی شناخته می‌شود.
این بارگاه مطهر امروزه از زیارتگاههای مهم اسلامی عراق به‌شمار می‌آید.
شهر مدائن
| اربعین حسینی |
|
| مفاهیم |
| اربعین |
| کتاب‌شناسی اربعین |
| تحقیق درباره اول اربعین • لؤلؤ و مرجان • مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین • پیاده‌روی اربعین تأملات جامعه‌شناختی • پیاده‌روی اربعین |
| آیین‌ها |
| پیاده‌روی اربعین • زیارت اربعین • هوسه‌خوانی |
| نخستین زائران |
| جابر بن عبدالله انصاری • عطیه کوفی |
| مقاله‌های وابسته |
| موکب • مسیرهای پیاده‌روی اربعین • راهنمای اربعین • پیاده‌روی جاماندگان اربعین |
مدائن (شهرها)، مجموعه‌ای از هفت شهر نزدیک به یکدیگر بوده که میان آنها، «تیسفون»، از همه مهم‌تر به‌شمار می‌آمده است. اشکانیان پس از تصرف عراق در سال 141 پیش از میلاد، به ساختن این شهر اقدام نمودند. در اواخر دوره ساسانی، انوشیروان، مدائن را پایتخت خود قرار داد و در آن، کاخ معروف خود را بنا کرد.[۱]
این شهر در صدر اسلام، همچنان شهر مهمی بود. اما به تدریج، اهمیت خود را از دست داد و به روستا یا شهر کوچکی، تبدیل شد. امروزه این شهر در حدود چهل کیلومتری جنوب شرقی بغداد واقع است و با توجه به اینکه مرقد سلمان فارسی در آن قرار دارد، به «سلمان پاک» (به عربی: سلمان باک) شناخته می‌شود.
مهم‌ترین اثر باستانی به‌جا مانده در مدائن، بنای معروف به «ایوان مدائن» است که بقایای کاخ عظیم انوشیروان، پادشاه ساسانی، به‌شمار می‌آید و امروزه بیشتر بخش‌های آن، از بین رفته است. در منابع تاریخی دوره اسلامی، از این کاخ به نام‌های طاق کسری، ایوان کسری و قصر ابیض (قصر سفید) نیز یاد شده است. این ایوان با ارتفاع 31 متر، از آثار برجسته معماری اسلامی، از دوره پیش از اسلام و از طاق‌های بزرگ شناخته شده در جهان باستان، به‌شمار می‌آید.[۲]
تاریخچه آستانه
در سال 680 ه. ق، ناصرالدین قتلغ‌شاه صاحبی، رباطی برای دراویش، کنار زیارتگاه سلمان بنا کرد و جماعتی را در آن ساکن و روستاهایی را در واسط و جاهایی را در بغداد برای آن، وقف کرد.[۳] او در سال 688 ه. ق، در تبریز به قتل رسید و جنازه‌اش را به بغداد منتقل کردند و در همین رباطی که کنار زیارتگاه سلمان ساخته بود، به خاک سپردند.[۴] افزون بر قتلغ‌شاه، برادر وی عزالدین دولت‌شاه صاحبی علائی نیز که در سال 699 ه. ق، در لرستان درگذشت، جنازه‌اش به این مقبره انتقال یافت و در اینجا دفن گردید.[۵]
در دوره صفوی، شاه اسماعیل، زیارتگاه سلمان فارسی را بازسازی کرد و در دوره‌های اخیر، صحن آن را پدر آقاخان محلاتی، بنا کرد.[۶] تا نیمه اول قرن چهاردهم هجری، بیستم میلادی، قبر حذیفة بن یمان و عبدالله انصاری در زیارتگاه مستقلی، کنار رود دجله قرار داشت. اما به علت جریان سیلاب‌ها و از بین رفتن ساحل غربی این رودخانه دولت عراق در سال 1350 ه. ق- 1931 م، اجساد این دو را به زیارتگاه سلمان فارسی منتقل کرد و برای هریک، قبر جدیدی ساخت.[۷]
گفته می‌شود که در زمان انتقال قبر حذیفه، خاک‌های لحد وی فرو ریخت و جسد مطهر و کفن وی رؤیت شد که بعد از حدود 1300 سال، همچنان سالم و تازه باقی‌مانده بود.[۸]
مدفونان در بقعه
در آستانه سلمان فارسی، افزون بر پیکر سلمان، پیکر حذیفه بن یمان نیز مدفون است. همچنین دو قبر منسوب به جابر بن عبدالله انصاری و طاهر فرزند امام محمد باقر(ع) وجود دارد.
سلمان فارسی
سلمان فارسی، ایرانی و از رامهرمز یا جی اصفهان بود و پیش از اسلام ماهویه نام داشت. [۹] پیش از مسلمان شدن به دین مسیحیت درآمد و سفرهای طولانی انجام داد و مدتی در در شام و موصل و عموریه زندگی کرد. سپس در جستجوی پیامبر جدیدی که یک راهب مسیحی بشارت ظهورش را داده بود به حجاز رفت.در راه به اسارت گرفته شد و به بردگی فروخته شد. او را به حجاز بردند و به یک یهودی از بنی‌قریظه، به نام عثمان بن اشهل، در مدینه فروختند.[۱۰] او پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه، در قبا به خدمت ایشان رسید و مسلمان شد و با کمک پیامبر(ص) آزادی خود را خرید.[۱۱]سلمان در سال 35 ه. ق، در آخر خلافت عثمان، در مدائن از دنیا رفت.[۱۲]
حذیفة بن یمان
الگو:حذیفه بن یمان حذیفة بن حِسْل یا حُسَیل بن جابر، از تیره بنی عَبْس بن بَغیض از عرب عدنانی است.[۱۳] کنیه او ابوعبدالله[۱۴] و یَمان، لقب پدرش بوده است. زمان تولد حذیفه، مشخص نیست. اما ابن حجر، مکان آن را مدینه دانسته است.[۱۵] او و پدرش با هجرت رسول خدا(ص) به یثرب، مسلمان شدند. اما زمان دقیق آن، مشخص نیست. براساس قول مشهور، پیامبر(ص) هنگام عقد برادری میان مهاجران و انصار، میان حذیفه و عمار یاسر، پیمان برادری بست.[۱۶]
حذیفه در همه غزوه‌های رسول خدا، به‌جز بدر، حضور داشت.[۱۷] او و پدرش، پیش از نبرد بدر، در مسیر بازگشت به یثرب، از سوی قریش دستگیر و به شرط همراهی نکردن با پیامبر در نبرد، آزاد شدند.[۱۸] او در نبرد احد، همراه پدر سالخورده و برادرش، صفوان، شرکت کرد و پدرش به اشتباه، به دست یکی از مسلمانان، کشته شد.[۱۹]
به گزارش مسعودی، حذیفه در سال 36 ه. ق، در کوفه بیمار بود و چون قتل عثمان و بیعت مردم با علی(ع) را شنید، به مسجد رفت و بر منبر، خدا را شکر کرد که تا این روز، زنده مانده است و به پسرانش سعد و صفوان، سفارش کرد که از یاری آن حضرت، دست بر ندارند.[۲۰] او پس از هفت یا چهل روز، در مدائن درگذشت.[۲۱] اما برخی، وفات وی را در کوفه دانسته‌اند.[۲۲]
.jpg)
عبدالله بن جابر انصاری
از فرزندان جابر بن عبدالله انصاری است که از جزئیات زندگی وی، اطلاع زیادی در دست نداریم. تنها بخاری در تاریخ خود، از وی یاد کرده و نوشته است که او از پدرش، حدیث شنیده و سعید مقبری نیز از وی، روایت کرده است و دو برادر، به نام‌های محمد و عمر دارد.[۲۳]
امامزاده طاهر بن امام محمدباقر
این زیارتگاه، بین مرقد حضرت سلمان فارسی و حذیفة بن یمان، قرار دارد و به یکی از فرزندان امام زین‌العابدین(ع)، به نام طاهر، منسوب است؛ حال آنکه میان فرزندان امام سجاد(ع)، این نام به ثبت نرسیده است.[۲۴] بعضی دیگر، شخص مدفون در این مکان را طاهر بن امام محمدباقر(ع) معرفی کرده‌اند.[۲۵] این در حالی است که امام محمدباقر(ع) نیز فرزندی به نام طاهر، نداشته است.[۲۶] البته برخی علی بن امام باقر(ع) را ملقب به طاهر دانسته‌اند[۲۷] که قبر وی در جعفریه، از توابع بغداد، آشکار شد.[۲۸]
گفتنی است، این قبر در اصل، در زیارتگاهی به نام «امام طه» در محله‌ای به همین نام و در میدان امین شهر بغداد، قرار داشته است که در جریان توسعه خیابان الرشید در سال 1940 م، خراب گردید و استخوان‌های شخص مدفون در آن، به آستانه سلمان فارسی منتقل گردید و در اتاق شرقی مقبره وی، به خاک سپرده شد.[۲۹]
پیوند به بیرون
پانویس
- ↑ الموسوعة التاریخیة الجغرافیة، ج12، ص223.
- ↑ همان.
- ↑ الحوادث الجامعة، ص290.
- ↑ الحوادث الجامعة، ص314.
- ↑ همان، ص339.
- ↑ سفرنامه عتبات ناصر الدین شاه، ص134؛ سفرنامه ادیب الملک به عتبات، ص134.
- ↑ مزارات اهل البیت(ع) وتاریخها، محمد حسین الحسینی الجلالی، ص134.
- ↑ برای آگاهی بیشتر، ر. ک: اجساد جاویدان، علی‌اکبر مهدی‌پور، ص51
- ↑ کتاب تاریخ اصبهان (ذکر اخبار اصبهان)، ج1، ص74.
- ↑ تاریخ بغداد، ج1، ص176؛ الاستیعاب، ج2، ص634؛ اسد الغابة، ج2، ص265.
- ↑ تاریخ بغداد، ج1، ص176.
- ↑ الفضائل، ص92؛ بحار الانوار، ج28، ص308.
- ↑ انساب الاشراف، ج3، ص193.
- ↑ الطبقات الکبری، ج6، ص15؛ ج7، ص317؛ الطبقات، خلیفة بن خیاط، ص98؛ المعارف، ص263.
- ↑ الاصابه، ج2، ص39.
- ↑ الطبقات، خلیفة بن خیاط، ص352.
- ↑ الطبقات الکبری، ج7، ص317.
- ↑ همان؛ اسد الغابة، ج1، ص391؛ سیر اعلام النبلاء، ج2، ص364.
- ↑ السیرة النبویة، ج3، ص604؛ المغازی، ج1، ص233.
- ↑ مروج الذهب، ج2، ص383.
- ↑ همان، ص384.
- ↑ الطبقات الكبرى، ص98.
- ↑ التاریخ الکبیر، البخاری، ج5، ص60.
- ↑ المجدی، ص283؛ النفحة العنبریه، ص47؛ الشجرة المبارکه، ص87 و 88، لباب الانساب، ج1، ص381.
- ↑ دلیل العتبات و المراقد فی العراق، ص101.
- ↑ الشجرة المبارکه، ص89؛ الارشاد، ج2، ص176؛ بحار الانوار، ج46، ص266.
- ↑ الکواکب المشرقه، ج2، ص617.
- ↑ الاصیلی، ص147 و 148.
- ↑ مراقد بغداد، ص51.
منابع
- اسد الغابة في معرفة الصحابه، علي بن محمد الجزري (ابن الاثير)، تحقيق: علي محمد معّوض و عادل احمد عبدالموجود، بيروت، دار الكتب العلميه، (لا ت).
- بحارالانوار، محمدباقر المجلسي، ط ٢، بيروت، مؤسسة الوفاء، ١۴٠٣ه. ق - ١٩٨٣م.
- الفضائل، شاذان بن جبرئيل القمي، النجف الاشرف، المكتبة الحيدرية ومطبعتها، ١٣٨١ه. ق - ١٩۶٢م.
- تاريخ بغداد (تاريخ مدينة السلام)، احمد بن علي بن ثابت (الخطيب البغدادي)، تحقيق: بشّار عوّاد معروف، ط ١، بيروت، دار الغرب الاسلامي، ١۴٢٢ه. ق - ٢٠٠١م.
- تاريخ مدينة دمشق، علي بن الحسن الشافعي الدمشقي (ابن عساكر)، تحقيق: علي شيري، بيروت، دار الفكر، ١۴١۵ه. ق - ١٩٩۵م.
- طبقات المحدثین باصبهان و الواردین علیها، ابومحمد بن محمد بن جعفر بن حیان المعروف بابی الشیخ الانصاری، موسسة الرسالة، چاپ اول، بیروت، 1987م.، 4 جلد.
- الاستيعاب في معرفة الاصحاب، يوسف بن عبدالله القرطبي (ابن عبدالبر)، تصحيح: عادل مرشد، ط ١، عَمّان، دار الاعلام، ١۴٢٣ه. ق - ٢٠٠٢م.
- الموسوعة التاريخية الجغرافية، (ج ١٢)، مسعود الخوند، بيروت، (لا. ن)، (لا. ت).
- انساب الاشراف، احمد بن يحيي البلاذري، تحقيق: محمد حميدالله، نجف، دار المعارف.
- المعارف، عبدالله بن مسلم (ابن قتيبة)، تحقيق: ثروت عكاشة، ط ۶، القاهرة، الهيئة المصرية العامة للكتاب، ١٩٩٢م.
- الاصابة في تمييز الصحابة، احمد بن علي (ابن حجر العسقلاني)، تحقيق: عبدالله بن عبدالمحسن التركي، (لا. م)، مركز هجر للبحوث والدراسات العربية والاسلامية، (لا. ت).
- السیرة النبویة، ابن هشام، عبد الملک بن هشام، عربی، دار المعرفة، مصحح: ابیاری، ابراهیم، سقاء، مصطفی، شبلی، عبدالحفیظ، 2ج.
- المغازي، محمد بن عمر الواقدي، تحقيق: مارسدن جونس، ط ٣، بيروت، مؤسسة الأعلمي، ١۴٠٩ه. ق - ١٩٨٩م.
- الطبقات الكبري، محمد بن سعد بن منيع الهاشمي البصري (م ٢٣٠)، تحقيق محمد عبدالقادر عطا، ط الاولي، بيروت، دار الكتب العلمية، ١۴١٠ه. ق -١٩٩٠م.
- مروج الذهب ومعادن الجوهر، علي بن الحسين بن علي (المسعودي)، تحقيق: اسعد داغر، ط ٢، قم، دار الهجرة، ١۴٠٩ه. ق.
- التاریخ الکبیر، محمد بن اسماعیل البخاری، بیروت، لبنان، دارالکتب العلمیه.
- لباب الانساب والالقاب والاعقاب، ابوالحسن على بن زيد بيهقى (ابن فندق)، قم، كتابخانه آيت‌الله العظمى مرعشى نجفى، ١۴١٠ه. ق.
- النفحة العنبرية في أنساب خير البرية، محمدكاظم اليماني الموسوي، تحقيق: السيد مهدي الرجائي، ط ١، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ه. ق - ١٣٧٧ه. ش.
- المجدي في انساب الطالبيين، علي بن محمد العلوي العمري، تحقيق: احمد المهدوي الدامغاني، ط ٢، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي العامة، ١۴٢٢ه. ق - ١٣٨٠ه. ش.
- دليل العتبات والمراقد في العراق، عادل الحسني، ط ١، بيروت، دار المؤرخ العربي، ١۴٣١ه. ق - ٢٠١٠م.
- مراقد بغداد، يونس الشيخ ابراهيم السامرائي، بغداد، مكتبة الشرق الجديد، (لا ت).
- الاصيلي في انساب الطالبيين، صفي‌الدين محمد بن تاج‌الدين علي (ابن طقطقي)، قم، مكتبة آيت‌الله العظمي المرعشي النجفي الكبري، ١۴١٨ه. ق.
- الكواكب المشرقة في انساب وتاريخ و تراجم الاسرة العلوية الزاهرة، السيد مهدي الرجائي، قم، مكتبة آيةالله المرعشي النجفي، ١٣٩٠ه. ش.
- الشجرة المباركة في انساب الطالبية، فخرالدين الرازي، ط ٢، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ه. ق.
- الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد، محمد بن محمد بن نعمان (الشيخ المفيد)، تحقيق: مؤسسة آل البيت(عليهم السلام) لاحياء التراث، ط ٢، بيروت، دار المفيد، ١۴١۴ه. ق - ١٩٩٣م.