اعمال مکه (فتاوای مراجع)

این صفحه شامل فتوای مراجع تقلید درباره احکام اعمال مکه است. برای آشنایی بیشتر با این مفهوم نگاه کنید به مقاله اعمال مکه.

بازگشت به مکه بعد از اعمال منا

مسئله مراجعت به مکه
امام خمینی: واجب است بعد از تمام شدن اعمال منا، که سه چیز بود، مراجعت به مکه، برای اعمالی که در آنجا واجب است.
مراجع دیگر:

مسئله 1172
امام خمینی: جایز است بلکه مستحب است روز عید که از اعمال منا فارغ شد بیاید به مکه برای بقیه اعمال حج و جایز است تأخیر بیندازد تا روز یازدهم ^{[م1172 ۱]} و بعید نیست که جایز باشد تأخیر تا آخر ذی‌حجه ؛ ^{[م1172 ۲]} به این معنی که روز آخر ذی‌حجه هم اگر آمد و اعمال را به جا آورد مانع ندارد.
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت، تبریزی، خویی، سیستانی: و بنا بر احتیاط مستحب از روز یازدهم تأخیر نیفتد. ↑ . آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: اگرچه احوط آن است که تأخیر نیندازد. آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط مستحب از روز سیزدهم تأخیر نیندازد.

اعمال مکه

مسئله 1173
امام خمینی: اعمالی که در مکه واجب است به جا بیاورد: اول ـ طواف حج است که آن را «طواف زیارت» می‌گویند. دوم ـ نماز طواف است. سوم ـ سعی بین صفا و مروه است. چهارم ـ طواف نساء است. پنجم ـ نماز طواف نساء است.
مراجع دیگر:

کیفیت اعمال

مسئله 1174
امام خمینی: کیفیت طواف حج و نماز آن و سعی و طواف نساء و نماز آن، به همان نحو است که در طواف عمره و نماز آن و سعی گذشت، بدون هیچ تفاوت، مگر در نیت که اینجا باید به نیت طواف حج و سعی آن و طواف نساء به جا آورد.
مراجع دیگر:

مسئله 1175
امام خمینی: جایز نیست ^{[م1175 ۱]} طواف حج و نماز و سعی و طواف نساء و نماز آن را قبل از رفتن به عرفات و به جا آوردن اعمال عرفات و مشعر و اعمال سه گانه منا به جا آورد در حال اختیار.
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله سیستانی: بنا بر احتیاط جایز نیست و در صورتی که از روی ندانستن حکم شرعی مقدم بدارد، اکتفا به آنها مورد اشکال است، اگرچه خالی از وجه نمی‌باشد.

اشخاصی که اعمال حج را قبل از عرفات می توانند انجام بدهند

مسئله 1176
امام خمینی: چند طایفه‌اند که برای آنها جایز است طواف حج و نماز و سعی و طواف نساء ^{[م1176 ۱]} و نماز آن را، بعد از آنکه محرم به احرام حج شدند ^{[م1176 ۲]}قبل از رفتن به عرفات، به جا آورند ^{[م1176 ۳]}و عمل آنها مجزی است: اول ـ زن‌هایی که ترس آن دارند که در برگشتن حائض یا نفساء شوند و پاک نشوند و نتوانند بمانند تا پاک شوند. دوم ـ پیرمردها یا پیرزن‌هایی که عاجز باشند از طواف در موقع مراجعت، برای زیادی جمعیت، یا عاجز از برگشتن به مکه باشند. ^{[م1176 ۴]} سوم ـ اشخاص مریضی که بترسند در وقت ازدحام طواف کنند یا عاجز باشند از آن. ^{[م1176 ۵]} چهارم ـ کسانی ‌که می‌دانند تا آخر ماه ذی‌حجه، به جهتی برای آنها ممکن نمی‌شود طواف و سعی. ^{[م1176 ۶]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت:... طواف نساء و نماز آن علی المشهور الأظهر.... ↑ . آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط واجب. ↑ . آیت‌الله بهجت: اظهر جواز تقدیم برای صاحب عذر است و احوط آن است که تقدیم کند و بعد از آن اگر ممکن شود اعاده آن در ایام تشریق کند والاّ در باقی ماه ذی‌حجه اعاده نماید و اگر ممکن نشد استنابه نماید علی الأحوط و اگر می‌داند (مورد چهارم) که در تمام ماه ممکن نمی‌شود، پس بی‌اشکال تقدیم واجب است و احوط جمع بین تقدیم و استنابه است. آیت‌الله تبریزى: کسی که از رفتن به مکه یا از مباشرت به اعمال بعد از رجوع از منا بر جان خود می‌ترسد، او فقط می‌تواند طواف نساء و نمازش را نیز مقدم بدارد و بقیه طوایف معذورین، طواف حج و نماز آن را مقدم می‌کنند و بنا بر احتیاط مستحبّ، سعی را هم مقدم کنند و بعد در وقت خودش اعاده کنند و چنانچه سعی را مقدم کردند، احتیاط واجب آن است که در وقتش اعاده کنند. آیت‌الله خویی: تقدیم طواف حج و نماز و سعی بر وقوفین در حج تمتع جایز نیست مگر برای پیرمردان یا زنی که بیم حیض شدن دارد، که این دو می‌توانند طواف حج و نمازش را قبل از وقوفین به جا آورده و سعی را در وقت خودش بنمایند و احوط این است که سعی را نیز مقدم داشته و در وقتش هم اعاده نمایند و اولی و بهتر نیز در صورت امکان، اعاده طواف و نماز است در ایام تشریق یا بعد از آن تا آخر ماه ذی‌حجه و کسی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسد می‌تواند طواف حج و نماز و سعی را بر وقوفین مقدم بدارد بلکه مقدم داشتن طواف نساء نیز عیبی ندارد و بعد از اعمال منا هر جا دلش بخواهد برود. آیت‌الله زنجانی: بر کسانی ‌که می‌ترسند نتوانند از منا به مکه بازگردند، واجب است تمام اعمال مکه ـ حتی طواف نساء ـ را بر وقوف عرفات، مقدم بدارند و عمل آنها مجزی است، هرچند کشف خلاف شود، اما سایر طوایفی که ذکر می‌شوند نمی‌توانند طواف نساء را مقدم بدارند و آنها عبارتند از: 1. کسانی ‌که به جهتی مانند حیض یا پیری زیاد یا بیماری نمی‌توانند یا می‌ترسند که نتوانند اعمال مکه را پس از بازگشت از منا انجام دهند، بر اینها تقدیم طواف و سعی، واجب و مجزی است؛ 2. کسانی ‌که طواف و سعی در زمان خودش بر آنها حرجی است؛ بر این گروه تقدیم طواف و سعی، جایز و مجزی است؛ 3. کسانی ‌که خوف آن دارند که اعمال مکه در زمان خودش برای آنها ایجاد حرج کند، این گروه می‌توانند طواف حج و سعی را رجائاً مقدم کنند، که اگر بعداً معلوم شد واقعاً حرجی بوده مجزی است. آیت‌الله گلپایگانی: احوط برای این چند طایفه تقدیم طواف نساء و نماز آن است رجائاً. سپس اعاده بعد از مناسک منا در صورت تمکن والاّ باید نایب بگیرد. ↑ . آیت‌الله سبحانی: پیرمرد یا پیرزنی که نمی‌توانند خودشان بعد از برگشتن از منا اعمال مکه را در ازدحام انجام دهند. آیت‌الله سیستانی: مناط عسر است نه عجز. آیت‌الله فاضل: و نتواند صبر کند تا ازدحام تمام شود یا صبر کردن مستلزم عسر و حرج باشد. ↑ . آیت‌الله سیستانی: مریض یا معلول و هر کسی که بازگشت به مکه برای او مشکل باشد، یا طواف مشکل باشد در اثر ازدحام و مانند آن. آیت‌الله فاضل: و نتوانند تا رفع ازدحام در مکه بمانند یا با عسر و حرج مواجه می‌شوند. ↑ . آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: کسانی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسند. آیت‌الله خامنه‌ای: به جا آوردن اعمال فوق، پیش از وقوف در عرفات و مشعر و اعمال منا در حال اختیار جایز نیست، اما این کار برای سه گروه جایز است که عبارتنداز: نخست، زنانی که می‌ترسند با ابتلا به حیض یا نفاس پس از بازگشت به مکه مکرمه از انجام طواف و نماز آن باز بمانند، و نتوانند تا پاک شدن منتظر بمانند؛ دوم: مردان و زنانی که ناتوان از طواف و نماز آن پس از بازگشت به مکه از جهت زیادی ازدحام باشند، و یا اصولاً ناتوان از بازگشت به مکه باشند؛ سوم: بیمارانی که پس از بازگشت به مکه مکرمه، بر اثر ازدحام یا ترس از آن، از انجام طواف ناتوانند. آیت‌الله سبحانی: هر کس دیگری که عذر عرف پسند داشته باشد از اینکه اعمال را بعد از برگشتن از منا تا آخر ذی‌حجه و یا زمانی که در مکه هست خود انجام دهد. آیت‌الله سیستانی: کسانی ‌که می‌ترسند برای آنها بازگشت به مکه میسر نشود.

مسئله 1177
امام خمینی: سه طایفه اول، اعمالی را که جلو انداختند، کافی است اگرچه بعد خلاف آن ظاهر شود، مثلاً زن حائض نشود و مریض خوب شود و ازدحام چندان نباشد که موجب مزاحمت شود، پس بر اینها لازم نیست اعاده اعمال گرچه احوط است. ^{[م1177 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیات عظام بهجت، تبریزی، خویی، زنجانی: به ذیل مسئله قبل مراجعه شود. آیت‌الله صافی: احتیاط آن است که بعد از برگشتن از منا، اگر ممکن شود در ایام تشریق وگرنه تا آخر ذی‌حجه طواف و سعی را دوباره به جا آورند. آیت‌الله مکارم: احتیاط به اعاده در صورت امکان ترک نشود.

مسئله 1178
امام خمینی: طایفه چهارم که عقیده داشت نمی‌تواند اعمال را به جا آورد، اگر از جهت مرض و پیری و علیلی بود باز مجزی است، و اما اگر از جهت دیگر بود؛ مثل آنکه اعتقاد داشت سیل مانع می‌شود و بعد خلافش ظاهر شد باید اعاده کند اعمال را، بعد از رجوع. ^{[م1178 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: کسانی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسند. آیت‌الله زنجانی: بر کسانی ‌که می‌ترسند نتوانند از منا به مکه بازگردند، واجب است تمام اعمال مکه ـ حتی طواف نساء ـ را بر وقوف عرفات، مقدم بدارند و عمل آنها مجزی است، هرچند کشف خلاف شود، اما سایر طوایفی که ذکر می‌شوند نمی‌توانند طواف نساء را مقدم بدارند و آنها عبارتند از: 1. کسانی ‌که به جهتی مانند حیض یا پیری زیاد یا بیماری نمی‌توانند یا می‌ترسند که نتوانند اعمال مکه را پس از بازگشت از منا انجام دهند، بر اینها تقدیم طواف و سعی، واجب و مجزی است؛ 2. کسانی ‌که طواف و سعی در زمان خودش بر آنها حرجی است؛ بر این گروه تقدیم طواف و سعی، جایز و مجزی است؛ 3. کسانی ‌که خوف آن دارند که اعمال مکه در زمان خودش برای آنها ایجاد حرج کند، این گروه می‌توانند طواف حج و سعی را رجائاً مقدم کنند، که اگر بعداً معلوم شد واقعاً حرجی بوده مجزی است. آیت‌الله سبحانی: بیماری و پیری جزء گروه‌های دوم و سوم هستند که گذشت و اعتقاد به سیل و امثال آن جزء گروه چهارم که در صورت کشف خلاف باید اعمال را اعاده کنند آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله گلپایگانی: در همه موارد اعاده را موافق احتیاط استحبابی بیان کرده‌اند. آیت‌الله صافی: احوط آن است که پس از مراجعت از منا نایب بگیرند که اعمال آنها را انجام دهد و اگر بعد از مراجعت خلاف یقینی که داشت ظاهر شد اعاده لازم است بدون تفاوت بین صور مذکوره. آیت‌الله فاضل: و اگر احتمال حدوث مرض را می‌داد و بعداً مرض حادث نشد، مجزی نیست. آیت‌الله مکارم: احتیاط به اعاده در صورت امکان ترک نشود.

زمان حلال شدن محرمات

مسئله 1179
امام خمینی: شخص محرم که به واسطه احرام حج، چیزهایی بر او حرام شد، که در سابق به تفصیل ذکر شد، در سه موقع و بعد از سه عمل به تدریج آنها بر او حلال می‌شود: اول ـ بعد از تقصیر کردن یا سر تراشیدن در منا، که به آن همه چیز حلال می‌شود مگر بوی خوش و زن چنان‌که پیشتر ذکر شد و گفته شد که صید از جهت احرام نیز حلال می‌شود نه از جهت حرم. ^{[م1179 ۱]} دوم ـ بعد از به جا آوردن طواف زیارت و نماز آن و سعی بین صفا و مروه، به تفصیلی که گذشت، حلال می‌شود بر او بوی خوش، ولی زن بر او حرام است. ^{[م1179 ۲]} سوم ـ بعد از به جا آوردن طواف نساء و نماز آن، که در کیفیت مثل طواف و نماز عمره است که گذشت، حلال می‌شود بر او زن نیز، پس بعد از این سه عمل، همه چیز که به احرام حرام شده بود حلال می‌شود ^{[م1179 ۳]} و اما صید کردن در حرم حرام است برای همه کس؛ چه مُحرم و چه مُحِلّ.
مراجع دیگر: ↑ . نظر آیات عظام در ذیل مسئله 1141 گذشت. ↑ . آیت‌الله صافی: احوط در حج تمتع آن است که پیش از طواف نساء و نماز آن از بوی خوش نیز اجتناب نماید. ↑ . آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: فقط چیزی که از حرام‌ها باقی می‌ماند شکار است که تا ظهر روز سیزدهم حرام است، بنا بر احتیاط واجب.

مسئله 1180
امام خمینی: کسانی ‌که به واسطه عذر؛ مثل پیری و خوف حیض، طواف زیارت و طواف نساء را مقدم داشتند ،^{[م1180 ۱]} بوی خوش و زن بر آنها حلال نمی‌شود و تمام محرّمات بعد از تقصیر یا حلق حلال خواهد شد.
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله تبریزى: کسی که از رفتن به مکه یا از مباشرت به اعمال بعد از رجوع از منا بر جان خود می‌ترسد، او فقط می‌تواند طواف نساء و نمازش را نیز مقدم بدارد و بقیه طوایف معذورین، طواف حج و نماز آن را مقدم می‌کنند و بنا بر احتیاط مستحبّ، سعی را هم مقدم کنند و بعد در وقت خودش اعاده کنند و چنانچه سعی را مقدم کردند، احتیاط واجب آن است که در وقتش اعاده کنند. آیت‌الله خویی: تقدیم طواف حج و نماز و سعی بر وقوفین در حج تمتع جایز نیست مگر برای پیرمردان یا زنی که بیم حیض شدن دارد، که این دو می‌توانند طواف حج و نمازش را قبل از وقوفین به جا آورده و سعی را در وقت خودش بنمایند و احوط این است که سعی را نیز مقدم داشته و در وقتش هم اعاده نمایند و اولی و بهتر نیز در صورت امکان، اعاده طواف و نماز است در ایام تشریق یا بعد از آن تا آخر ماه ذی‌حجه و کسی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسد می‌تواند طواف حج و نماز و سعی را بر وقوفین مقدم بدارد بلکه مقدم داشتن طواف نساء نیز عیبی ندارد و بعد از اعمال منا هر جا دلش بخواهد برود. آیت‌الله زنجانی: بر کسانی ‌که می‌ترسند نتوانند از منا به مکه بازگردند، واجب است تمام اعمال مکه ـ حتی طواف نساء ـ را بر وقوف عرفات، مقدم بدارند و عمل آنها مجزی است، هرچند کشف خلاف شود، اما سایر طوایفی که ذکر می‌شوند نمی‌توانند طواف نساء را مقدم بدارند و آنها عبارتند از: 1. کسانی ‌که به جهتی مانند حیض یا پیری زیاد یا بیماری نمی‌توانند یا می‌ترسند که نتوانند اعمال مکه را پس از بازگشت از منا انجام دهند، بر اینها تقدیم طواف و سعی، واجب و مجزی است؛ 2. کسانی ‌که طواف و سعی در زمان خودش بر آنها حرجی است؛ بر این گروه تقدیم طواف و سعی، جایز و مجزی است؛ 3. کسانی ‌که خوف آن دارند که اعمال مکه در زمان خودش برای آنها ایجاد حرج کند، این گروه می‌توانند طواف حج و سعی را رجائاً مقدم کنند، که اگر بعداً معلوم شد واقعاً حرجی بوده مجزی است.

اشخاصی که طواف نساء بر آنها واجب است

مسئله 1181
امام خمینی: طواف نساء اختصاص به مرد ندارد بلکه بر زن و خنثی و خصی و بچه ممیز نیز لازم است که اگر طواف نساء نکنند زن به همان تفصیل که سابق گفته شد بر آنها حلال نمی‌شود و نیز اگر زن آن را ترک کند مرد بر او حلال نمی‌شود، بلکه طفل غیر ممیز، اگر ولی او را محرم کرد باید او را به احتیاط واجب طواف نساء بدهد ^{[م1181 ۱]} تا بعد از بالغ شدن، زن یا مرد بر او حلال شود. ^{[م1181 ۲]}
مراجع دیگر: ↑ . آیات عظام زنجانی، صافی، گلپایگانی: بر ولی یا کسی که به اذن او کودک را احجاج کرده واجب است کودک را طواف نساء بدهد و گرنه بعد از بلوغ، همسر بر او حرام خواهد بود. آیت‌الله سبحانی: همه کسانی ‌که حج و یا عمره مفرده انجام می‌دهند باید به جا آورند و اگر کسی انجام ندهد و بمیرد باید برای او نایب بگیرند و هزینه نایب از ترکه برداشته شود. ↑ . آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: بعد از طواف حج و نماز و سعی، ظاهراً عقد حلال می‌شود، ولکن بنا بر احتیاط استمتاعات جایز نمی‌شود، گرچه اظهر اختصاص حرمت به جماع است. آیت‌الله سیستانی: همان‌گونه که گذشت، با حلق یا تقصیر، عقد حلال می‌شود و اما حلیت استمتاع در صبی هم متوقف است بر طواف نساء، پس اگر بالغ شد و هنوز طواف نساء نکرده، نمی‌تواند از همسرش استمتاع ببرد. آیت‌الله فاضل: مجنون و مغمی علیه را نیز اگر مُحرِم کرده‌اند، طواف نساء بدهند تا در صورت افاقه زن یا مرد بر آنها حلال شود. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: و نیز در مورد مجنونی که ولیش او را محرم کرده، طواف نساء لازم است.

مسئله 1182
امام خمینی: طواف نساء و نماز آن، اگرچه واجب است ^{[م1182 ۱]}و بدون آن زن حلال نمی‌شود، لیکن رکن نیست و ترک عمدی آن موجب باطل شدن حج نمی‌شود، بلکه واجب است بر کسی که حج کرده آن را به جا آورد و اگر به جا نیاورد زن بر او حلال نمی‌شود، بلکه آنچه از زن بر او حرام شده بود؛ مثل عقد کردن و خطبه کردن^{[م1182 ۲]} و شاهد شدن نیز بر او حلال نمی‌شود، بنا بر احتیاط واجب.^{[م1182 ۳]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله زنجانی: اگرچه از اجزاء واجب حج است و باید در ذی‌حجه انجام گیرد، و بدون آن... ↑ . در مسئله 327 فرموده‌اند: احتیاط در حرمت خطبه نمودن استحبابی است.( اقوی آن است که خواستگاری کردن در حال احرام جایز است و احتیاط در ترک است.) ↑ . آیات عظام بهجت، صافی، گلپایگانی: و به احتیاط واجب ادای شهادت هم ننماید. آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: و ظاهر این است که بتواند بعد از طواف و سعی عقد نماید ولی لذت بردن از زن برایش جایز نیست بنا بر احتیاط، اگرچه اظهر جواز غیر از جماع است. آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله سیستانی: پس از تراشیدن و یا کوتاه کردن مو، بنا بر اقوی جایز است زن عقد کند و شاهد عقد باشد.

ترتیب اعمال حج

مسئله 1183
امام خمینی: جایز نیست مقدم داشتن سعی را بر طواف زیارت یا بر نماز آن اختیاراً و جایز نیست مقدم داشتن طواف نساء را بر طواف زیارت و بر سعی اختیاراً و اگر مقدم داشت اعاده کند تا ترتیب حاصل شود.
مراجع دیگر:

مسئله 1184
امام خمینی: جایز است طواف نساء را قبل از سعی به جا آورد در حال ضرورت، مثل ترس از حیض و نتوانستن اقامت به مکه تا زمان پاکی، لیکن احتیاط در آن است که نایب بگیرد که بعد از آن به جا آورد. ^{[م1184 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت: تقدیم طواف نساء بر سعی در حال ضرورت و خوف حیض جایز است و همچنین از ناسی و جاهل مجزی است تقدیم بر سعی علی الأظهر. آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: جایز نیست قبل از سعی طواف نساء را انجام دهد و اگر نتوانست تا زمان پاکی در مکه بماند، می‌تواند از مکه خارج شود و بنا بر احتیاط برای طواف نساء نایب بگیرد. آیت‌الله زنجانی: کسی که می‌ترسد پس از سعی، متمکن از طواف نساء نباشد باید طواف نساء را مقدم بدارد و بعد از سعی نیز اگر می‌تواند، دوباره طواف نساء را به جا آورد و اگر حائض بود نایب بگیرد. آیت‌الله سبحانی: ولی اگر بعداً حائض نشد واجب است خودش طواف نساء و نماز آن را به جا آورد. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: متعرض این مسئله نشده‌اند.

مسئله 1185
امام خمینی: اگر سهواً طواف نساء را قبل از سعی به جا آورد یا به واسطه ندانستن حکم مقدم بدارد، طواف و سعیش صحیح است و احتیاط در اعاده طواف است. ^{[م1185 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت: حکم آن در مسئله قبلی گذشت که مجزی است. آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: بنا بر احتیاط، لازم است آنها را بعد از سعی اعاده کند. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: طواف زیارت و سعیش صحیح است و اعاده طواف نساء با نمازش بعد از سعی احوط است و اگر خودش نمی‌تواند اعاده کند نایب بگیرد. آیت‌الله سبحانی: اگر سهواً و یا از روی جهل مقدم داشته اعاده آن بعد از سعی مستحب است.

مسئله 1186
امام خمینی: اگر طواف نساء را سهواً ^{[م1186 ۱]} به جا نیاورد تا برگشت از حج، پس اگر می‌تواند باید خودش برگردد و به جا بیاورد و اگر نمی‌تواند یا مشقت دارد نایب بگیرد و پس از به جا آوردن، زن به او حلال می‌شود. ^{[م1186 ۲]}
مراجع دیگر: ↑ . آیات عظام بهجت، تبریزی، خامنه‌ای، خویی، سیستانی، صافی، فاضل، گلپایگانی: یا عمداً. آیت‌الله سبحانی: فراموش کرد و یا عمداً و یا جهلاً به جا نیاورد؛ و خود نیز احتیاطاً نماز آن را در محلی که هست بخواند. ↑ . آیت‌الله مکارم: اگر کسی طواف نساء را به جا آورد ولی نمازش را ترک کرده یا صحیح نخوانده باشد، همسرش بر او حرام نمی‌شود، ولی باید نماز طواف نساء را در صورت امکان پشت مقام در مکه مکرمه و اگر نمی‌تواند در محلی که هست بخواند.

در صورت انجام ندادن اعمال حج

مسئله 1187
امام خمینی: اگر کسی طواف واجب را ـ چه طواف عمره و چه طواف حج و چه طواف نساء ـ فراموش کرد و برگشت و با زن نزدیکی کرد، باید یک هدی در مکه قربانی کند و احتیاط آن است که شتر باشد ^{[م1187 ۱]}و اگر می‌تواند، خودش برود و طواف و نماز آن را به جا آورد. و احتیاطاً در غیر طواف نساء سعی را هم به جا آورد ^{[م1187 ۲]}و اگر نمی‌تواند یا مشقت دارد نایب بگیرد.
مراجع دیگر: ↑ . آیات عظام بهجت، تبریزی، خویی، سیستانی: اگر طواف عمره فراموش شده، در مکه؛ و اگر طواف حج فراموش شده، در منا قربانی نماید و قربانی نمودن یک گوسفند کفایت می¬کند. آیت‌الله سبحانی: باید یک شتر در مکه نحر کند و هر کدام از این سه طواف را با نماز آن اعاده نماید و در طواف حج و عمره اعمال مترتبه را نیز اعاده کند و اگر نمی‌تواند خود بازگردد و انجام دهد استنابه کند. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: کسی که تمام طواف یا بعض آن را فراموش کند و یادش نیاید تا به شهر خود برگردد و برای او مشکل باشد که به مکه مراجعت نماید و آنچه را فراموش کرده به جا آورد واجب است نایب بگیرد که برای او طواف کند و در این صورت بنا بر احتیاط واجب هدی بفرستد و احوط آن است که شتر باشد. آیت‌الله صافی بعد از «برای او طواف کند» می‌فرمایند: و نماز طواف بخواند و بنا بر احتیاط لازم سعی هم بنماید و در این صورت بنا بر احتیاط واجب هدی بفرستد، و احوط آن است که شتر باشد، و در مواردی که گفته شد باید وجوباً یا احتیاطاً بعد از اتمام و نماز طواف، اعاده نماید، نایب نیز به همان شرح عمل کند. آیت‌الله فاضل: و احتیاط مستحب. آیت‌الله مکارم: قربانی کردن گوسفند و اعاده سعی احتیاط مستحب است. ↑ . آیت‌الله سیستانی: اگر قبل از فوت وقت متذکر شود، باید سعی را اعاده کند و اگر بعد از آن باشد، مثلاً طواف عمره را پس از وقوف در عرفات متذکر شود یا طواف حج را پس از پایان ذی‌حجه متذکر شود طواف را قضا می‌کند و اعاده سعی لازم نیست و تا طواف را خودش یا نایبش انجام نداده‌اند آنچه بر او حرام شده است حلال نمی‌شود.

مسئله 1188
امام خمینی: اگر کسی طواف را ـ چه طواف عمره یا طواف زیارت ـ از روی جهل به مسئله به جا نیاورد و برگشت به محلِّ خود، باید حج را اعاده کند و یک شتر قربانی کند. ^{[م1188 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت: وجوب ذبح یک شتر مطلقاً حتی در حال علم و عمد موافق احتیاط است. آیت‌الله تبریزى: کفاره دادن یک شتر در ترک طواف حج از روی جهل به مسئله است، و اما در طواف عمره تمتع چنانچه از روی جهل به مسئله ترک شد، هرچند باید حج را در سال آینده اعاده کرد ولی کفاره ندارد. آیت‌الله خویی: اگر کسی طواف عمره تمتع را از روی علم یا از روی جهل ترک کند به نحوی که قبل از وقوف عرفات نتواند آن را تدارک نماید عمره و حتی احرام عمره‌اش باطل می‌شود و باید در سال دیگر حج را اِعاده نماید و کفاره مذکوره اختصاص دارد به موردی که طواف حج را از روی جهل ترک کرده باشد. آیت‌الله سبحانی: اگر طواف حج تمتع را ترک کند باید یک شتر در مکه قربانی کند و حج را اعاده نماید ولی اگر طواف عمره تمتع را از روی جهل به حکم و یا عمداً ترک کند باید حج را در سال بعد اعاده کند ولی کفاره ندارد ولی آنجایی که طواف عمره تمتع را عمداً یا از روی جهل ترک کرده، عمره او باطل می‌شود ولی هنوز به وطن برنگشته و در اثنا آگاه یا پشیمان شده است ولی به خاطر ضیق وقت نمی‌تواند طواف را انجام دهد حج او به حج افراد تبدیل می‌شود و در این صورت اعمال حج را به نیت حج افراد انجام بدهد و بعد از آن عمره مفرده بیاورد. آیت‌الله سیستانی: کفاره در مورد طواف عمره مبنی بر احتیاط واجب است. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: چون احتمال می‌دهد در احرام باشد، احتیاطاً از نزدیکی با زن قبل از انجام عمره مفرده دوری نماید و یک شتر قربانی کند. آیت‌الله فاضل: کفاره در طواف عمره بنا بر احتیاط است. آیت‌الله مکارم: در ترک طواف عمره، قربانی احتیاط مستحب است و در طواف حج، احتیاط واجب است.

استفتائات

مسئله 1189
امام خمینی: سئوال: اگر کسی تنها این ترس را داشته باشد که بعد از برگشت از منا، در اثر ازدحام نتواند طواف کند یا به مشقت بیفتد، آیا می‌تواند اعمال حج را مقدم دارد یا نه؟ جواب: موردِ جوازِ تقدیم نیست و نمی‌تواند مقدم بدارد. ^{[م1189 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت: تقدیم اعمال مکه برای کسی که پس از بازگشت از منا از ازدحام جمعیت می‌ترسد، جایز است ولی احتیاطاً بعد از برگشت از منا اعمال را تکرار کند و در صورت عدم امکان نایب بگیرد. آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله مکارم: احتیاط آن است که مقدم دارد و بعداً اگر نتوانست برای طواف نایب بگیرد. آیت‌الله زنجانی: در مورد اول تقدیم طواف و سعی واجب و مجزی است و در مورد دوم می‌توانند رجائاً مقدم کنند ولی اگر کشف خلاف شد مجزی نیست و تقدیم طواف نساء در هیچ‌یک از دو مورد جایز نیست. آیت‌الله سبحانی: افرادی که دارای روحیه ضعیف هستند و یا حالت وسواسی و ترس از جمعیت دارند این حالت صرفاً مجوز تقدیم اعمال مکه بر وقوفین نمی‌شود. آیت‌الله سیستانی: کسانی ‌که بازگشت به مکه برای آنها مشکل است و یا طواف نمودن بعد از بازگشت از منا به علت ازدحام شدید جمعیت یا غیر آن برای آنها مشکل است می‌توانند مقدم دارند.

مسئله 1190
امام خمینی: سئوال: اعمال حج را به جهت خوف حیض، بر اعمال منا مقدم داشت، ولی چون طواف یا سعی را قطع کرده بود، به طوری که می‌باید اتمام و اعاده کند و چنین کرد، آیا بعد از اعمال منا بر او چیزی نیست؟ جواب: اگر وظیفه را انجام داده چیزی بر او نیست. ^{[م1190 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت: اظهر جواز تقدیم برای صاحب عذر است و احوط آن است که تقدیم کند و بعد از آن اگر ممکن شود اعاده آن در ایام تشریق کند والاّ در باقی ماه ذی‌حجه اعاده نماید و اگر ممکن نشد استنابه نماید علی الأحوط و اگر می‌داند (مورد چهارم) که در تمام ماه ممکن نمی‌شود، پس بی‌اشکال تقدیم واجب است و احوط جمع بین تقدیم و استنابه است. آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: تقدیم سعی و طواف نساء بر وقوف مجزی نیست گرچه احوط تقدیم سعی و اعاده آن است، بلی کسی که از بازگشت به مکه می‌ترسد همه اعمال مکه را می‌تواند مقدم کند. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: احتیاط آن است که بعد از برگشتن از منا، اگر ممکن شود در ایام تشریق وگرنه تا آخر ذی‌حجه طواف و سعی را دوباره به جا آورند.

مسئله 1191
امام خمینی: سئوال: آیا نایب هم، اگر خوف حیض یا مرض داشته باشد، می‌تواند اعمال حج را بر وقوفین و اعمال منا مقدم بدارد یا نه؟ جواب: مانع ندارد. ^{[م1191 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله زنجانی: اگر هنگام احرام، اطمینان به عدم عذر داشته باشد، حج و نیابتش صحیح است.

مسئله 1192
امام خمینی: سئوال: کسانی ‌که اعمال حج را قبل از اعمال منا انجام می‌دهند، آیا می‌توانند سعی را بعد از برگشتن از منا انجام دهند و باقی اعمال را قبل؟ جواب: محل اشکال است. ^{[م1192 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت: بعد از طواف سعی است. آیت‌الله تبریزى: کسی که از رفتن به مکه یا از مباشرت به اعمال بعد از رجوع از منا بر جان خود می‌ترسد، او فقط می‌تواند طواف نساء و نمازش را نیز مقدم بدارد و بقیه طوایف معذورین، طواف حج و نماز آن را مقدم می‌کنند و بنا بر احتیاط مستحبّ، سعی را هم مقدم کنند و بعد در وقت خودش اعاده کنند و چنانچه سعی را مقدم کردند، احتیاط واجب آن است که در وقتش اعاده کنند. آیت‌الله خویی: تقدیم طواف حج و نماز و سعی بر وقوفین در حج تمتع جایز نیست مگر برای پیرمردان یا زنی که بیم حیض شدن دارد، که این دو می‌توانند طواف حج و نمازش را قبل از وقوفین به جا آورده و سعی را در وقت خودش بنمایند و احوط این است که سعی را نیز مقدم داشته و در وقتش هم اعاده نمایند و اولی و بهتر نیز در صورت امکان، اعاده طواف و نماز است در ایام تشریق یا بعد از آن تا آخر ماه ذی‌حجه و کسی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسد می‌تواند طواف حج و نماز و سعی را بر وقوفین مقدم بدارد بلکه مقدم داشتن طواف نساء نیز عیبی ندارد و بعد از اعمال منا هر جا دلش بخواهد برود. آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله سیستانی: جایز نیست. آیت‌الله مکارم: همه را قبلاً انجام می‌دهند.

مسئله 1193
امام خمینی: سئوال: تقدیم اعمال مکه برای ذوی الأعذار جایز است یا لازم؟ جواب: جایز است و لازم نیست. ^{[م1193 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیات عظام بهجت، صافی، گلپایگانی: مگر برای کسی که یقین دارد بعد از برگشتن از منا و تا آخر ذی‌حجه امکان انجام آن را ندارد که در این صورت تقدیم واجب است. آیت‌الله تبریزى: مگر اینکه بدانند یا اطمینان داشته باشند؛ چنانچه اعمال مکه را بر وقوفین مقدم نکنند، بعد امکان انجام آن را ندارند، که در این صورت واجب است طواف و نماز آن را مقدم کنند و بنا بر احتیاط مستحب، سعی را نیز مقدم و بعد اعاده کنند. آیت‌الله زنجانی: بر کسانی ‌که می‌ترسند نتوانند از منا به مکه بازگردند، واجب است تمام اعمال مکه ـ حتی طواف نساء ـ را بر وقوف عرفات، مقدم بدارند و عمل آنها مجزی است، هرچند کشف خلاف شود، اما سایر طوایفی که ذکر می‌شوند نمی‌توانند طواف نساء را مقدم بدارند و آنها عبارتند از: 1. کسانی ‌که به جهتی مانند حیض یا پیری زیاد یا بیماری نمی‌توانند یا می‌ترسند که نتوانند اعمال مکه را پس از بازگشت از منا انجام دهند، بر اینها تقدیم طواف و سعی، واجب و مجزی است؛ 2. کسانی ‌که طواف و سعی در زمان خودش بر آنها حرجی است؛ بر این گروه تقدیم طواف و سعی، جایز و مجزی است؛ 3. کسانی ‌که خوف آن دارند که اعمال مکه در زمان خودش برای آنها ایجاد حرج کند، این گروه می‌توانند طواف حج و سعی را رجائاً مقدم کنند، که اگر بعداً معلوم شد واقعاً حرجی بوده مجزی است. آیت‌الله سبحانی: مگر برای کسانی ‌که می‌دانند تا زمانی که در مکه هستند و یا تا آخر ذی‌حجه عذرشان برطرف نمی‌شود و مجبور به استنابه می‌شوند که در این صورت واجب است خود اعمال را تقدیماً انجام دهند. آیت‌الله مکارم: احتیاط واجب آن است که ترک نکنند.

مسئله 1194
امام خمینی: سئوال: کسانی ‌که اعمال حج را مقدم بر وقوفین می‌نمایند، آیا باید اقرب زمان به موقفین را رعایت کنند؟ جواب: لازم نیست.
مراجع دیگر:

مسئله 1195
امام خمینی: سئوال: تشخیص عذر برای کسانی ‌که اعمال حج را مقدم می‌دارند، بر عهده خود آنان است یا بر عهده گردانندگان گروه و مسئولین؟ جواب: تشخیص با خود مکلّف است. ^{[م1195 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله زنجانی: یعنی حاجی باید ببیند معمول مردم، وضعیت وی را عذر می‌دانند یا خیر و علم وسواس و علم کسی که کمترین دشواری را عذر می‌داند، ملاک نیست و باید به متعارف رجوع کند.

مسئله 1196
امام خمینی: سئوال: کسی که او را به وسیله تخت طواف می‌دهند، آیا می‌تواند اعمال حج خود را بر وقوفین مقدم بدارد؟ جواب: اگر در هر صورت باید او را طواف دهند و عذر دیگری نیست، نمی‌تواند مقدم بدارد.
مراجع دیگر:

مسئله 1197
امام خمینی: سئوال: کسی که اعمال حج را بر وقوفین مقدم می‌دارد، آیا می‌تواند طواف نساء را بعد از وقوفین و اعمال دیگر انجام دهد؟ جواب: بنا بر احتیاط در موردی تقدیم بدارند که هر سه عمل را مقدماً انجام دهند. ^{[م1197 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله تبریزى: کسی که از رفتن به مکه یا از مباشرت به اعمال بعد از رجوع از منا بر جان خود می‌ترسد، او فقط می‌تواند طواف نساء و نمازش را نیز مقدم بدارد و بقیه طوایف معذورین، طواف حج و نماز آن را مقدم می‌کنند و بنا بر احتیاط مستحبّ، سعی را هم مقدم کنند و بعد در وقت خودش اعاده کنند و چنانچه سعی را مقدم کردند، احتیاط واجب آن است که در وقتش اعاده کنند. آیت‌الله خویی: تقدیم طواف حج و نماز و سعی بر وقوفین در حج تمتع جایز نیست مگر برای پیرمردان یا زنی که بیم حیض شدن دارد، که این دو می‌توانند طواف حج و نمازش را قبل از وقوفین به جا آورده و سعی را در وقت خودش بنمایند و احوط این است که سعی را نیز مقدم داشته و در وقتش هم اعاده نمایند و اولی و بهتر نیز در صورت امکان، اعاده طواف و نماز است در ایام تشریق یا بعد از آن تا آخر ماه ذی‌حجه و کسی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسد می‌تواند طواف حج و نماز و سعی را بر وقوفین مقدم بدارد بلکه مقدم داشتن طواف نساء نیز عیبی ندارد و بعد از اعمال منا هر جا دلش بخواهد برود. آیت‌الله زنجانی: بر کسانی ‌که می‌ترسند نتوانند از منا به مکه بازگردند، واجب است تمام اعمال مکه ـ حتی طواف نساء ـ را بر وقوف عرفات، مقدم بدارند و عمل آنها مجزی است، هرچند کشف خلاف شود، اما سایر طوایفی که ذکر می‌شوند نمی‌توانند طواف نساء را مقدم بدارند و آنها عبارتند از: 1. کسانی ‌که به جهتی مانند حیض یا پیری زیاد یا بیماری نمی‌توانند یا می‌ترسند که نتوانند اعمال مکه را پس از بازگشت از منا انجام دهند، بر اینها تقدیم طواف و سعی، واجب و مجزی است؛ 2. کسانی ‌که طواف و سعی در زمان خودش بر آنها حرجی است؛ بر این گروه تقدیم طواف و سعی، جایز و مجزی است؛ 3. کسانی ‌که خوف آن دارند که اعمال مکه در زمان خودش برای آنها ایجاد حرج کند، این گروه می‌توانند طواف حج و سعی را رجائاً مقدم کنند، که اگر بعداً معلوم شد واقعاً حرجی بوده مجزی است. آیت‌الله گلپایگانی: احوط برای این چند طایفه تقدیم طواف نساء و نماز آن است رجائاً. سپس اعاده بعد از مناسک منا در صورت تمکن والاّ باید نایب بگیرد. آیت‌الله سیستانی: تأخیر طواف نساء مانعی ندارد. آیت‌الله مکارم: هر سه عمل را مقدماً انجام دهد.

مسئله 1198
امام خمینی: سئوال: شخصی که می‌تواند اعمال مکه را بر وقوفین مقدم بدارد، اگر جهلاً بدون احرام، اعمال مکه را انجام داد چه صورتی دارد؟ جواب: کفایت نمی‌کند ^{[م1198 ۱]}و باید یا قبل از وقوفین آنها را با احرام اعاده کند و یا بعد از وقوفین و اعمال منا، آنها را به جا آورد.
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت: اگر شخصی به دلیل عذر، اعمال مکه را مقدم داشت، بعداً کشف شد که اعمال را بدون احرام انجام داده، به آن اکتفا نکند و احتیاطاً طواف و نماز و سعی را اعاده کند. آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط واجب.

مسئله 1199
امام خمینی: سئوال: آیا می‌تواند اعمال مکه را به نایب واگذارد، در صورتی که می‌تواند تأخیر بیندازد تا خود به جا آورد؟ جواب: با فرض اینکه می‌تواند خودش به جا آورد، ولو با تأخیر، تا آخر وقت نمی‌تواند نایب بگیرد.
مراجع دیگر:

مسئله 1200
امام خمینی: سئوال: در مناسک فرموده‌اید وقت انجام اعمال حج تا روز یازدهم است و بعید نیست که تا آخر ماه ذی‌حجه نیت کند، در صورتی که وقت انجام مناسک حج تا روز یازدهم باشد، اگر تأخیر انداخت چون محتمل است ظرف وجوب منقضی شده باشد آیا معصیت نموده است؟ جواب: معصیت نیست.
مراجع دیگر:

مسئله 1201
امام خمینی: سئوال: کسی که از منا برگشته و هنوز اعمال واجب مکه را انجام نداده، آیا می‌تواند طواف مستحبی انجام دهد و نیز در حال احرام عمره تمتع آیا می‌تواند قبل از انجام عمره، طواف مستحبی انجام دهد؟ جواب: احتیاطاً ترک نماید. ^{[م1201 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت: اشکالی ندارد. آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: احوط این است شخصی که احرام حج تمتع بسته، پس از احرام و پیش از رفتن به عرفات، طواف مستحبی ننماید و چنانچه طواف نمود، بنا بر احتیاط بعد از طواف تلبیه را تجدید کند. آیت‌الله زنجانی: در عمره و حج تمتع کسی که طواف واجبش ـ ولو طواف نساء ـ را انجام نداده نمی‌تواند طواف مستحب انجام دهد و اگر بعد از احرام حج و قبل از رفتن به عرفات، طواف مستحب کرد، بنا بر احتیاط مستحب، احرام را تجدید کند. آیت‌الله سبحانی: کسی که محرم به احرام حج شده، تا طواف حج و طواف نساء را انجام نداده، نمی‌تواند طواف مستحب انجام دهد و اگر انجام داد، باید به نیت محرم شدن برای حج تمتع «لبیک» را تجدید کند. آیت‌الله سیستانی: طواف مستحبی قبل از طواف عمره و حج اشکال ندارد ولی پس از احرام و قبل از رفتن به عرفات، به احتیاط واجب نباید طواف مستحبی کند و اگر کرد به احتیاط مستحب تلبیه بگوید.

مسئله 1202
امام خمینی: سئوال: آیا بعد از انجام اعمال منا، قبل از انجام اعمال مکه، می‌توان از مکه خارج شد یا خیر؟ جواب: مانع ندارد. ^{[م1202 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت: خلاف احتیاط است. آیات عظام تبریزی، خویی، صافی: جایز نیست. آیت‌الله خامنه‌ای: ولی باید خروج به نحوی باشد که بتواند مناسک باقیمانده را در وقت خودش انجام دهد. آیت‌الله سبحانی: احتیاط آن است که تا اعمال را تکمیل نکرده خارج نشود. آیت‌الله فاضل: احتیاط واجب این است که تا اعمال حج تمام نشده از مکه خارج نشود، مگر اینکه اطمینان داشته باشد که برای اتمام اعمال برمی‌گردد.

مسئله 1203
امام خمینی: اگر شخص، چندین عمره مفرده به جای آورده باشد و در هیچ‌کدام طواف نساء نکرده باشد، یک طواف نساء برای تمام آنها کفایت می‌کند. ^{[م1203 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیات عظام بهجت، سیستانی، فاضل: بنا بر احتیاط، برای هر کدام یک طواف نساء انجام دهد. آیت‌الله تبریزى: هر احرام، طواف نساء مستقل لازم دارد ولی احتیاط این است تا طواف عمره مفرده را انجام نداده، محرم به احرام جدید نشود. آیت‌الله خامنه‌ای: واجب است برای هر عمره مفرده جداگانه طواف نساء به جا آورد، اگرچه تحلل با طواف نساء واحد بعید نیست. آیات عظام خویی، زنجانی، سبحانی، صافی: هر احرام، طواف نساء مستقل لازم دارد.

مسئله 1204
امام خمینی: احتیاط آن است که نایب در طواف نساء، نیت ما فی الذمه کند، گرچه می‌تواند به نیت منوب عنه انجام دهد. ^{[م1204 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله خامنه‌ای: واجب است به نیابت از منوب ‌عنه طواف نساء را انجام دهد. آیت‌الله خویی، آیت‌الله سیستانی: به نیت منوب ‌عنه انجام دهد. آیت‌الله زنجانی، سبحانی: به نیت منوب ‌عنه انجام دهد و انجام به قصد ما فی الذمه نیز صحیح است. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: طواف نساء را باید به نیت منوب ‌عنه به جا آورد. آیت‌الله فاضل: طواف نساء به نیت منوب ‌عنه انجام شود.

مسئله 1205
امام خمینی: سئوال: آیا پیش از به جا آوردن طواف نساء و بعد از انجام حلق و اعمال بعدی، تمام انواع تلذذ و تمتع از زن حرام است و یا اختصاص به جماع دارد؟ جواب: از مطلق تلذذ از زن باید اجتناب نماید. ^{[م1205 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: اظهر اختصاص حرمت به جماع است، هرچند احتیاط آن است که از مطلق تلذذ اجتناب شود.

مسئله 1206
امام خمینی: سئوال: آیا تأخیر طواف نساء از سعی تا چند روز، جایز است یا خیر؟ جواب: مانع ندارد. ^{[م1206 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله زنجانی: ولی نباید از ماه ذیحجه به تأخیر بیفتد. آیت‌الله سبحانی: می‌تواند تا آخر ذی‌حجه آن را انجام دهد.

مسئله 1207
امام خمینی: سئوال: شخصی بعد از حج، ازدواج کرد و دارای فرزند شد، بعداً متوجه می‌شود که در حج، طواف نساء را به جا نیاورده است، حال که متوجه شده است، حکم زن و فرزند او چگونه است و نسبت به طواف باید چه کند؟ جواب: با فرض جهل، فرزند او حکم حلال‌زاده را دارد ولی عقد ازدواج باطل است ^{[م1207 ۱]}و باید طواف نساء را انجام دهد و اگر بخواهد بعد از آن تجدید عقد نماید.
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت: تا طواف نساء به جا نیاورد زن حلال نیست ولی عقد صحیح است و فرزند حلال‌زاده است، بنابراین اگر نتواند شخصاً طواف نساء را به جا آورد نایب بگیرد که طواف نساء و نمازش را انجام دهد. آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: ظاهراً عقد صحیح است و نیاز به تجدید ندارد، ولی مادامی که طواف نساء و نماز آن را خودش و در صورت تعذر نایبش انجام نداده جماع جایز نیست. آیت‌الله زنجانی: عقد ازدواج آنها صحیح و احتیاط استحبابی در اعاده عقد بعد از طواف نساء است. آیت‌الله سبحانی: فرزند او حلال‌زاده است و باید طواف نساء را انجام دهد و احتیاطاً عقد را تجدید کند. آیت‌الله سیستانی: عقد او صحیح است؛ زیرا آنچه بر حاجی پس از حلق حرام است، استمتاع است نه عقد و اما اولاد به هر حال ملحق به او هستند.

مسئله 1208
امام خمینی: سئوال: مردی به زنش گفت وظیفه من طواف نساء است ولی تو باید طواف رجال به جا آوری! زن به جای نیت «طواف نساء» «طواف رجال» ذکر کرد، آیا کافی است یا نه؟ جواب: اگر منظورش ادای وظیفه است، مانع ندارد.
مراجع دیگر:

مسئله 1209
امام خمینی: سئوال: کسی که عمره مفرده انجام می‌داد، بدون اینکه تقصیر کند، طواف نساء را به‌ جا آورد، آیا وظیفه او چیست و عمره او باطل است یا نه؟ جواب: عمره باطل نمی‌شود، لیکن باید بعد از تقصیر، طواف نساء را اعاده ^{[م1209 ۱]}نماید و بدون آن حرمت نساء باقی است.
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت: اکنون که قبل از تقصیر متذکر شده است، تقصیر می‌کند و طواف نساء را بعد از آن اعاده می‌نماید بنا بر احوط و مقدم شدن طواف نساء بر تقصیر در عمره مفرده در صورت ضرورت یا نسیان یا جهل مجزی است. آیت‌الله تبریزى: احتیاط واجب در صورت امکان تقصیر در مکه است. آیت‌الله سبحانی: و احتیاطاً علاوه بر نایب نماز طواف نساء را خودش نیز در هر کجا هست بخواند. آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط واجب.

مسئله 1210
امام خمینی: سئوال: شخصی پس از مراجعت از مکه شک می‌کند که طواف نساء حج یا عمره مفرده را به جا آورده یا نه، چه وظیفه‌ای دارد؟ جواب: اگر التفات به وجوب طواف نساء نداشته، باید طواف نساء را انجام دهد و همچنین است در صورت التفات علی الأحوط، بلکه خالی از قوت نیست. ^{[م1210 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله بهجت: اگر توانست خودش به جا آورد والاّ نایب بگیرد. آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: اگر شک بعد از عمل مواقعه با زوجه برایش حاصل شد، به آن اعتنا ننموده و بنا بر انجام آن گذارد. آیت‌الله زنجانی: اگر قبل از تمتع از نساء، شک کرده، باید طواف نساء را انجام دهد و اگر بعد از تمتع، شک کرده چنانچه احتمال بدهد هنگام استمتاع، به رعایت جهات شرعی توجه داشته است اعتنا به شکش نمی‌کند و اگر احتمال ندهد باید طواف نساء را به جا آورد، البته در حج اگر بعد از گذشتن ماه ذی‌حجه، برایش شک پیدا شده مطلقاً اعتنا نمی‌کند. آیت‌الله سبحانی: چنانچه در انجام طواف نساء در حج شک کند درحالی‌که ماه ذی‌حجة الحرام به پایان نرسیده است چنین فردی باید خود و در صورت عدم امکان نایب او طواف نساء و نماز آن را انجام دهد و اگر پس از خروج ماه ذی‌حجه چنین شکی رخ دهد اعتنا نکند ولی در مورد شک در انجام طواف عمره مفرده به متن عمل شود. آیت‌الله سیستانی: باید طواف نساء را انجام دهد و اگر معذور است یا مشقت دارد نایب بگیرد. آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: ولی اگر التفات به وجوب آن داشته و شک دارد که انجام داده یا نه، بعید نیست انجام آن واجب نباشد، اگرچه احتیاط خوب است. آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط واجب در صورت اول ولی در صورت بعد، طواف نساء لازم نیست.

مسئله 1211
امام خمینی: سئوال: اگر کسی بعد از شوط چهارم طواف نساء عمره مفرده، با زوجه خود مواقعه نماید، آیا مانند طواف نساء حج است که به حج لطمه‌ای وارد نکرده و کفاره هم ندارد؟ جواب: بلی، عمل صحیح است و کفاره ندارد، اگرچه حرام مرتکب شده است. ^{[م1211 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . به ذیل مسئله 318 مراجعه شود. آیت‌الله بهجت: قبل از اتمام شوط پنجم کفاره دارد، بنا بر احتیاط و بعد از شوط پنجم کفاره ندارد البته این مسئله را درباره حج دارند نه عمره مفرده. آیت‌الله تبریزى: چنانچه این عمل بعد از سعی بوده، عمره باطل نمی‌شود، ولی قبل از شوط پنجم کفاره دارد، بلکه احوط کفاره است مطلقاً. آیت‌الله خویی: بعد از سعی عمره باطل نمی‌شود ولی کفاره دارد مگر اینکه شوط پنجم را به جا آورده بوده. آیت‌الله سبحانی: بعد از نیمه اول طواف نساء یعنی سه شوط و نیم، و باید استغفار کند و طوافش را با تحصیل طهارت تمام کند. آیت‌الله سیستانی: استغفار کند و کفاره ندارد و طوافش را تمام کند.

مسئله 1212
امام خمینی: سئوال: به جا نیاوردن طواف نساء از روی جهل، همانند طواف حج و عمره است که باید حج را اعاده کند و شتر قربانی نماید؟ چنان‌که در مسئله 17 فصل پنجم حج در مناسک می‌فرمایید؟ جواب: ترک طواف نساء، حج را باطل نمی‌کند و کفاره ندارد، ولی حرمت نساء بدون آن باقی است و ارتکاب آن کفاره دارد. ^{[م1212 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . در مسئله 323 گذشت که در صورت جهل و نسیان و غفلت، کفاره ندارد.

مسئله 1213
امام خمینی: سئوال: شخصی قبل از طواف نساء با زوجه خود ملاعبه نموده و از روی شهوت به او دست زده است، آیا کفاره دارد؟ جواب: کفاره دارد مگر در صورت جهل. ^{[م1213 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . در مسئله 323 گذشت که در مورد نسیان و غفلت هم کفاره ندارد. آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط واجب، ولی در صورت فراموشی یا ندانستن مسئله کفاره ندارد. به ذیل مسئله 1182 مراجعه شود.

مسئله 1214
امام خمینی: سئوال: زنی که اعمال حج خود را بر وقوفین مقدم داشته، بعد از سعی حائض می‌شود، شوهرش در همان وقت به نیابت از او طواف نساء را انجام می‌دهد، آیا این نیابت صحیح است؟ جواب: صحیح نیست و تقدیم برای کسی است که خودش طواف می‌کند و احتیاط آن است که اکتفا به آنچه مقدم داشته هم نکند. ^{[م1214 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: اگر به جهت خوف از حیض، اعمال حج را مقدم کرده، اعاده طواف حج لازم نیست لکن بنا بر احتیاط واجب باید سعی را اعاده کند و باید طواف نساء هم بعد از وقوفین و اعمال حج باشد. آیت‌الله زنجانی: پس از بازگشت از منا اگر پاک شد طواف نساء را خودش به جا می‌آورد والاّ نایب می‌گیرد. آیت‌الله سبحانی: اگر به جهت خوف از حیض، اعمال حج را مقدم کرده، اعاده طواف حج لازم نیست لکن بنا بر احتیاط مستحب باید سعی را اعاده کند و سپس به سراغ طواف نساء و نماز آن برود. آیت‌الله سیستانی: آنچه مقدم داشته کافی است و طواف نساء را پس از اعمال روز عید انجام دهد و اگر نتوانست تکلیف ساقط است ولی احتیاط آن است که نایب بگیرد.

مسئله 1215
امام خمینی: سئوال: اگر نایب طواف نساء را به جا نیاورد، آیا فقط زن بر او حرام است یا ذمه‌اش هم مشغول است، هرچند بعد از مردن باشد، که باید برای او قضا کند؟ جواب: ذمه او هم مشغول است، ولی خودش باید در حیاتش انجام دهد و اگر نمی‌تواند نایب بگیرد. ^{[م1215 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیات عظام بهجت، تبریزی، خویی، فاضل: در صورت عدم تدارک در زمان زنده بودنش، بنا بر احتیاط باید قضای آن از ترکه او به جا آورده شود. آیت‌الله زنجانی: و اگر در زمان حیاتش تدارک نکرد واجب است وصیت کند و در هر صورت ـ وصیت کند یا نه ـ مسئولیت انجام طواف نساء بر عهده ولی اوست و هزینه آن از اصل ترکه خارج می‌شود؛ مگر متبرعی پیدا شود یا خودش وصیت نافذی کرده باشد که از ثلث حساب کنند. آیت‌الله سبحانی: اگر بمیرد از ترکه او کسی را اجیر کنند تا طواف نساء را به نیابت از او و به نیت آنچه بر ذمه نایب بوده است به جا آورد ولی ترک طواف نساء از جانب نایب نسبت به منوب ‌عنه اثری از جهت حرمت نساء ندارد.

مسئله 1216
امام خمینی: سئوال: شخصی طواف نساء عمره مفرده را فراموش کرده و بعد برای عمره تمتع محرم شده است، آیا طواف نساء فراموش شده را، بعد از انجام اعمال عمره تمتع به جا آورد یا قبل از آن؟ جواب: می‌تواند بعد از انجام اعمال عمره تمتع به جا آورد و اگر تأخیر بیندازد، طواف نساء حج، کفایت از آن می‌کند. ^{[م1216 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیات عظام بهجت، سیستانی، فاضل: بنا بر احتیاط، برای هر کدام یک طواف نساء انجام دهد. آیت‌الله تبریزى: هر احرام، طواف نساء مستقل لازم دارد ولی احتیاط این است تا طواف عمره مفرده را انجام نداده، محرم به احرام جدید نشود. آیت‌الله خامنه‌ای: واجب است برای هر عمره مفرده جداگانه طواف نساء به جا آورد، اگرچه تحلل با طواف نساء واحد بعید نیست. آیات عظام خویی، زنجانی، سبحانی، صافی: هر احرام، طواف نساء مستقل لازم دارد.

مسئله 1217
امام خمینی: سئوال: کسی که طواف نساء عمره مفرده را به جا نیاورده و بعد از آن حج اِفراد به جا می‌آورد، آیا طواف نساء حج اِفراد کفایت می‌کند؟ جواب: کفایت می‌کند. ^{[م1217 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیات عظام بهجت، سیستانی، فاضل: بنا بر احتیاط، برای هر کدام یک طواف نساء انجام دهد. آیت‌الله تبریزى: هر احرام، طواف نساء مستقل لازم دارد ولی احتیاط این است تا طواف عمره مفرده را انجام نداده، محرم به احرام جدید نشود. آیت‌الله خامنه‌ای: واجب است برای هر عمره مفرده جداگانه طواف نساء به جا آورد، اگرچه تحلل با طواف نساء واحد بعید نیست. آیات عظام خویی، زنجانی، سبحانی، صافی: هر احرام، طواف نساء مستقل لازم دارد.

مسئله 1218
امام خمینی: سئوال: پیرمردان و پیرزنانی که عمل زناشویی از آنان ممکن نیست و ازدواج هم نمی‌کنند و نیز کسی که عِنّین است، آیا اگر طواف نساء را نیاورند اشکال دارد؟ جواب: گرچه طواف نساء جزو اعمال نیست، لکن عمل واجبی است که باید انجام داده شود. ^{[م1218 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ . آیت‌الله زنجانی: طواف نساء از اجزاء واجب حج یا عمره مفرده است و بر عِنّین و کسانی ‌که نمی‌تواند زناشویی کنند نیز واجب است.

جستار وابسته

منبع

این مقاله برگرفته از صفحه 539 تا 556 کتاب مناسک حج پژوهشکده حج و زیارت، سال انتشار: ۱۳۹۷ است.

[1] .
آیت‌الله بهجت، تبریزی، خویی، سیستانی: و بنا بر احتیاط مستحب از روز یازدهم تأخیر نیفتد.

[2] آیت‌الله بهجت، تبریزی، خویی، سیستانی: و بنا بر احتیاط مستحب از روز یازدهم تأخیر نیفتد.

[2] .
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: اگرچه احوط آن است که تأخیر نیندازد.

آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط مستحب از روز سیزدهم تأخیر نیندازد.

[4] آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: اگرچه احوط آن است که تأخیر نیندازد.

[5] آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط مستحب از روز سیزدهم تأخیر نیندازد.

[3] .
آیت‌الله سیستانی: بنا بر احتیاط جایز نیست و در صورتی که از روی ندانستن حکم شرعی مقدم بدارد، اکتفا به آنها مورد اشکال است، اگرچه خالی از وجه نمی‌باشد.

[7] آیت‌الله سیستانی: بنا بر احتیاط جایز نیست و در صورتی که از روی ندانستن حکم شرعی مقدم بدارد، اکتفا به آنها مورد اشکال است، اگرچه خالی از وجه نمی‌باشد.

[4] .
آیت‌الله بهجت:... طواف نساء و نماز آن علی المشهور الأظهر....

[9] آیت‌الله بهجت:... طواف نساء و نماز آن علی المشهور الأظهر....

[5] .
آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط واجب.

[11] آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط واجب.

[6] .
آیت‌الله بهجت: اظهر جواز تقدیم برای صاحب عذر است و احوط آن است که تقدیم کند و بعد از آن اگر ممکن شود اعاده آن در ایام تشریق کند والاّ در باقی ماه ذی‌حجه اعاده نماید و اگر ممکن نشد استنابه نماید علی الأحوط و اگر می‌داند (مورد چهارم) که در تمام ماه ممکن نمی‌شود، پس بی‌اشکال تقدیم واجب است و احوط جمع بین تقدیم و استنابه است.

آیت‌الله تبریزى: کسی که از رفتن به مکه یا از مباشرت به اعمال بعد از رجوع از منا بر جان خود می‌ترسد، او فقط می‌تواند طواف نساء و نمازش را نیز مقدم بدارد و بقیه طوایف معذورین، طواف حج و نماز آن را مقدم می‌کنند و بنا بر احتیاط مستحبّ، سعی را هم مقدم کنند و بعد در وقت خودش اعاده کنند و چنانچه سعی را مقدم کردند، احتیاط واجب آن است که در وقتش اعاده کنند.

آیت‌الله خویی: تقدیم طواف حج و نماز و سعی بر وقوفین در حج تمتع جایز نیست مگر برای پیرمردان یا زنی که بیم حیض شدن دارد، که این دو می‌توانند طواف حج و نمازش را قبل از وقوفین به جا آورده و سعی را در وقت خودش بنمایند و احوط این است که سعی را نیز مقدم داشته و در وقتش هم اعاده نمایند و اولی و بهتر نیز در صورت امکان، اعاده طواف و نماز است در ایام تشریق یا بعد از آن تا آخر ماه ذی‌حجه و کسی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسد می‌تواند طواف حج و نماز و سعی را بر وقوفین مقدم بدارد بلکه مقدم داشتن طواف نساء نیز عیبی ندارد و بعد از اعمال منا هر جا دلش بخواهد برود.

آیت‌الله زنجانی: بر کسانی ‌که می‌ترسند نتوانند از منا به مکه بازگردند، واجب است تمام اعمال مکه ـ حتی طواف نساء ـ را بر وقوف عرفات، مقدم بدارند و عمل آنها مجزی است، هرچند کشف خلاف شود، اما سایر طوایفی که ذکر می‌شوند نمی‌توانند طواف نساء را مقدم بدارند و آنها عبارتند از: 1. کسانی ‌که به جهتی مانند حیض یا پیری زیاد یا بیماری نمی‌توانند یا می‌ترسند که نتوانند اعمال مکه را پس از بازگشت از منا انجام دهند، بر اینها تقدیم طواف و سعی، واجب و مجزی است؛ 2. کسانی ‌که طواف و سعی در زمان خودش بر آنها حرجی است؛ بر این گروه تقدیم طواف و سعی، جایز و مجزی است؛ 3. کسانی ‌که خوف آن دارند که اعمال مکه در زمان خودش برای آنها ایجاد حرج کند، این گروه می‌توانند طواف حج و سعی را رجائاً مقدم کنند، که اگر بعداً معلوم شد واقعاً حرجی بوده مجزی است.

آیت‌الله گلپایگانی: احوط برای این چند طایفه تقدیم طواف نساء و نماز آن است رجائاً. سپس اعاده بعد از مناسک منا در صورت تمکن والاّ باید نایب بگیرد.

[13] آیت‌الله بهجت: اظهر جواز تقدیم برای صاحب عذر است و احوط آن است که تقدیم کند و بعد از آن اگر ممکن شود اعاده آن در ایام تشریق کند والاّ در باقی ماه ذی‌حجه اعاده نماید و اگر ممکن نشد استنابه نماید علی الأحوط و اگر می‌داند (مورد چهارم) که در تمام ماه ممکن نمی‌شود، پس بی‌اشکال تقدیم واجب است و احوط جمع بین تقدیم و استنابه است.

[14] آیت‌الله تبریزى: کسی که از رفتن به مکه یا از مباشرت به اعمال بعد از رجوع از منا بر جان خود می‌ترسد، او فقط می‌تواند طواف نساء و نمازش را نیز مقدم بدارد و بقیه طوایف معذورین، طواف حج و نماز آن را مقدم می‌کنند و بنا بر احتیاط مستحبّ، سعی را هم مقدم کنند و بعد در وقت خودش اعاده کنند و چنانچه سعی را مقدم کردند، احتیاط واجب آن است که در وقتش اعاده کنند.

[15] آیت‌الله خویی: تقدیم طواف حج و نماز و سعی بر وقوفین در حج تمتع جایز نیست مگر برای پیرمردان یا زنی که بیم حیض شدن دارد، که این دو می‌توانند طواف حج و نمازش را قبل از وقوفین به جا آورده و سعی را در وقت خودش بنمایند و احوط این است که سعی را نیز مقدم داشته و در وقتش هم اعاده نمایند و اولی و بهتر نیز در صورت امکان، اعاده طواف و نماز است در ایام تشریق یا بعد از آن تا آخر ماه ذی‌حجه و کسی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسد می‌تواند طواف حج و نماز و سعی را بر وقوفین مقدم بدارد بلکه مقدم داشتن طواف نساء نیز عیبی ندارد و بعد از اعمال منا هر جا دلش بخواهد برود.

[16] آیت‌الله زنجانی: بر کسانی ‌که می‌ترسند نتوانند از منا به مکه بازگردند، واجب است تمام اعمال مکه ـ حتی طواف نساء ـ را بر وقوف عرفات، مقدم بدارند و عمل آنها مجزی است، هرچند کشف خلاف شود، اما سایر طوایفی که ذکر می‌شوند نمی‌توانند طواف نساء را مقدم بدارند و آنها عبارتند از: 1. کسانی ‌که به جهتی مانند حیض یا پیری زیاد یا بیماری نمی‌توانند یا می‌ترسند که نتوانند اعمال مکه را پس از بازگشت از منا انجام دهند، بر اینها تقدیم طواف و سعی، واجب و مجزی است؛ 2. کسانی ‌که طواف و سعی در زمان خودش بر آنها حرجی است؛ بر این گروه تقدیم طواف و سعی، جایز و مجزی است؛ 3. کسانی ‌که خوف آن دارند که اعمال مکه در زمان خودش برای آنها ایجاد حرج کند، این گروه می‌توانند طواف حج و سعی را رجائاً مقدم کنند، که اگر بعداً معلوم شد واقعاً حرجی بوده مجزی است.

[17] آیت‌الله گلپایگانی: احوط برای این چند طایفه تقدیم طواف نساء و نماز آن است رجائاً. سپس اعاده بعد از مناسک منا در صورت تمکن والاّ باید نایب بگیرد.

[7] .
آیت‌الله سبحانی: پیرمرد یا پیرزنی که نمی‌توانند خودشان بعد از برگشتن از منا اعمال مکه را در ازدحام انجام دهند.

آیت‌الله سیستانی: مناط عسر است نه عجز.

آیت‌الله فاضل: و نتواند صبر کند تا ازدحام تمام شود یا صبر کردن مستلزم عسر و حرج باشد.

[19] آیت‌الله سبحانی: پیرمرد یا پیرزنی که نمی‌توانند خودشان بعد از برگشتن از منا اعمال مکه را در ازدحام انجام دهند.

[20] آیت‌الله سیستانی: مناط عسر است نه عجز.

[21] آیت‌الله فاضل: و نتواند صبر کند تا ازدحام تمام شود یا صبر کردن مستلزم عسر و حرج باشد.

[8] .
آیت‌الله سیستانی: مریض یا معلول و هر کسی که بازگشت به مکه برای او مشکل باشد، یا طواف مشکل باشد در اثر ازدحام و مانند آن.

آیت‌الله فاضل: و نتوانند تا رفع ازدحام در مکه بمانند یا با عسر و حرج مواجه می‌شوند.

[23] آیت‌الله سیستانی: مریض یا معلول و هر کسی که بازگشت به مکه برای او مشکل باشد، یا طواف مشکل باشد در اثر ازدحام و مانند آن.

[24] آیت‌الله فاضل: و نتوانند تا رفع ازدحام در مکه بمانند یا با عسر و حرج مواجه می‌شوند.

[9] .
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: کسانی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسند.

آیت‌الله خامنه‌ای: به جا آوردن اعمال فوق، پیش از وقوف در عرفات و مشعر و اعمال منا در حال اختیار جایز نیست، اما این کار برای سه گروه جایز است که عبارتنداز: نخست، زنانی که می‌ترسند با ابتلا به حیض یا نفاس پس از بازگشت به مکه مکرمه از انجام طواف و نماز آن باز بمانند، و نتوانند تا پاک شدن منتظر بمانند؛ دوم: مردان و زنانی که ناتوان از طواف و نماز آن پس از بازگشت به مکه از جهت زیادی ازدحام باشند، و یا اصولاً ناتوان از بازگشت به مکه باشند؛ سوم: بیمارانی که پس از بازگشت به مکه مکرمه، بر اثر ازدحام یا ترس از آن، از انجام طواف ناتوانند.

آیت‌الله سبحانی: هر کس دیگری که عذر عرف پسند داشته باشد از اینکه اعمال را بعد از برگشتن از منا تا آخر ذی‌حجه و یا زمانی که در مکه هست خود انجام دهد.

آیت‌الله سیستانی: کسانی ‌که می‌ترسند برای آنها بازگشت به مکه میسر نشود.

[26] آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: کسانی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسند.

[27] آیت‌الله خامنه‌ای: به جا آوردن اعمال فوق، پیش از وقوف در عرفات و مشعر و اعمال منا در حال اختیار جایز نیست، اما این کار برای سه گروه جایز است که عبارتنداز: نخست، زنانی که می‌ترسند با ابتلا به حیض یا نفاس پس از بازگشت به مکه مکرمه از انجام طواف و نماز آن باز بمانند، و نتوانند تا پاک شدن منتظر بمانند؛ دوم: مردان و زنانی که ناتوان از طواف و نماز آن پس از بازگشت به مکه از جهت زیادی ازدحام باشند، و یا اصولاً ناتوان از بازگشت به مکه باشند؛ سوم: بیمارانی که پس از بازگشت به مکه مکرمه، بر اثر ازدحام یا ترس از آن، از انجام طواف ناتوانند.

[28] آیت‌الله سبحانی: هر کس دیگری که عذر عرف پسند داشته باشد از اینکه اعمال را بعد از برگشتن از منا تا آخر ذی‌حجه و یا زمانی که در مکه هست خود انجام دهد.

[29] آیت‌الله سیستانی: کسانی ‌که می‌ترسند برای آنها بازگشت به مکه میسر نشود.

[10] .
آیات عظام بهجت، تبریزی، خویی، زنجانی: به ذیل مسئله قبل مراجعه شود.

آیت‌الله صافی: احتیاط آن است که بعد از برگشتن از منا، اگر ممکن شود در ایام تشریق وگرنه تا آخر ذی‌حجه طواف و سعی را دوباره به جا آورند.

آیت‌الله مکارم: احتیاط به اعاده در صورت امکان ترک نشود.

[31] آیات عظام بهجت، تبریزی، خویی، زنجانی: به ذیل مسئله قبل مراجعه شود.

[32] آیت‌الله صافی: احتیاط آن است که بعد از برگشتن از منا، اگر ممکن شود در ایام تشریق وگرنه تا آخر ذی‌حجه طواف و سعی را دوباره به جا آورند.

[33] آیت‌الله مکارم: احتیاط به اعاده در صورت امکان ترک نشود.

[11] .
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: کسانی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسند.

آیت‌الله زنجانی: بر کسانی ‌که می‌ترسند نتوانند از منا به مکه بازگردند، واجب است تمام اعمال مکه ـ حتی طواف نساء ـ را بر وقوف عرفات، مقدم بدارند و عمل آنها مجزی است، هرچند کشف خلاف شود، اما سایر طوایفی که ذکر می‌شوند نمی‌توانند طواف نساء را مقدم بدارند و آنها عبارتند از: 1. کسانی ‌که به جهتی مانند حیض یا پیری زیاد یا بیماری نمی‌توانند یا می‌ترسند که نتوانند اعمال مکه را پس از بازگشت از منا انجام دهند، بر اینها تقدیم طواف و سعی، واجب و مجزی است؛ 2. کسانی ‌که طواف و سعی در زمان خودش بر آنها حرجی است؛ بر این گروه تقدیم طواف و سعی، جایز و مجزی است؛ 3. کسانی ‌که خوف آن دارند که اعمال مکه در زمان خودش برای آنها ایجاد حرج کند، این گروه می‌توانند طواف حج و سعی را رجائاً مقدم کنند، که اگر بعداً معلوم شد واقعاً حرجی بوده مجزی است.

آیت‌الله سبحانی: بیماری و پیری جزء گروه‌های دوم و سوم هستند که گذشت و اعتقاد به سیل و امثال آن جزء گروه چهارم که در صورت کشف خلاف باید اعمال را اعاده کنند

آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله گلپایگانی: در همه موارد اعاده را موافق احتیاط استحبابی بیان کرده‌اند.

آیت‌الله صافی: احوط آن است که پس از مراجعت از منا نایب بگیرند که اعمال آنها را انجام دهد و اگر بعد از مراجعت خلاف یقینی که داشت ظاهر شد اعاده لازم است بدون تفاوت بین صور مذکوره.

آیت‌الله فاضل: و اگر احتمال حدوث مرض را می‌داد و بعداً مرض حادث نشد، مجزی نیست.

آیت‌الله مکارم: احتیاط به اعاده در صورت امکان ترک نشود.

[35] آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: کسانی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسند.

[36] آیت‌الله زنجانی: بر کسانی ‌که می‌ترسند نتوانند از منا به مکه بازگردند، واجب است تمام اعمال مکه ـ حتی طواف نساء ـ را بر وقوف عرفات، مقدم بدارند و عمل آنها مجزی است، هرچند کشف خلاف شود، اما سایر طوایفی که ذکر می‌شوند نمی‌توانند طواف نساء را مقدم بدارند و آنها عبارتند از: 1. کسانی ‌که به جهتی مانند حیض یا پیری زیاد یا بیماری نمی‌توانند یا می‌ترسند که نتوانند اعمال مکه را پس از بازگشت از منا انجام دهند، بر اینها تقدیم طواف و سعی، واجب و مجزی است؛ 2. کسانی ‌که طواف و سعی در زمان خودش بر آنها حرجی است؛ بر این گروه تقدیم طواف و سعی، جایز و مجزی است؛ 3. کسانی ‌که خوف آن دارند که اعمال مکه در زمان خودش برای آنها ایجاد حرج کند، این گروه می‌توانند طواف حج و سعی را رجائاً مقدم کنند، که اگر بعداً معلوم شد واقعاً حرجی بوده مجزی است.

[37] آیت‌الله سبحانی: بیماری و پیری جزء گروه‌های دوم و سوم هستند که گذشت و اعتقاد به سیل و امثال آن جزء گروه چهارم که در صورت کشف خلاف باید اعمال را اعاده کنند

[38] آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله گلپایگانی: در همه موارد اعاده را موافق احتیاط استحبابی بیان کرده‌اند.

[39] آیت‌الله صافی: احوط آن است که پس از مراجعت از منا نایب بگیرند که اعمال آنها را انجام دهد و اگر بعد از مراجعت خلاف یقینی که داشت ظاهر شد اعاده لازم است بدون تفاوت بین صور مذکوره.

[40] آیت‌الله فاضل: و اگر احتمال حدوث مرض را می‌داد و بعداً مرض حادث نشد، مجزی نیست.

[41] آیت‌الله مکارم: احتیاط به اعاده در صورت امکان ترک نشود.

[12] .
نظر آیات عظام در ذیل مسئله 1141 گذشت.

[43] نظر آیات عظام در ذیل مسئله 1141 گذشت.

[13] .
آیت‌الله صافی: احوط در حج تمتع آن است که پیش از طواف نساء و نماز آن از بوی خوش نیز اجتناب نماید.

[45] آیت‌الله صافی: احوط در حج تمتع آن است که پیش از طواف نساء و نماز آن از بوی خوش نیز اجتناب نماید.

[14] .
آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: فقط چیزی که از حرام‌ها باقی می‌ماند شکار است که تا ظهر روز سیزدهم حرام است، بنا بر احتیاط واجب.

[47] آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: فقط چیزی که از حرام‌ها باقی می‌ماند شکار است که تا ظهر روز سیزدهم حرام است، بنا بر احتیاط واجب.

[15] .
آیت‌الله تبریزى: کسی که از رفتن به مکه یا از مباشرت به اعمال بعد از رجوع از منا بر جان خود می‌ترسد، او فقط می‌تواند طواف نساء و نمازش را نیز مقدم بدارد و بقیه طوایف معذورین، طواف حج و نماز آن را مقدم می‌کنند و بنا بر احتیاط مستحبّ، سعی را هم مقدم کنند و بعد در وقت خودش اعاده کنند و چنانچه سعی را مقدم کردند، احتیاط واجب آن است که در وقتش اعاده کنند.

آیت‌الله خویی: تقدیم طواف حج و نماز و سعی بر وقوفین در حج تمتع جایز نیست مگر برای پیرمردان یا زنی که بیم حیض شدن دارد، که این دو می‌توانند طواف حج و نمازش را قبل از وقوفین به جا آورده و سعی را در وقت خودش بنمایند و احوط این است که سعی را نیز مقدم داشته و در وقتش هم اعاده نمایند و اولی و بهتر نیز در صورت امکان، اعاده طواف و نماز است در ایام تشریق یا بعد از آن تا آخر ماه ذی‌حجه و کسی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسد می‌تواند طواف حج و نماز و سعی را بر وقوفین مقدم بدارد بلکه مقدم داشتن طواف نساء نیز عیبی ندارد و بعد از اعمال منا هر جا دلش بخواهد برود.

آیت‌الله زنجانی: بر کسانی ‌که می‌ترسند نتوانند از منا به مکه بازگردند، واجب است تمام اعمال مکه ـ حتی طواف نساء ـ را بر وقوف عرفات، مقدم بدارند و عمل آنها مجزی است، هرچند کشف خلاف شود، اما سایر طوایفی که ذکر می‌شوند نمی‌توانند طواف نساء را مقدم بدارند و آنها عبارتند از: 1. کسانی ‌که به جهتی مانند حیض یا پیری زیاد یا بیماری نمی‌توانند یا می‌ترسند که نتوانند اعمال مکه را پس از بازگشت از منا انجام دهند، بر اینها تقدیم طواف و سعی، واجب و مجزی است؛ 2. کسانی ‌که طواف و سعی در زمان خودش بر آنها حرجی است؛ بر این گروه تقدیم طواف و سعی، جایز و مجزی است؛ 3. کسانی ‌که خوف آن دارند که اعمال مکه در زمان خودش برای آنها ایجاد حرج کند، این گروه می‌توانند طواف حج و سعی را رجائاً مقدم کنند، که اگر بعداً معلوم شد واقعاً حرجی بوده مجزی است.

[49] آیت‌الله تبریزى: کسی که از رفتن به مکه یا از مباشرت به اعمال بعد از رجوع از منا بر جان خود می‌ترسد، او فقط می‌تواند طواف نساء و نمازش را نیز مقدم بدارد و بقیه طوایف معذورین، طواف حج و نماز آن را مقدم می‌کنند و بنا بر احتیاط مستحبّ، سعی را هم مقدم کنند و بعد در وقت خودش اعاده کنند و چنانچه سعی را مقدم کردند، احتیاط واجب آن است که در وقتش اعاده کنند.

[50] آیت‌الله خویی: تقدیم طواف حج و نماز و سعی بر وقوفین در حج تمتع جایز نیست مگر برای پیرمردان یا زنی که بیم حیض شدن دارد، که این دو می‌توانند طواف حج و نمازش را قبل از وقوفین به جا آورده و سعی را در وقت خودش بنمایند و احوط این است که سعی را نیز مقدم داشته و در وقتش هم اعاده نمایند و اولی و بهتر نیز در صورت امکان، اعاده طواف و نماز است در ایام تشریق یا بعد از آن تا آخر ماه ذی‌حجه و کسی که از رفتن به مکه بر جان خود می‌ترسد می‌تواند طواف حج و نماز و سعی را بر وقوفین مقدم بدارد بلکه مقدم داشتن طواف نساء نیز عیبی ندارد و بعد از اعمال منا هر جا دلش بخواهد برود.

[51] آیت‌الله زنجانی: بر کسانی ‌که می‌ترسند نتوانند از منا به مکه بازگردند، واجب است تمام اعمال مکه ـ حتی طواف نساء ـ را بر وقوف عرفات، مقدم بدارند و عمل آنها مجزی است، هرچند کشف خلاف شود، اما سایر طوایفی که ذکر می‌شوند نمی‌توانند طواف نساء را مقدم بدارند و آنها عبارتند از: 1. کسانی ‌که به جهتی مانند حیض یا پیری زیاد یا بیماری نمی‌توانند یا می‌ترسند که نتوانند اعمال مکه را پس از بازگشت از منا انجام دهند، بر اینها تقدیم طواف و سعی، واجب و مجزی است؛ 2. کسانی ‌که طواف و سعی در زمان خودش بر آنها حرجی است؛ بر این گروه تقدیم طواف و سعی، جایز و مجزی است؛ 3. کسانی ‌که خوف آن دارند که اعمال مکه در زمان خودش برای آنها ایجاد حرج کند، این گروه می‌توانند طواف حج و سعی را رجائاً مقدم کنند، که اگر بعداً معلوم شد واقعاً حرجی بوده مجزی است.

[16] .
آیات عظام زنجانی، صافی، گلپایگانی: بر ولی یا کسی که به اذن او کودک را احجاج کرده واجب است کودک را طواف نساء بدهد و گرنه بعد از بلوغ، همسر بر او حرام خواهد بود.

آیت‌الله سبحانی: همه کسانی ‌که حج و یا عمره مفرده انجام می‌دهند باید به جا آورند و اگر کسی انجام ندهد و بمیرد باید برای او نایب بگیرند و هزینه نایب از ترکه برداشته شود.

[53] آیات عظام زنجانی، صافی، گلپایگانی: بر ولی یا کسی که به اذن او کودک را احجاج کرده واجب است کودک را طواف نساء بدهد و گرنه بعد از بلوغ، همسر بر او حرام خواهد بود.

[54] آیت‌الله سبحانی: همه کسانی ‌که حج و یا عمره مفرده انجام می‌دهند باید به جا آورند و اگر کسی انجام ندهد و بمیرد باید برای او نایب بگیرند و هزینه نایب از ترکه برداشته شود.

[17] .
آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: بعد از طواف حج و نماز و سعی، ظاهراً عقد حلال می‌شود، ولکن بنا بر احتیاط استمتاعات جایز نمی‌شود، گرچه اظهر اختصاص حرمت به جماع است.

آیت‌الله سیستانی: همان‌گونه که گذشت، با حلق یا تقصیر، عقد حلال می‌شود و اما حلیت استمتاع در صبی هم متوقف است بر طواف نساء، پس اگر بالغ شد و هنوز طواف نساء نکرده، نمی‌تواند از همسرش استمتاع ببرد.

آیت‌الله فاضل: مجنون و مغمی علیه را نیز اگر مُحرِم کرده‌اند، طواف نساء بدهند تا در صورت افاقه زن یا مرد بر آنها حلال شود.

آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: و نیز در مورد مجنونی که ولیش او را محرم کرده، طواف نساء لازم است.

[56] آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: بعد از طواف حج و نماز و سعی، ظاهراً عقد حلال می‌شود، ولکن بنا بر احتیاط استمتاعات جایز نمی‌شود، گرچه اظهر اختصاص حرمت به جماع است.

[57] آیت‌الله سیستانی: همان‌گونه که گذشت، با حلق یا تقصیر، عقد حلال می‌شود و اما حلیت استمتاع در صبی هم متوقف است بر طواف نساء، پس اگر بالغ شد و هنوز طواف نساء نکرده، نمی‌تواند از همسرش استمتاع ببرد.

[58] آیت‌الله فاضل: مجنون و مغمی علیه را نیز اگر مُحرِم کرده‌اند، طواف نساء بدهند تا در صورت افاقه زن یا مرد بر آنها حلال شود.

[59] آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: و نیز در مورد مجنونی که ولیش او را محرم کرده، طواف نساء لازم است.

[18] .
آیت‌الله زنجانی: اگرچه از اجزاء واجب حج است و باید در ذی‌حجه انجام گیرد، و بدون آن...

[61] آیت‌الله زنجانی: اگرچه از اجزاء واجب حج است و باید در ذی‌حجه انجام گیرد، و بدون آن...

[19] .
در مسئله 327 فرموده‌اند: احتیاط در حرمت خطبه نمودن استحبابی است.( اقوی آن است که خواستگاری کردن در حال احرام جایز است و احتیاط در ترک است.)

[63] در مسئله 327 فرموده‌اند: احتیاط در حرمت خطبه نمودن استحبابی است.( اقوی آن است که خواستگاری کردن در حال احرام جایز است و احتیاط در ترک است.)

[20] .
آیات عظام بهجت، صافی، گلپایگانی: و به احتیاط واجب ادای شهادت هم ننماید.

آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: و ظاهر این است که بتواند بعد از طواف و سعی عقد نماید ولی لذت بردن از زن برایش جایز نیست بنا بر احتیاط، اگرچه اظهر جواز غیر از جماع است.

آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله سیستانی: پس از تراشیدن و یا کوتاه کردن مو، بنا بر اقوی جایز است زن عقد کند و شاهد عقد باشد.

[65] آیات عظام بهجت، صافی، گلپایگانی: و به احتیاط واجب ادای شهادت هم ننماید.

[66] آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: و ظاهر این است که بتواند بعد از طواف و سعی عقد نماید ولی لذت بردن از زن برایش جایز نیست بنا بر احتیاط، اگرچه اظهر جواز غیر از جماع است.

[67] آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله سیستانی: پس از تراشیدن و یا کوتاه کردن مو، بنا بر اقوی جایز است زن عقد کند و شاهد عقد باشد.

[21] .
آیت‌الله بهجت: تقدیم طواف نساء بر سعی در حال ضرورت و خوف حیض جایز است و همچنین از ناسی و جاهل مجزی است تقدیم بر سعی علی الأظهر.

آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: جایز نیست قبل از سعی طواف نساء را انجام دهد و اگر نتوانست تا زمان پاکی در مکه بماند، می‌تواند از مکه خارج شود و بنا بر احتیاط برای طواف نساء نایب بگیرد.

آیت‌الله زنجانی: کسی که می‌ترسد پس از سعی، متمکن از طواف نساء نباشد باید طواف نساء را مقدم بدارد و بعد از سعی نیز اگر می‌تواند، دوباره طواف نساء را به جا آورد و اگر حائض بود نایب بگیرد.

آیت‌الله سبحانی: ولی اگر بعداً حائض نشد واجب است خودش طواف نساء و نماز آن را به جا آورد.

آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: متعرض این مسئله نشده‌اند.

[69] آیت‌الله بهجت: تقدیم طواف نساء بر سعی در حال ضرورت و خوف حیض جایز است و همچنین از ناسی و جاهل مجزی است تقدیم بر سعی علی الأظهر.

[70] آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: جایز نیست قبل از سعی طواف نساء را انجام دهد و اگر نتوانست تا زمان پاکی در مکه بماند، می‌تواند از مکه خارج شود و بنا بر احتیاط برای طواف نساء نایب بگیرد.

[71] آیت‌الله زنجانی: کسی که می‌ترسد پس از سعی، متمکن از طواف نساء نباشد باید طواف نساء را مقدم بدارد و بعد از سعی نیز اگر می‌تواند، دوباره طواف نساء را به جا آورد و اگر حائض بود نایب بگیرد.

[72] آیت‌الله سبحانی: ولی اگر بعداً حائض نشد واجب است خودش طواف نساء و نماز آن را به جا آورد.

[73] آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: متعرض این مسئله نشده‌اند.

[م1172 ۱]

[م1172 ۲]

[م1175 ۱]

[م1176 ۱]

[م1176 ۲]

[م1176 ۳]

[م1176 ۴]

[م1176 ۵]

[م1176 ۶]

[م1177 ۱]

[م1178 ۱]

[م1179 ۱]

[م1179 ۲]

[م1179 ۳]

[م1180 ۱]

[م1181 ۱]

[م1181 ۲]

[م1182 ۱]

[م1182 ۲]

[م1182 ۳]

[م1184 ۱]

[م1185 ۱]

[م1186 ۱]

[م1186 ۲]

[م1187 ۱]

[م1187 ۲]

[م1188 ۱]

[م1189 ۱]

[م1190 ۱]

[م1191 ۱]

[م1192 ۱]

[م1193 ۱]

[م1195 ۱]

[م1197 ۱]

[م1198 ۱]

[م1201 ۱]

[م1202 ۱]

[م1203 ۱]

[م1204 ۱]

[م1205 ۱]

[م1206 ۱]

[م1207 ۱]

[م1209 ۱]

[م1210 ۱]

[م1211 ۱]

[م1212 ۱]

[م1213 ۱]

[م1214 ۱]

[م1215 ۱]

[م1216 ۱]

[م1217 ۱]

[م1218 ۱]