ضریح رسول الله
ضریح پیامبر، دیوار فلزی مشبکی است که اطراف قبر رسول خدا(ص) واقع در مسجدالنبی در شهر مدینه کشیده شده است. بخش‌هایی از این ضریح از فلز برنج و بخش‌هایی از آهن است. این ضریح در سال ۸۸۸ قمری ساخته شد. در طول تاریخ چند بار دیوار‌ها یا حصارهایی دور حجره پیامبر کشیده شده است. نخستین بار در بازسازی ولید بن عبدالملک دیواری پنج ضلعی دور حجره کشیده شد. بعدا در عصر ممالیک یک بار بیبرس در سال ۶۶۸ قمری یک دیواره مشبک اطراف حجره کشید و بار دیگر قایتبای آن را مجددا ساخت.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| مکان | مدینه، مسجدالنبی |
| جنبه دینی | |
| بزرگداشت نزد | مسلمانان |
| وابسته به دین/مذهب | اسلام |
| تاریخ بنا | |
| زمان پایه‌گذاری | خلافت ولیدبن عبدالملک |
| بنیانگذار | عمربن عبدالعزیز |
| بازسازی‌ها | قرارگرفتن گنبد روی ضریح، افزایش محدوده ضریح با اضافه نمودن خانه فاطمه به آن و قرار گرفتن ضریح چوبی اطراف آن، آتش گرفتن ضریح چوبی و جایگزین شدن ضریح فلزی |
| بازسازی کنندگان | قلاوون، حسن بن محمدبن قلاوون، کتبغا، بیبرس، قایتبای |
| وضعیت فعلی | |
| طول | 16 |
| عرض | 15متر |
| ارتفاع | 8 |
| درها | 6 در، باب التوبه در جنوب، باب التهجد در شمال، در شرقی موسوم به باب فاطمه، در غربی یا باب النبی که به باب وفود نیز معروف است، دو در سمت چپ و راست قسمت مثلثی شکل ضریح اولیه |
شکل‌گیری ضریح از آغاز
قبر پیامبر در حجره عایشه قرار داشت. عایشه پس از فوت پیامبر در حجره خویش ساکن بود و حائلی بین محل زندگی وی و قبر پیامبر وجود نداشت. اما در دوره‌های بعد همراه با بازسازی مسجدالنبی، حجره شریفه و محدوده قبر نبوی به‌صورت بخشی مجزا درآمد.
اولین دیوار دور قبر نبوی
در بازسازی دوره ولید بن عبدالملک دیواری پنج‌ضلعی دور حجره شریفه کشیدند. با ایجاد این دیواره، بخشی از روضه شریفه نیز داخل در ضریح قرارگرفت.[۱] شکل پنج‌ضلعی آن به این خاطر بود که شبیه به کعبه نباشد.[۲] همچنین کسانی که در پشت آن به سمت قبله نماز می‌خواندند، چون سمت مثلثی آن برابرشان بود، عملا رو به قبر بودن بر آنان صدق نمی‌کرد[۳]
شکل گرفتن محدوده نهایی ضریح در عصر ممالیک
در سال 668 قمری ملک ظاهر بیبرس مملوکی، مقصوره‌ای چوبی (دیواره مشبک چوبی) به ارتفاع 3/5 متر، اطراف حجره کشید.[۴] این دیواره به شکل مستلطیل حول ضریح اولیه ایجاد شد.[۵] او محوطه خانه حضرت فاطمه را نیز وارد در این مقصوره کرد.[۶] حد این مقصوره در سمت شمال تا محراب تهجد بود.[۷] سه در نیز برای مقصوره ایجاد شد.[۸] این ضریح در سمت قبله، شرق و غرب حجره شریفه[۹] و مابین ستون های وفود، سریر و حرس قرار گرفت. به‌طوری که نیمی از این ستون‌ها داخل ضریح قرار گرفتند.[۱۰] اما در سمت شمال آن ضریحی قرار نگرفت.[۱۱]
در سال 694 قمری الملک العادل زین‌الدین کتبغا، پنجره دائره ای شکل را در مقصوره چوبی ایجاد نمود و ارتفاع دیواره‌های مقصوره را تا سقف افزایش داد.[۱۲]
ضریح ساخته شده در زمان قایتبای
برخی پژوهشگران تصریح کرده‌اند که ضریحی که امروزه محل قبر پیامبر (حجره شریفه) را در بر گرفته است همان است که در سال ۸۸۸ به دستور قایتبای ساخته شد.[۱۳] این ضریح را مطابق آن‌‌چه بیبرس ایجاد کرده بود، بنا نهادند [۱۴] با این تفاوت که در شمال حجره شریفه نیز ضریحی ساختند و آن را به قسمت‌های شرقی و غربی متصل نمود.[۱۵] بدین ترتیب ضریح جدید چهار در داشت.[۱۶]
بر اساس توصیف کعکی در کتاب معالم المدینه المنوره، دور حجره شریفه دو دیوار وجود دارد. دیوار خارجی حصاری است مشبک به شکل ضریح که برخی جاها از جنس برنج نقش‌دار است و برخی جاها از آهن است. به این دیوار که به شکل ضریح است شباک می‌گویند. این ضریح شش تکه دارد که دو تکه‌اش در وسط قرار گرفته و در برابر قبر پیامبر و قبر ابوبکر و عمر است. روی قسمتی که به موازات قبر پیامبر است یک دایره فلزی بزرگ نصب شده است. این همان مکانی است که مردم برای زیارت و سلام بر نبی در برابرش توقف می‌کنند. این ضریح در واقع دیوار بیرونی حجره است. در داخل محدوده این ضریح یک دیوار پنج ضلعی قرار دارد و همان دیواری است که اولین بار عمر بن عبدالعزیز دور حجره پیامبر ساخت. آن را دیوار پنج ضلعی (حائط الخماسی) می‌نامند.[۱۷]
درهای ضریح
ضریح پیامبر دارای 6 در به شرح زیر می‌باشد:
- در جنوبی به نام «باب التوبه»، بالای این در کتیبه ای نقره ای قرار دارد که تاریخ ساخت را 1026ه.ق ذکر کرده است.
- در شمالی که آن را «باب التهجد»، نامیده اند.
- در شرقی موسوم به «باب فاطمه» است.
- در غربی یا «باب النبی» که به باب الوفود نیز معروف است.
- دری در طرف راست مثلث، داخل ضریح.
- دری در طرف چپ مثلث، داخل ضریح.[۱۸]
ستون‌های داخل در ضریح
از میان ستون‌های متبرک مسجدالنبی، ستون وفود، ستون حرس و ستون سریر از زمان بیبرس در قسمت بدنه ضریح قرارگرفتند. بدین نحو که نیمی از آن داخل در ضریح است.[۱۹] [۲۰]پس از اصلاحات قایتبای و ایجاد ضریح فلزی در قسمت شمالی حجره شریفه، که خانه فاطمه نیز به آن داخل شده بود، ستون مربعه القبر داخل ضریح قرار گرفت[۲۱] و این قضیه موجب اعتراض علما به قایتبای شد، چراکه این ستون متبرک از دسترس مردم خارج شده بود.[۲۲] به همین نحو ستون تهجد که در منتها الیه حد ضریح در قسمت شمالی واقع شده بود، با قرارگرفتن ضریح فلزی در این قسمت درون ضریح جای گرفت. به نحوی که نیمی از آن درون ضریح قرارداشت.[۲۳]
==
پانویس
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص 73
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص 69
- ↑ آثار اسلامی مکه ومدینه، ص 218
- ↑ مدینه منوره، ص 99
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 219
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص 137
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 387
- ↑ عماره المسجد النبوی، ص 231
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 387
- ↑ وفاءالوفا، ج1، ص 268
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 387
- ↑ وفاالوفا، ج2، ص 388
- ↑ معالم المدینة المنورة، بخش چهارم، مجلد اول، ص۲۲۳
- ↑ عماره المسجد النبوی، ص 347
- ↑ عماره المسجد النبوی، ص 344
- ↑ عماره المسجد النبوی، ص 347
- ↑ معالم المدینة المنورة، بخش چهارم، مجلد اول، ۲۲۳-۲۲۴
- ↑ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص 71
- ↑ وفاءالوفا، ج1، ص 268
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 387
- ↑ عماره المسجد النبوی، ص 344
- ↑ موسوعة مکة المکرمه، ج2، ص447؛ موسوعة مرآة الحرمين، ج3، ص239.
- ↑ عماره المسجدالنبوی، 344
منابع
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، مشعر
- تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ناجی محمدحسن القادر الانصاری، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مشعر
- عماره المسجد النبوی منذ انشائه حتی نهایه العصر المملوکی، محمد هزاع الشهری، قاهره، مکتبه القاهره للکتاب، 2001
- مدینه منوره، تحولات عمرانی و میراث معماری، صالح لمعی مصطفی، ترجمه صدیقه وسمقی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1372
- معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، ناشر:مولف، مدینه، ۲۰۱۱م.
- موسوعه مکه المکرمه و المدينه المنوره، احمد زکي يماني، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۹ق؛
- وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی،علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، ج2، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ه.ق -2001
- وفاء الوفاء، السمهودي (م.۹۱۱ق.)، ج1، بيروت، دار الكتب العلميه، ۲۰۰۶م.