تنعیم
تَنعیم، نزدیک‌ترین محل احرام به مسجدالحرام است. این محل در ورودی شهر مکه و در شش کیلومتری شمال غربی مسجدالحرام قرار دارد که در اثر گسترش شهر مکه، درون محدوده شهر و در محلهای به نام عمره قرار گرفته و یکی از محلهای احرام عمره است و به‌خاطر اینکه نزدیک‌ترین محل از بیرون حرم به حدود حرم بوده ادنی‌الحل نامیده‌اند. در این مکان پیامبر اسلام(ص) و دیگران احرام بسته‌اند و در این مکان مسجد تنعیم ساخته شده است.
مفهوم‌شناسی
تنعیم در ابتدای شهر مکه از مسیر مدینه و در شش کیلومتری شمال غربی مسجدالحرام قرار دارد.[۱] نام آن از درختی معروف در بادیه گرفته شده است.[۲] برخی نیز قرار گرفتن در وادی نعمان و میان کوه‌های نعیم و ناعم را سبب این نام‌گذاری دانسته‌اند.[۳] نشانه حرم در این مسیر در ثنیه ذات‌الحنظل در انتهای منطقه تنعیم جای دارد.[۴]
بر اثر گسترش شهر مکه، تنعیم درون محدوده شهر و در محلهای به نام عمره قرار گرفته؛ ولی همچنان از محلهای احرام عمره است.[۵] تنعیم همچنین برای احرام کسانی که از روی فراموشی و علل دیگر بدون احرام وارد شهر شده‌اند، در نظر گرفته شده است.[۶] تنعیم را ادنی‌الحل (نزدیک‌ترین محل از بیرون حرم به حدود حرم) شمرده‌اند.[۷]
احرام پیامبر و ساخت مسجد
آورده‌اند که پیامبر(ص) در حجة الوداع از این مکان محرم شد.[۸] بعدها مسجد تنعیم را در این مکان ساختند که با نام مسجد عایشه نیز شناخته می‌شد؛ زیرا عایشه در حجة الوداع به دستور پیامبر از همین مکان محرم شد.[۹] از این مسجد با نام مسجد عمره نیز یاد شده است.[۱۰] از مسجدی به نام مسجد امام زین‌العابدین نیز در تنعیم یاد کرده‌اند.[۱۱]
پس از بازسازی مکه به دست عبدالله بن زبیر در سال 65ق. وی به مردم مکه پیشنهاد داد برای شکر‌گزاری مراسم عمره مفرده رجبیه به جای آورند. خود نیز همراه مردم از تنعیم احرام بست و عمره مفرده گزارد.[۱۲] در گزارش احرام ابن‌زبیر به سال 65ق. از مسجدی منسوب به حضرت علی(ع) در نزدیکی مسجد عایشه سخن رفته است.[۱۳]
شهادت خبیب بن عدی
در 200 متری جهت شمالی مسجد تنعیم، خبیب بن عدی صحابی از اسیران سریه رجیع به سال سوم ق. به دست مشرکان قریش اعدام شد. نشانه‌ای مانند مناره تا سال 1377ق. در محل شهادت وی وجود داشته است.[۱۴] زید بن دثنه، دیگر اسیر رجیع، نیز در تنعیم به شهادت رسید.[۱۵]
احکام
بر پایه روایتی از امام صادق(ع) هر که از تنعیم احرام بندد، نباید تا پیش از دیدن مسجدالحرام، تلبیه را قطع کند.[۱۶] بانوانی که در میقات‌های دیگر عذر شرعی داشته‌اند می‌توانند در تنعیم احرام بندند.[۱۷]
تنعیم یکی از سه مکان ادنی‌الحل است که احرام بستن عمره‌گزار از آن‌ها را بهتر شمرده‌اند.[۱۸]
بنابر نظر ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید شیعه، اگر شخصى در مكّه باشد و بخواهد عمره تمتّع بجا آورد، و به عللى از رفتن به ميقات عمره تمتّع معذور باشد، لازم است به خارج از حرم، مانند مسجد تنعيم، برود و از آنجا محرم شود، و از ادنى الحل كافى است.[۱۹]
پانویس
- ↑ معجم البلدان، ج2، ص49؛ التاریخ القویم، ج5، ص153.
- ↑ المعالم الاثیره، ص73.
- ↑ معجم البلدان، ج2، ص49؛ اثارة الترغیب، ج1، ص150؛ تحصیل المرام، ج1، ص476.
- ↑ اخبار مکه، ج2، ص309.
- ↑ حج از دیدگاه مذاهب اسلامی، ص64.
- ↑ المبسوط، ج1، ص309؛ فتح العزیز، ج7، ص475؛ الحاوی الکبیر، ج4، ص233.
- ↑ موسوعة الامام الخوئی، ج28، ص233؛ موسوعة العتبات المقدسه، ج2، ص113.
- ↑ البدایة و النهایه، ج5، ص139.
- ↑ الطبقات، ج2، ص145؛ الکافی، ج4، ص248؛ آثار اسلامی، ص145.
- ↑ سفرنامه‌های خطی فارسی، ج1، ص292؛ حج از دیدگاه مذاهب اسلامی، ص64.
- ↑ میقات الحج، ش2، ص36، «ادنی الحل.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج2، ص260؛ اخبار مکه، ج1، ص210؛ تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص109.
- ↑ اتحاف الوری، ج2، ص76.
- ↑ التاریخ القویم، ج5، ص154.
- ↑ السیرة النبویه، ج2، ص172؛ الطبقات، ج2، ص43.
- ↑ الکافی، ج4، ص537.
- ↑ تذکرة الفقهاء، ج8، ص116.
- ↑ ارشاد الاذهان، ج1، ص337؛ غایة المراد، ج1، ص461؛ اثارة الترغیب، ج1، ص150.
- ↑ «میقات عمره تمتع معذوری که در مکه است»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل تنعیم.
- آثار اسلامی مکه و مدینه: رسول جعفریان، قم، مشعر، 1386ش.
- اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق.
- اثارة الترغیب: محمد بن اسحق الخوارزمی (م. 827ق.)، به کوشش الذهبی، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، 1418ق.
- اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.
- ارشاد الاذهان: العلامة الحلی (م 726ق.)، به کوشش الحسون، قم، نشر اسلامی، 1410ق.
- اسباب النزول: الواحدی (م. 468ق.)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411ق.
- البدایة و النهایه: ابن‌کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
- التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن‌دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق.
- تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن‌الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش العدوی، مکه، المکتبة التجاریة مصطفی احمد الباز، 1416ق.
- تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن‌دهیش، 1424ق.
- تذکرة الفقهاء: العلامة الحلی (م. 726ق.)، قم، آل البیت:، 1414ق.
- الحاوی الکبیر: الماوردی (م. 450ق.)، لبنان، دار الکتب العلمیه، 1419ق.
- حج از دیدگاه مذاهب اسلامی: محمد ابراهیم جناتی، ترجمه: محمدی، تهران، مشعر.
- سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
- سفرنامه‌های خطی فارسی: به کوشش‌هارون و هومن، تهران، اختران، 1388ش.
- السیرة النبویه: ابن‌هشام (م. 213ق./218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
- الطبقات الکبری: ابن‌سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
- غایة المراد: الشهید الاول (م. 786ق.)، به کوشش مختاری، قم، دفتر تبلیغات، 1414ق.
- فتح العزیز: عبدالکریم بن محمد الرافعی (م. 623ق.)، دار الفکر.
- الکافی: الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
- المبسوط فی فقه الامامیه: الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه.
- مجمع البیان: الطبرسی (م. 548ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
- المعالم الاثیره: محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، 1411ق.
- معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
- موسوعة الامام الخوئی (م. 1413ق.)، قم، احیاء آثار الخوئی.
- موسوعة العتبات المقدسه: جعفر الخلیلی، بیروت، اعلمی، 1407ق.
- میقات الحج: تهران، ممثلیة الولی الفقیه لشؤون الحج و الزیاره.
- الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز: علی بن حسین عاملی (م. 1135ق.)، به کوشش محمودی، قم، دار القرآن، 1413ق.