عمر بن خطاب
عُمَر بن خَطاب (۴۰ سال قبل از هجرت - ۲۳ هجری قمری) از صحابه برجسته پیامبر(ص) و دومین خلیفه مسلمانان پس از ابوبکر است. عمر در سال ۱۳ هجری توسط ابوبکر به خلافت نصب شد و تا سال ۲۳ هجری که توسط ابولؤلؤ به قتل رسید خلافتش ادامه داشت. در دوران خلافت عمر فتوحات زیادی در ایران، شام و عراق نصیب مسلمانان شد.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عمر بن خطاب |
| لقب | فاروق |
| زادروز و زادگاه | مکه |
| محل زندگی | مکه، مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | قریش |
| خویشان سرشناس | حفصه(دختر) عبدالله(پسر) |
| درگذشت/شهادت | ۲۳ هجری قمری |
| مدفن | مسجدالنبی |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | سال ششم یا نهم بعثت |
| حضور در جنگ‌ها | حضور در تمام غزوات |
| هجرت به | مدینه |
| دلیل شهرت | صحابی پیامبر، دومین خلیفه مسلمانان |
در دوره عمر مسجدالنبی اولین بار توسعه یافت. عمر با خریدن خانه‌های اطراف مسجد آن را گسترش داد. در این توسعه حدود هفتاد درصد به مساحت مسجد اضافه شد.
در مدینه دو مسجد به عمر منسوب است. یکی از آن مسجد عمر در جنوب غربی مسجدالنبی و در محدوده مصلای پیامبر(ص) ساخته شده و دومی در منطقه خندق مدینه، در جنوب مسجد سلمان فارسی قرار دارد.
عمر بن خطاب جایگاهی برجسته در میان اهل‌سنت دارد. در منابع روایی اهل‌سنت احادیث بسیاری در فضایل عمر از پیامبر نقل شده است. شیعیان به سبب مواضع وی در باب خلافت پس از پیامبر و همچنین شیوه حکمرانی او، وی را مورد انتقاد قرار داده‌اند.
معرفی و جایگاه
عُمر بن خطاب در سال سیزدهم عام الفیل (۴۰ سال قبل از هجرت) به دنیا آمد.[۱] وی از بزرگان قریش شمرده می‌شد[۲] و در سال ششم بعثت[۳] یا نهم بعثت مسلمان شد.[۴] وی از مهاجرین نخستین و همچنین از صحابه برجسته پیامبر(ص) محسوب می‌شد.[۵] عمر در جنگ‌های پیامبر شرکت می‌کرد.[۶] دختر وی حَفصه به همسری پیامبر درآمد.[۷] عبدالله فرزند عمر نیز از صحابه بود.[۸] عمر در سال سیزدهم هجری[۹]با وصیت ابوبکر و بدون دخالت مستقیم مردم خلیفه شد،[۱۰] و حدود ده سال بر این منصب تکیه زد.[۱۱] عمر در سال ۲۳ هجری توسط فردی به نام ابولؤلؤ که از زیادی خراج خود نزد خلیفه شکایت برده بود و به شکایتش رسیدگی نشد، به قتل رسید.[۱۲] وی در حجره عایشه کنار پیامبر(ص) و ابوبکر دفن شد.[۱۳] او پیش از مرگ شورایی شش نفره متشکل از امام علی(ع)، عثمان بن عفان، طلحه بن عبیدالله، زبیر بن عوام، عبدالرحمن بن عوف و سعد بن أبی وقاص برای انتخاب جانشین خود تشکیل داد.[۱۴]
عمر بن خطاب در میان اهل‌سنت جایگاه بزرگی دارد.[۱۵] روایت‌های زیادی در بیان فضایل او و ستایش پیامبر از او در منابع اهل‌سنت وجود دارد.[۱۶] او از پیامبر ۵۳۹ حدیث روایت کرده است.[۱۷] احادیث منابع اهل‌سنت گزارش می‌کند که پیامبر از او راضی بود.[۱۸] اهل‌سنت لقب فاروق را برای عمر به کار برده‌اند.[نیازمند منبع] همچنین او را سختگیر در عقاید و دینداری و فردی تند مزاج توصیف کرده‌اند.[۱۹]
در دوران خلافت عمر بن خطاب، فتوحات زیادی برای مسلمانان در ایران، شام، عراق و جاهای دیگر رخ داد.[۲۰] همچنین در دوران وی تاریخ هجری قمری بر اساس هجرت پیامبر شکل گرفت[۲۱] که به گفته برخی بر اساس پیشنهاد امام علی(ع) بود.[۲۲]
شیعیان همواره نقدهایی به عملکرد عمر داشته‌اند و او را در مواضع مختلف بخصوص خلافت پس از پیامبر(ص) نکوهش کرده‌اند.[۲۳]
حج‌گذاری
عمر بن خطاب در طول ده سال خلافت خود، هر ساله به عنوان امیر الحاج، حجاج را رهبری می‌کرد.[۲۴] این سنت در سال 23 هجری نیز ادامه یافت و او به همراه همسران پیامبر به مکه رفت. این حج به عنوان آخرین حج عمر شناخته می‌شود.[۲۵] عمر در زمان ابوبکر نیز یک بار امیرالحاج بود.[۲۶]
عمر بن خطاب در زمان خلافت خود مُتعَة الحج را حرام اعلام کرد.[۲۷] مُتعَة الحج یا متعه حج فاصله میان دو احرامِ عمره تمتع و حج تمتع که حج‌گزار اجازه دارد عمل‌هایی که به‌دلیل مُحرِم بودن بر او حرام بوده است را انجام دهد.[۲۸]
بازسازی مسجدالنبی
عمر بن خطاب در زمان خلافت خود دست به بازسازی مسجدالنبی زد.[۲۹] این توسعه مسجد در سال ۱۷ هجری قمری رخ داد و اولین مرحله از توسعه مسجد پس از وفات پیامبر بود.[۳۰] در این بازسازی چند خانه اطراف مسجد تخریب و به مسجد اضافه شده[۳۱] و مساحت مسجد حدود هفتاد درصد نسبت به بنای قبلی افزایش یافت.[۳۲]
خانه عمر
هنگامی که پیامبر مسجدالنبی را بنا کرد، هریک از صحابه در کنار این مسجد خانه‌ای برای خود ساختند. این خانه‌ها به مرور در طرح‌های توسعه مسجد از بین رفته است.[۳۳] خانه عمر ميان باب الرحمه و باب السلام در غرب مسجدالنبى قرار داشته و موقعيت آن كنار ابواب صديق كنونى بوده است.[۳۴]
مکان‌های منسوب
در مدینه دو مسجد به عمر بن خطاب منسوب است:
مسجد عمر بن خطاب در مدینه
مسجد عمر در جنوب غربی مسجد النبی و در محدوده مصلای پیامبر(ص) است.[۳۵] این مسجد احتمالاً در قرن نهم هجری ساخته شده است.[۳۶]
مسجد عمر بن خطاب در خندق
مسجد عُمَر در منطقه خندق مدینه، در جنوب مسجد سلمان فارسی است.[۳۷] این مسجد در محدوده مساجد هفتگانه خندق قرار دارد که محدوده نظامی پیامبر(ص) در جریان غزوه خندق بوده است.[۳۸] ظاهرا این مسجد پس از 1885م ساخته شده است.[۳۹]
پانویس
- ↑ الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵.
- ↑ الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵.
- ↑ البدء و التاریخ، ج۵۵، ص۸۸؛ تاریخ الخلفاء، ص۱۳۳.
- ↑ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۳۲۱.
- ↑ إمتاع الأسماع، ج۶، ص۱۵۰؛ الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵؛ جوامع السیرة النبویة، ص۴۱.
- ↑ الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵.
- ↑ التنبیه والإشراف، ص۲۵۲؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۳۲۱.
- ↑ مسند احمد، ج۲، ص۲-۱۵۸.
- ↑ تاریخ الخلفاء، ص۱۳۳؛ الأخبار الطوال، ص۱۱۳.
- ↑ تاریخ الخلفاء، ص۱۵۹.
- ↑ الإمامة و السیاسة، ص۳۷ و ص۳۸؛ البدایة و النهایة، ج۶، ص۱۹۸.
- ↑ التنبیه والإشراف، ص۲۵۰؛ مروج الذهب، ج۲، ص۳۲۱ و ص۳۲۲؛ البدء و التاریخ، ج۵۵، ص۹۱.
- ↑ تاریخ الطبری، ج۴، ص۱۹۳.
- ↑ التنبیه والإشراف، ص۲۵۲.
- ↑ تاریخ الخلفاء، ص۶۳، ص۱۰۹، ص۱۳۳ و ص۱۴۲.
- ↑ تاریخ الخلفاء، ص۱۳۵ و ص۱۴۱؛ الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۷.
- ↑ تاریخ الخلفاء، ص۱۳۳.
- ↑ الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵.
- ↑ شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۱۸۳؛ ج۶، ص۳۴۲ و ص۳۴۳؛ سیوطی، تاریخ الخلفاء، ۱۴۱۱ق، ص۱۳۷.
- ↑ الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵؛ تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص ۱۴۱ تا ص۱۵۷؛ الأخبار الطوال، ص۱۱۳.
- ↑ الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۴۵.
- ↑ التنبیه والإشراف، ص۲۵۲.
- ↑ نهج الحق و کشف الصدق، ص۵۲۵ و ص۵۲۶؛ بحارالأنوار، ج۸۱، ص۱۴۰.
- ↑ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۴، ص۳۰۲.
- ↑ تاریخ الطبری، ج۴، ص۱۹۰.
- ↑ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۴، ص۳۰۱.
- ↑ مسالک الأفهام الی آیات الأحکام، ج۳، ص۲۰۲.
- ↑ «شبهة ورد: الزواج الموقت (متعة النساء و متعة الحج)»، ص۱۳۲.
- ↑ المسجد النبوی عبر التاریخ، ص ۶۵–۶۶
- ↑ المسجد النبوی عبر التاریخ، ص ۶۵-۶۶.
- ↑ عمارة و توسعة المجسد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص ۸۷.
- ↑ عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ص۸۵.
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۲۳۳.
- ↑ المُصنّف فى الاحاديث و الآثار، ج۲، ص۷۱۸.
- ↑ مساجد الاثریه، ص۲۴۷.
- ↑ مساجد الاثریه، ص۲۲۳؛ وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، ص۲۲۰.
- ↑ مساجد الاثریه، ص۱۴۸.
- ↑ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، ج۴، ص۱۴۴.
- ↑ مساجد الاثریه، ص۱۴۸.
منابع
- مسند احمد، احمد بن حنبل، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- الأخبار الطوال، دینوری، احمد بن داود، قم، الشریف الرضی، ۱۳۷۳ش.
- الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- الإمامة و السیاسة: المعروف بتاریخ الخلفاء، ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۱۰ق.
- إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، مقریزی، احمد بن علی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
- بحارالأنوار، مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- البدء و التاریخ، مقدسی، مطهر بن طاهر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
- البدایة و النهایة، ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- تاریخ الخلفا، سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۷ق.
- تاریخ الطبری: تاریخ الأمم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، بیروت، بی‌نا، بی‌تا.
- تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، قائدان، اصغر، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- التنبیه والإشراف، مسعودی، علی بن الحسین، قاهره، دار الصاوی، بی‌تا.
- جوامع السیرة النبویة، ابن حزم، علی بن احمد، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
- «شبهة ورد: الزواج الموقت (متعة النساء و متعة الحج)»، معرفت، محمد هادی، رسالة الثقلین، شماره۱۳، ذی‌الحجه ۱۴۱۵ق.
- شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
- عمارة و توسعة المجسد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
- مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن حسین، قم، مؤسسة دارالهجرة، ۱۴۰۹ق.
- مسالک الأفهام الی آیات الأحکام، کاظمی، جواد بن سعید، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ دوم، ۱۳۶۵ش.
- مساجد الاثریه، عبدالغنی، محمد الیاس، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ق.
- المسجد النبوی عبر التاریخ، محمد السید الوکیل، دار المجتمع للنشر و التوزیع، ۱۹۷۷م.
- المُصنّف فى الاحاديث و الآثار، ابن ابى شيبه، حافظ عبداللّٰه بن محمد، تحقيق سعيد محمداللحام، بيروت: دارالفكر، ۱۴۰۹ق.
- معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، کعکی، عبدالعزیز، مدینه، ناشر:مولف، ۲۰۱۱م.
- نهج الحق و کشف الصدق، علامه حلی، حسن بن یوسف، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، ۱۹۸۲م.
- وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، السمهودی، علی بن عبدالله، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.