سفرنامه مکه (عباسقلی بن شهباز)

سفرنامه مکه (عباسقلی بن شهباز)

پدید آورندگان
نویسنده	عباسقلی بن شهباز
محتوا
موضوع	سفرنامه، مکه، مدینه
زبان	فارسی
نشر
تعداد جلد	۱

سفرنامه مکه، نوشته عباسقلی بن شهباز و به زبان فارسی است، که شرح سفر وی، میان سال‌های 1246 و 1245ق. از شهر ری به سوی مکه است. این سفر از حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) آغاز شده، به سوی اصفهان، شیراز، بندر بوشهر و بندر عباس ادامه یافته، و از آنجا به سوی بندر مُخا در یمن و از آنجا به مقصد جدّه می‌رود. او 33 روز در مکّه و شش روز در مدینه توقّف داشته است.

جذابیت متن و دقت نویسنده در ذکر فاصله‌های دریایی و خشکی از ویژگی‌های این سفرنامه شمرده شده است.

نویسنده

از عباسقلی بن شهباز، نویسنده سفرنامه مکه، اطلاعات چندانی در دست نیست. همین مقدار روشن است که وی از فاضلان حوزوی زمان خود بوده، که به اجتهاد نرسیده و از سید محمدباقر شفتی تقلید می‌کرده است. او از اهالی کمررود نور در استان مازندران بوده، و گاهی در تهران اقامت داشته است.

او نسخه‌ای از حقّ الیقین نوشته علامه مجلسی را کتابت کرده، و در ۶ ذی‌القعده 1247 ق. در تهران از آن فراغت یافته است.

هرچند وی در متن سفرنامه، اسمی از خود نبرده است، امّا در آخرین صفحه حقّ الیقین از خود نام برده، و در ذیل آخرین صفحه کتاب، شروع به نگارش سفرنامه مکّه نموده است. گرچه سفرنامه به سال 1245ـ 1246ق. بازمی­گردد، لیکن پاکنویس آن پس از کتابت حق‌الیقین انجام شده است.

محتوا

سفرنامه مکه را کوتاه، ولی دقیق، مفید و جذاب دانسته‌اند. وی از فاصله‌های دریایی و خشکی بین شهرهایی که پیموده، اطلاعات دقیقی ارائه و به اعداد سیاق آنها را ثبت کرده است.

تاریخ سفر و مسیر راه

نویسنده کتاب، در 15 جمادی‌الآخر 1245ق، از حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)، از شهر ری حرکت کرده، به سوی اصفهان، شیراز و از آنجا به بندر بوشهر رفت. از بندر بوشهر از راه دریا به سوی بندر عباس رفته و از آنجا به سوی بندر مُخا در یمن رفته است. وی از بندر مُخا به مقصد جدّه بر کشتی سوار شده، ولی پس از 14 روز دریانوردی، به سبب وزیدن باد مخالف، به عمّان برگشته، و از آنجا با شتر به سوی مکه سفر کرده است.

در مکه و مدینه

نویسنده 33 روز در مکه توقّف داشته و به جز ادای مناسک حج، تعداد450 طواف بر گرد کعبه انجام داده است. او در 22 ذی‌الحجه، از مکه به سوی مدینه رهسپار، و پنجم محرّم به مدینه وارد شده است، و در مدینه، 6 روز توقّف داشته، و در عاشورای 1246ق. مَلاعین آنها را از مدینه بیرون کرده و نگذاشتند بمانند و عزاداری کنند.

مسیر بازگشت

وی در بازگشت از راه زمینی، به سوی دمشق می‌آید و هشتم ماه صفر به آنجا می‌رسد، 17 روز در آنجا توقّف نموده، و دو بار به زینبیّه برای زیارت می‌رود، و سپس با گذر از شهرهای حمص، حماه، حلب و عینتاب وارد ایران می‌شود، و از شهرهای خوی، تبریز، زنجان، قزوین عبور کرده، و در روز هشتم جمادی الأولی از سال 1246 هجری قمری وارد تهران می‌شود، سفر وی حدوداً 11 ماه به طول می‌انجامد، و هزینه سفر او هشتاد تومان اشرفی تومانی می‌شود که بیش از نیمی از آن برای خرید سوغات و قاطرسواری و... بوده است.

منازل از مکه به تهران

منازلی که نویسنده از مکه به تهران سیر کرده، به این شرح است:

• از مکّه معظّمه إلی مدینۀ مشرّفه [ده ] منزل؛
• از مدینه طیّبه إلی شام محنت انجام [بیست و چهار] منزل؛
• ایّام اُطراق از مکّه إلی شام [ ده ] یوم؛
• از شام [یعنی دمشق] إلی شهر حمص [ پنج] منزل؛
• و از حمص إلی شهر حماه [در نسخه: همای] یک منزل؛
• از شهر حماه إلی شهر حلب [چهار] منزل؛
• از شهر حلب إلی شهر انطاب [چهار] منزل؛
• و از شهر انطاب إلی شهر ملاطیّه [چهار] منزل؛
• و از شهر ملاطیّه إلی شهر آگین [چهار] منزل؛
• و از آگین إلی شهر ارزنجان [چهار] منزل؛
• و از ارزنجان إلی شهر ارزن الروم [چهار] منزل؛
• و از ارزن الروم إلی بلده خوی [دوازده] منزل؛
• و از خوی إلی تبریز [چهار] منزل؛
• و از تبریز إلی شهر زنجان [هفت] منزل؛
• از زنجان إلی شهر قزوین [چهار] منزل؛
• از قزوین إلی دارالخلافه طهران [سه] منزل.

گزارش از امنیت و فراوانی نعمت

برخلاف بیشتر سفرنامه نویسان مکّه که از ناامنی، گرانی و بیماری عمومی سخن می‌گویند، وی از وفور نعمت و امنیّت می‌گوید، بلکه گمان کرده چنین شرایطی برای گذشتگان از آغاز بنای کعبه دست داده است، و یا مانند آن در آینده نصیب حاجیان نخواهد شود. به باور برخی، دلیل این گزارش توانایی زیادِ جسمی او بوده؛ زیرا با وجود تحمل مشکلات سر، اینچنین گزارش داده است.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله سفرنامة مکّه عباسقلی بن شهباز کمررودی نوری مازندرانی، میقات حج، دوره ۲۷، شماره ۱۰۵، پاییز ۱۳۹۷، ص۷۹-۸۸ است.