دعا

دعا درخواست خیر از خدا و از مستحبات در حج و حرمین است. در روایات، در مناسک حج و عمره به خواندن دعاهای خاص سفارش شده، که از هنگام پوشیدن لباس احرام آغاز شده و با وداع با خانه خدا در ملتزم پایان می‌یابد.

در مکان‌های مختلف حرم مکی و مدنی نیز، دعاهایی توصیه شده، که کتاب‌هایی مستقل به گردآوری آنها پرداخته‌اند.

مفهوم و جایگاه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دعا در اصطلاح، به «درخواست خیر از خدا» گفته می‌شود.^[۱]

تشویق به دعا و اشاره به اهمیت آن در قرآن آمده است. در آیه ۵۵ سوره اعراف، مؤمنان به دعای آشکار و نهان توصیه شده‌اند و در آیات متعدد، استجابت دعا تضمین شده است.^[۲] گاه^[۳] دعا به عنوان عبادت و ترک دعا به عنوان تکبر در برابر خدا معرفی شده و به ترک کننده دعا، وعده عذاب همیشگی داده شده است.^[۴] در احادیث نیز دعا اصلِ عبادت معرفی شده است.^[۵]

در حرمین[ویرایش | ویرایش مبدأ]

طبق روایات، دعا در برخی مکان‌های حرمین مستحب است؛ از این رو شماری از نویسندگان، آثاری در این باره نوشته‌اند. مانند عبدالملک بن حسین عصامی شافعی (درگذشت ۱۱۱۱ق) که رساله‌ای با عنوان «منظومةٌ فِی الْاَماکنِ الَّتی یستجاب فیها الدُّعاءُ بِمکةِ و حوالیها» نوشته است و برخی دیگر، منظومه او را شرح کرده و افزون بر آن، مکان‌های دیگری از حرمین را یاد کرده‌اند.^[۶]

نام بردن از مکان‌های استجابت دعا یکی از مباحث مورد توجه نویسندگان کتاب‌های زیارت و منابع تاریخی درباره حرمین است.^[۷]

در حج و عمره[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس روایات، در مناسک حج و عمره، خواندن برخی دعاها مستحب است. برخی از آنها چنین‌اند:

هنگام پوشیدن لباس احرام،^[۸]
هنگام ورود به حرم،^[۹]
هنگام ورود به مسجد الحرام،^[۱۰]
هنگام ایستادن روبروی کعبه،^[۱۱]
وقت ایستادن در محاذات حجر الاسود،^[۱۲]
در حال طواف،^[۱۳]
هنگام واقع شدن بین رکن یمانی و حجرالاسود،^[۱۴]
هنگام قرار گرفتن در مقابل ناودان کعبه،^[۱۵]
در شوط هفتم هنگام رسیدن به مستجار،^[۱۶]
بعد از نماز طواف در پشت مقام،^[۱۷]
بعد از نماز طواف،^[۱۸]
قبل از سعی،^[۱۹]
به هنگام پایین آمدن از پله چهارم صفا،^[۲۰]
هنگام رسیدن به میانه مسعی،^[۲۱]
بعد از عبور از بازار عطاران (پایان چراغ سبز) و قطع هروله،^[۲۲]
در مروه،^[۲۳]
در روز ترویه،^[۲۴]
بعد از احرام در مکه و حرکت بسوی منا،^[۲۵]
هنگام ورود به منا،^[۲۶]
در شب عرفه در منا،^[۲۷]
روز عرفه^[۲۸] و در عصر روز عرفه^[۲۹] که از دعاهای مشهور این روز، دعای امام حسین(ع)^[۳۰] و دعای ۴۷ صحیفه سجادیه است.^[۳۱]
بعد از غروب آفتاب وقت افاضه از عرفات،^[۳۲]
هنگام ورود به مشعر،^[۳۳]
بعد از نماز صبح در مشعر،^[۳۴]
هنگام عبور از وادی محسر،^[۳۵]
هنگام رمی جمره عقبه،^[۳۶]
هنگام برگشت به محل استقرار خود (چادرهای منی)،^[۳۷]
هنگام قربانی،^[۳۸]
هنگام حلق،^[۳۹]
هنگام طواف وداع،^[۴۰]
هنگام وداع با خانه خدا در ملتزم.^[۴۱]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

↑ المصباح المنیر ج۱، ص۱۹۴–۱۹۵.
↑ برای نمونه نگاه کنید به بقره: آیه ۱۸۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۲۶.
↑ غافر: آیه ۶۰.
↑ الکافی ج۲، ص۴۶۶؛ دعائم الاسلام ج۱، ص۱۶۶
↑ الدعوات، ص۱۸؛ ارشاد القلوب، ج۱، ص۱۴۸؛ وسائل الشیعه، ج۷، ص۲۷.
↑ التاریخ و المورخون بمکه ص۳۶۶–۳۶۷؛ تهنئه اهل الاسلام بتجدید بیت الله الحرام ص۳۱۰
↑ نک: اثاره الترغیب ج۱ ص۱۷۹؛ التاریخ القویم ج۱ ص۳۷۸؛ بقیع الغرقد ص۷۴، ۲۹۱
↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۲۷؛ مناسک الحج، ص۱۹۳.
↑ لوامع صاحبقرانی، ج۸، ص۳۸۵.
↑ المقنعه، ص۳۹۹، تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۰۰.
↑ الکافی، ج۴، ص۴۰۱؛ المقنعه، ص۴۰۰.
↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۱؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۰۲.
↑ مصباح المتهجد، ص۶۸۰؛ مناسک حج، محشی، ص۳۵۹.
↑ الکافی، ج۴، ص۴۰۷؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۲
↑ المقنع، ص۲۵۶–۲۵۷؛ مناسک حج، محشی، ص۳۶۰.
↑ لوامع صاحبقرانی، ج۸، ص۴۰۱.
↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۴؛ روضه المتقین، ج۵، ص۲۵۴.
↑ مناهج الاخیار، ج۳، ص۴۹۶؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۴۳۹.
↑ المحاسن، ج۲، ص۵۷۴؛ الکافی، ج۴، ص۴۳۵.
↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۶؛ روضه المتقین، ج۵، ص۲۶۲–۲۶۳.
↑ روضه المتقین، ج۵، ص۲۶۲–۲۶۳.
↑ المقنع، ص۲۵۹؛ مناسک حج، محشی، ص۴۴۵.
↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۶؛ المقنع، ص۲۵۹.
↑ الکافی، ج۴، ص۴۵۴؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۷۷.
↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۹؛ المقنعه، ص۴۰۷.
↑ المقنعه، ص۴۰۷، مناسک حج، محشی، ص۴۳۶.
↑ اقبال الاعمال ج۲، ص۴۹؛ زاد المعاد، ج۲، ص۲۳۶–۲۳۸.
↑ المقنعه، ص۴۱۱؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۸۲.
↑ صحیح ابن خزیمه، ج۴، ص۲۶۴.
↑ اقبال الاعمال، ج۲، ص۷۴؛ بلد الامین، ص۲۵۱.
↑ اقبال جدید ج۲، ص۸۸؛ المصباح کفعمی، ص۶۷۱.
↑ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۸۷؛ هدایه الامه، ج۵، ص۳۶۳.
↑ تبیین الحقایق، ج۲، ص۲۷؛ مجمع الانهر، ج۱، ص۴۱۰.
↑ الکافی، ج۴، ص۴۶۹؛ المقنعه، ص۴۱۶؛ المهذب، ج۱، ص۲۵۳.
↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۴۶۸؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۹۳؛ مصباح المتهجد، ص۷۰۰.
↑ فقه الرضا، ص۲۲۵؛ الکافی، ج۴، ص۴۷۹؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۴۸.
↑ الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۸۸۶؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۹۸؛ منتهی المطلب، ج۱۱، ص۱۳۰.
↑ فقه الرضا، ص۲۲۴؛ الکافی، ج۴، ص۴۹۸؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۰۴.
↑ السرائر الحاوی، ج۱، ص۶۰۱؛ منتهی المطلب، ج۱۱، ص۳۳۸.
↑ الکافی، ج۴، ص۵۳۱؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۲۸۰؛ المهذب ابن البراج، ج۱، ص۲۶۵.
↑ السنن الصغری، ج۲، ص۲۰۵؛ سنن الکبری البیهقی، ج۵، ص۲۶۸، روضه الطالبین، ج۲، ص۳۹۵

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اثارة الترغیب و التشویق الی المساجد الثلاثه و البیت العتیق، محمد بن اسحاق الخوارزمی (م. ۸۲۷ق)، تحقیق محمدحسین الذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
ارشاد القلوب، حسن بن محمد الدیلمی (م. ۸۴۱ق)، قم، شریف الرضی، ۱۴۱۵.
اقبال الاعمال (الاقبال بالاعمال الحسنه فیما یعمل مرة فی السنة)، سید بن طاوس (۵۸۹–۶۶۴ق)، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۱۴ق.
بقیع الغرقد فی دراسة شاملة، محمد امین امینی (م. ۱۳۴۱ق)، تهران، انتشارات مشعر، ۱۴۲۸ق.
البلد الامین والدرع الحصین، ابراهیم کفعمی (م. ۹۰۵ق)، تهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۸۳ش.
التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم، محمد طاهر الکردی، تحقیق ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
التاریخ والمورخون، محمد الحبیب الهیله، مکه، مؤسسه الفرقان، ۱۹۹۴م.
تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، فخر الدین عثمان بن علی الزیلعی الحنفی، القاهره، دار الکتب الإسلامی، ۱۳۱۳ق.
تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، تحقیق سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
تهنیئه اهل الاسلام بتجدید بیت الله الحرام، ابراهیم بن محمد بن عیسی میمونی (م. ۱۰۷۹ق)، تحقیق مکتبه نزار مصطفی الباز، ریاض، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام، نعمان بن محمد المغربی (م. ۳۶۳ق)، تحقیق آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره، دار المعارف، ۱۳۸۳ق.
الدعوات (سلوه الحزین)، قطب الدین الراوندی (م. ۵۷۳ق)، قم، مدرسه الامام مهدی (عج)، ۱۴۰۷ق.
روضه الطالبین و عمده المتقین، یحیی بن شرف النووی (۶۳۱–۶۷۶ق)، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، محمد تقی مجلسی (۱۰۰۳–۱۰۷۰ق)، تحقیق سید حسین موسوی کرمانی، علی پناه اشتهاردی، تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۹ق.
زاد المعاد فی هدی خیر العباد، ابن قیم الجوزیه (م. ۷۵۱ق)، تحقیق شعیب الارنووط و عبدالقادر الارنووط، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۷ق.
السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، محمد بن احمد ابن ادریس (م. ۵۹۸ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
سنن الصغیر للبیهقی، ابوبکر البیهقی (م. ۴۵۸ق) تحقیق امین قلعجی، باکستان، جامع الدراسات الإسلامیه، ۱۴۱۰ق.
السنن الکبری، احمد بن الحسین البیهقی (م. ۴۵۸ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق.
صحیح ابن خزیمه، محمد بن خزیمه (م. ۳۱۱. ق)، تحقیق محمد مصطفی الاعظمی، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
فقه الرضا، علی بن بابویه (م. ۳۲۹ق)، مشهد، المؤتمر العالمی للامام الرضا۷، ۱۴۰۶ق.
الفقه علی المذاهب الاربعه و مذهب اهل البیت، عبدالرحمان الجزیری (م. ۱۳۶۰ق)، بیروت، دار الثقلین، ۱۴۱۹ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی (م. ۳۲۹ق)، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
لوامع صاحبقرانی، محمد تقی المجلسی، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۴ق.
مجمع الانهر فی شرح ملتقی الابحر، عبدالرحمان بن محمد (م. ۱۰۷۸ق)، تحقیق المنصور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقی (م. ۲۷۴ق)، به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۲۶ش.
مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، تصحیح اسماعیل انصاری زنجانی، اعداد علی اصغر مروارید، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.
المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، احمد بن محمد المقری الفیومی (م. ۷۷۰ق)، بیروت، دار الفکر.
المصباح، ابراهیم کفعمی (م. ۹۰۵ق)، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۳ق.
المقنع، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱–۳۸۱ق)، قم، انتشارات مؤسسه الامام الهادی، ۱۴۱۵ق.
المقنعه، شیخ مفید محمد بن محمد بن النعمان (۳۳۶–۴۱۳ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (م. ۳۸۱ق)، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
مناسک الحج، سید محمد الروحانی، قم، مرکز الکامپیوتری.
مناسک حج (محشّی)، محمد رضا محمودی، تهران، مشعر، ۱۴۲۹ق.
مناهج الاخیار فی شرح الاستبصار، سید احمد علوی عاملی (م. ۱۰۶۰ق)، قم، انتشارات اسماعیلیان.
منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، حسن بن یوسف حلی (م. ۷۲۶ق)، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۱۴ق.
المهذب، القاضی ابن البراج (م. ۴۸۱ق)، قم، النشر اسلامی، ۱۴۰۶ق.
وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه)، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳–۱۱۰۴ق)، الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
هدایة الامة الی احکام الائمه، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳–۱۱۰۴ق)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۱۲ق.

[1] المصباح المنیر ج۱، ص۱۹۴–۱۹۵.

[2] برای نمونه نگاه کنید به بقره: آیه ۱۸۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۲۶.

[3] غافر: آیه ۶۰.

[4] الکافی ج۲، ص۴۶۶؛ دعائم الاسلام ج۱، ص۱۶۶

[5] الدعوات، ص۱۸؛ ارشاد القلوب، ج۱، ص۱۴۸؛ وسائل الشیعه، ج۷، ص۲۷.

[6] التاریخ و المورخون بمکه ص۳۶۶–۳۶۷؛ تهنئه اهل الاسلام بتجدید بیت الله الحرام ص۳۱۰

[7] نک: اثاره الترغیب ج۱ ص۱۷۹؛ التاریخ القویم ج۱ ص۳۷۸؛ بقیع الغرقد ص۷۴، ۲۹۱

[8] من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۲۷؛ مناسک الحج، ص۱۹۳.

[9] لوامع صاحبقرانی، ج۸، ص۳۸۵.

[10] المقنعه، ص۳۹۹، تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۰۰.

[11] الکافی، ج۴، ص۴۰۱؛ المقنعه، ص۴۰۰.

[12] من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۱؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۰۲.

[13] مصباح المتهجد، ص۶۸۰؛ مناسک حج، محشی، ص۳۵۹.

[14] الکافی، ج۴، ص۴۰۷؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۲

[15] المقنع، ص۲۵۶–۲۵۷؛ مناسک حج، محشی، ص۳۶۰.

[16] لوامع صاحبقرانی، ج۸، ص۴۰۱.

[17] من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۴؛ روضه المتقین، ج۵، ص۲۵۴.

[18] مناهج الاخیار، ج۳، ص۴۹۶؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۴۳۹.

[19] المحاسن، ج۲، ص۵۷۴؛ الکافی، ج۴، ص۴۳۵.

[20] من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۶؛ روضه المتقین، ج۵، ص۲۶۲–۲۶۳.

[21] روضه المتقین، ج۵، ص۲۶۲–۲۶۳.

[22] المقنع، ص۲۵۹؛ مناسک حج، محشی، ص۴۴۵.

[23] من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۶؛ المقنع، ص۲۵۹.

[24] الکافی، ج۴، ص۴۵۴؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۷۷.

[25] من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۹؛ المقنعه، ص۴۰۷.

[26] المقنعه، ص۴۰۷، مناسک حج، محشی، ص۴۳۶.

[27] اقبال الاعمال ج۲، ص۴۹؛ زاد المعاد، ج۲، ص۲۳۶–۲۳۸.

[28] المقنعه، ص۴۱۱؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۸۲.

[29] صحیح ابن خزیمه، ج۴، ص۲۶۴.

[30] اقبال الاعمال، ج۲، ص۷۴؛ بلد الامین، ص۲۵۱.

[31] اقبال جدید ج۲، ص۸۸؛ المصباح کفعمی، ص۶۷۱.

[32] تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۸۷؛ هدایه الامه، ج۵، ص۳۶۳.

[33] تبیین الحقایق، ج۲، ص۲۷؛ مجمع الانهر، ج۱، ص۴۱۰.

[34] الکافی، ج۴، ص۴۶۹؛ المقنعه، ص۴۱۶؛ المهذب، ج۱، ص۲۵۳.

[35] من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۴۶۸؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۹۳؛ مصباح المتهجد، ص۷۰۰.

[36] فقه الرضا، ص۲۲۵؛ الکافی، ج۴، ص۴۷۹؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۴۸.

[37] الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۸۸۶؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۹۸؛ منتهی المطلب، ج۱۱، ص۱۳۰.

[38] فقه الرضا، ص۲۲۴؛ الکافی، ج۴، ص۴۹۸؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۰۴.

[39] السرائر الحاوی، ج۱، ص۶۰۱؛ منتهی المطلب، ج۱۱، ص۳۳۸.

[40] الکافی، ج۴، ص۵۳۱؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۲۸۰؛ المهذب ابن البراج، ج۱، ص۲۶۵.

[41] السنن الصغری، ج۲، ص۲۰۵؛ سنن الکبری البیهقی، ج۵، ص۲۶۸، روضه الطالبین، ج۲، ص۳۹۵

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]