میقات

تصاویری از میقات‌های پنج‌گانه: قرن المنازل، میقات عقیق (بخش ذی قار)، جحفه، یلملم و شجره.

میقات مکان‌هایی در عربستان که کسانی که قصد انجام عمره مفرده، عمره تمتع یا حج را دارند در آن مُحرم می‌شوند. بر اساس روایات، میقات‌های احرام به وسیله پیامبر(ص) تعیین شده و عبور از آن بدون احرام جایز نیست.

برای عمره تمتع پنج میقات تعیین شده است: مسجد شجره، جُحفه، یَلَمْلَم، قَرنْ الْمَنازل و وادی عقیق. میقات حجّ تمتّع، مکه است و میقات حج اِفراد و حج قِران، یکی از مواقیت پنج‌گانه است. میقات عمره مفرده، اگر حاجی در مکه باشد، ادنی الحل، و اگر خارج از حدود میقات‌های پنج‌گانه باشد، یکی از آن میقات‌ها است.

میقات در لغت

«میقات» مصدر میمی و از مادّه وقت و بر وزن «مِفْعال». جمع میقات «مواقیت» است. در کتب لغت، وقت را به معنای مقداری از زمان آورده‌اند ؛ فراهیدی، فیومی، ابن اثیر، طریحی و راغب اصفهانی معتقدند: «میقات در لغت به معنای زمانی و مکانی آمده است». سیبویه معتقد است: «وقت در مکان نیز استعمال شده است». خلاصه میقات، به معنای ظرف زمان بوده که بعداً توسعه یافته و در مکان نیز، از جهت تشبیه به زمان، به کار رفته است. پس میقات شامل اسم زمان و مکان است؛ یعنی زمان و مکان معیّن را در بر می‌گیرد. مرحوم سلطان العلماء در حاشیه شرح لمعه می‌گوید: «میقات اسم آلت است؛ مانند مفتاح» و نیز آورده است: «میقات اسم چیزی است که به وسیله آن، چیز دیگری معیّن می‌شود از جهت زمان و مکان».

میقات در اصطلاح

میقات، در باب حج، به معنای مکان به کار می‌رود یعنی مکان احرام حاجیان است. در واقع، مواقیت اماکنی معین هستند که شرعاً برای احرام مشخص شده‌اند و قاصدان نسک، باید در آنجا مُحرِم شوند. پس در اصطلاح، مکان معین برای عبادت خاص را میقات گویند.

در بیان فقیهان

از میان فقیهان، بسیاری به مفهوم میقات اشاره کرده‌اند؛ از جمله «محقق اردبیلی» میقات را مکانی دانسته که احرام در آن واجب است. «محقق نراقی» نیز میقات را اماکن مشخص شده شرعی دانسته که در آن احرام بسته می‌شود. همچنین صاحب جواهر، در بحث مواقیت، آورده است: «مراد از کلمه میقات در بحث حج، حقیقتاً یا مجازاً، اماکن خاص و معین است».

میقات حقیقت شرعیه یا متشرعه؟

برخی الفاظ دارای معانی شرعی‌اند؛ یعنی پیش از اسلام این معانی از آنها استفاده نمی‌شده است. پس، حقیقت شرعیه آن است که در زمان شارع مقدّس، لفظی حقیقت شود. ولی اگر بعد از آن لفظی حقیقت شود، حقیقت متشرّعه خواهد بود. در مورد میقات، حقیقت متشرعه ثابت می‌گردد نه حقیقت شرعی. ک: فرهنگ فقه فارسی، ج3، ص347.</ref>چه آنکه در زمان خود اهل بیت(ع): به این مکان‌ها احرام اطلاق می‌شد. روایات اهل بیت: متضافراً به معنای میقات حج آمده است و حتی در روایات پیغمبر هم، چنین بوده است.

ثمره بحث

اساساً اختلاف یاد شده ثمره‌ای عملی ندارد؛ زیرا احادیث حضرت رسول، از طریق ائمه اطهار، برای ما بازگو شده و کاربرد آن الفاظ در معانی شرعی، در عصر آنان، حقیقی است. بنابراین صرف نظر از مباحث و دقائق علمی، فایده مهمی بر این بحث مترتّب نیست.

تعداد میقات‌ها

• برخی، به پنج و برخی، به شش مکان اشاره کرده‌اند. البته «شیخ» به هفت، «شهید» به ده و حتی برخی به یازده مکان نیز اشاره کرده‌اند.
• ریشه این اقوال، روایات مختلف این باب است.
• مکان‌های دیگری هم به عنوان میقات بیان شده‌اند؛ مثلاً: جِعْرانه، تنعیم ، حدیبیه، فخ رای کودکان، مکه برای حج ، محاذات، ادنی‌الحل برای عمره مفرده پس از حج قران و افراد و نذر.
• خلاصه روایات، مواقیت را پنج مورد مشخص معرفی کرده‌اند: «شجره، جحفه، عقیق، یلملم و قرن المنازل».

حکم آشنایی با میقات

نخستین عمل در حج و عمره، احرام است. اجماع است که احرام باید در مکان‌هایی که شارع مقدس مشخص کرده، انجام پذیرد. فقهای امامیه معتقدند احرام فقط در میقات منعقد می‌شود؛ مگر در حالات خاصی مثل نذر کردن که می‌توان پیش از میقات، احرام بست. بسیاری از فقها آشنایی با مواقیت را واجب دانسته‌اند. «شیخ طوسی» ، «ابن ادریس»، «علامه»، «مقدس اردبیلی»، «صاحب جواهر» و دیگر فقها به وجوب شناخت مواقیت تصریح فرموده‌اند. وجوب شناخت مواقیت، عقلی و شرعی طریقی است.

در عمره

عمره تمتع

میقات‌های عمره تمتع عبارت است از:

• مسجد شجره،
• جحفه،
• یلملم،
• قرن المنازل،
• وادی عقیق.

برای کسانی که از میقات‌های یاد شده عبور نکنند، میقاتشان محاذی یکی از میقات‌های گفته شده است.

عمره مفرده

در عمره مفرده، اگر حاجی در مکه باشد، میقات او ادنی الحل است. اما اگر حاجی خارج از شهر مکه و خارج از حدود میقات‌های پنج‌گانه باشد، میقات او یکی از آن میقات‌ها است و چنانچه داخل میقات‌های یاد شده باشد، اختیار دارد که از یکی از آنها و یا از ادنی الحلّ مُحرم شود. میقات کودکان «فخّ» است.

در حج

میقات در حج‌های واجب سه‌گانه متفاوت است. در حج تمتع، میقات شهر مکه و در حج افراد و حج قران، یکی از مواقیت پنج‌گانه است؛ البته اگر شخص در مکه و یا در محلّی نزدیک‌تر از میقات به مکه باشد، خانه‌اش میقات او است، که در روایات از آن به «دویرة أهله» تعبیر شده است.

منابع

این مقاله برگرفته از فرهنگ اعلام جغرافیایی تاریخی در حدیث و سیره نبوی‏ نویسنده: محمد محمد حسن شراب، نشر مشعر است.