آیت‌الله زنجانی: حرکت کردن با وسیله نقلیه سقف‌دار برای مرد محرم جایز نیست، روز باشد یا شب، هوا آفتابی باشد یا ابری، همچنین جایز نیست در هوای آفتابی یا بارانی در پناه سایبان متحرک مانند چتر حرکت کند.
آیت‌الله فاضل: بنا بر احتیاط واجب سایه قراردادن برای بدن نیز در حال سیر و پیمودن راه جایز نیست. بنابراین نشستن در ماشین و بیرون نگهداشتن سر از شیشه یا سقف آن، خلاف احتیاط وجوبی است.
مسئله 437
امام خمینی: سایه قراردادن جایز نیست از برای مردان، و برای زن‌ها و بچه‌ها جایز است و کفاره هم ندارد.
مسئله 438
امام خمینی: حرام بودنِ سایه قرار دادن بالای سر، مختص به حال منزل طی کردن است و اما درحالی‌که در محلی منزل کرد در منا باشد یا غیر آن، زیر سایه رفتن مانع ندارد و با چتر و مثل آن سایه بر سر قرار دادن مانع ندارد اگرچه در حال راه رفتن باشد، پس مانع ندارد که در منا از چادر خود تا محلی که ذبح می‌کنند یا محلی که رمی جمرات می‌کنند با چتر برود؛ گرچه احتیاط مستحب ترک است در حال راه رفتن.[م438 ۱]
آیت‌الله بهجت: احتیاط واجب ترک سایه انداختن است در وقت تردد برای حوائج غیر خانه و خیمه و نحو آنها، چه در مکه و چه در عرفات و منا.
آیت‌الله تبریزی: رفتن زیر سایه ثابت مانعی ندارد، ولی بنا بر احتیاط نمی‌تواند در حال حرکت، برای خود سایه‌بان درست کند؛ مثل آنکه چتر بردارد و یا سوار ماشین سقف‌دار شود.
آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که شخص محرم پس از رسیدن به مکه پیش از انجام مناسک عمره و همچنین در حال احرام در عرفات و منا، از قرار گرفتن در زیر سایه‌های متحرک مانند اتوبوس مسقف و چتر، اجتناب کند. ولی قرار گرفتن در سایه دیوار و درخت و مانند آنها و نیز عبور از زیر سقف‌های ثابت مانند پل و تونل، حتی در روز اشکال ندارد.
آیت‌الله خویی: و در قسمت جدید شهر مکه بنا بر احتیاط، سوار ماشین سقف‌دار نشوند.
آیت‌الله زنجانی:می‌تواند در پناه سایبان ثابت مانند دیوار و پل و خیمه و تونل‌های کوتاه حرکت کند ولی با وسیله سقف‌دار و چتر نمی‌تواند به قربانگاه یا جمرات برود، همچنان‌که اگر هوا آفتابی یا بارانی باشد اگر مشقت شدید نداشته باشد نباید از تونل‌های طولانی استفاده کند و در این حکم فرقی بین مکه و عرفات و مشعر و منا و مسیرهای بین راه نیست.
آیت‌الله سبحانی: بنا بر احتیاط واجب پس از ورود به مکه برای رفتن به مسجدالحرام و همچنین در منا و عرفات برای حرکت از نقطه‌ای به نقطه دیگر از سایبان‌های متحرک مانند چتر و اتومبیل سقف‌دار استفاده نکند.
آیت‌الله سیستانی: اما پس از پیاده شدن و جایی را منزل خود قراردادن، اگر محرم بخواهد جهت انجام کارهایش به اینجا و آنجا برود؛ مانند اینکه در مکه منزل کند و بخواهد جهت انجام طواف و سعی به مسجدالحرام برود و یا به منزل خود در منا وارد شود و بخواهد به قربانگاه یا جمرات برود، حکم به جواز سایه قرار دادن بالای سر خود، چون به وسیله چتر و چه سوار شدن ماشین سقف‌دار خیلی مشکل است، و احتیاط نباید ترک شود.
آیت‌الله نوری: حرمت سایه قرار دادن، اختصاص به سایه‌ای دارد که با شخص حرکت می‌کند مثل چتر و ماشین مسقف و هواپیما و اما سایه ثابت مثل پل و تونل هر قدر طولانی باشد جواز عبور از زیر آنها بدون اشکال است
انواع
مسئله 439
امام خمینی: فرق نیست در حرام بودن سایه قرار دادن در وقت طی کردن منزل، بین آنکه در محملی باشد که روپوش دارد یا در اتومبیل سرپوشیده باشد یا در هواپیما باشد یا زیر سقف کشتی باشد.
مسئله 440
امام خمینی: احتیاط آن است که در وقت طی منزل، به پهلوی محمل یا هر چیزی که بالای سر او نباشد، استظلال نکند،[م440 ۱]
اگرچه جایز بودنِ آن خالی از قوت نیست.
آیت‌الله بهجت: احوط ترک سایه انداختن از آفتاب است، اگرچه منحرف از بالای سر باشد با چیزی که در سر ممنوع است.
آیت‌الله تبریزی: حرمت و ثبوت کفاره در تظلیل جانبی مبنی بر احتیاط است.
آیت‌الله خویی: و احوط بلکه اظهر این است که زیر سایه چیزی که روی سر نباشد نیز نرود، پس اگر از طرف چپ و راست چیزی بر او سایه بیفکند؛ به نحوی که تأثیر در کم شدن گرما یا سرما یا باد و نحو آن داشته باشد، جایز نیست و کفاره دارد.
آیت‌الله زنجانی: محرم نمی‌تواند در سایه سایبان متحرکی که بالای سر او نباشد نیز حرکت کند، ولی قرار گرفتن در سایه صندلی‌ها و دیوارهای ماشین، اشکال ندارد، و فرقی بین ماشین خود و دیگری نیست.
آیت‌الله سبحانی، آیت‌الله مکارم: گذشتن از زیر پل‌های وسط راه مانعی ندارد و همچنین بودن در سایه‌ای که از دیوارهای اتومبیل سر باز و مانند آن به وجود می‌آید. آیت‌الله سبحانی اضافه فرموده‌اند به شرطی که مانع از تابش مستقیم خورشید نشود.
آیت‌الله سیستانی: سایه‌های متحرک که بالای سر محرم قرار نگرفته برای پیاده مطلقاً جایز است و سواره احتیاطاً اجتناب کند مگر اینکه کوتاه باشد که سر و سینه را فرا نگیرد.
آیت‌الله نوری: استظلال، اختصاص به بالای سر دارد و شامل سایه حاصل از دیوار ماشین نمی‌شود.
حکم نذری که سبب بطلان استظلال شود
مسئله 441
امام خمینی: کسانی که از تهران یا جای دیگر می‌خواهند به مکه مشرف شوند یا هواپیما، اگر نذر کنند برای احرام بستن از تهران، نذر آنها صحیح است و باید محرم شوند[م441 ۱]
و اگر راه دیگری نباشد جز هواپیما، باید بروند به حج، لیکن برای زیر سقف بودن در حال طی منزل باید کفاره بدهند.
آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله مکارم: نذری که سبب می‌شود محرم ناچار گردد با وسیله سرپوشیده سفر کند باطل است.
آیت‌الله سبحانی: احتیاطاً این شخص در میقات یا اگر نشد در ادنی الحل تجدید احرام کند.
آیت‌الله سیستانی:نذرِ احرام قبل از میقات، برای کسی که می‌داند ناچار می‌شود زیر سقف برود محل اشکال است.
آیت‌الله فاضل: صحت نذر برای کسی که می‌داند باید در روز با وسیله مسقف حرکت کند محل اشکال است. بلی اگر بداند که برای احرام عمره تمتع نمی‌تواند به یکی از مواقیت معروفه برود، نذر اشکال ندارد و معصیت هم نکرده است، ولی احتیاط آن است که در ادنی الحل تجدید احرام کند. و در هر صورت کفاره زیر سقف رفتن را باید بدهد.
مسئله 442
امام خمینی: کسی که نذر کرد از تهران یا جای دیگر محرم شود، باید محرم شود[م442 ۱]
و حتی الامکان باید از راهی برود که زیر سایه ـ در طی منزل ـ قرار نگیرد[م442 ۲]
و اگر راهی نباشد که زیر سقف قرار نگیرد در صورت التفات به این مطلب پیش از نذر معصیت‌کار است برای آنکه خود را از روی عمد مبتلای به معصیت کرده است.[م442 ۳]
آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله مکارم: نذری که سبب می‌شود محرم ناچار گردد با وسیله سرپوشیده سفر کند باطل است.
آیت‌الله سبحانی: احتیاطاً این شخص در میقات یا اگر نشد در ادنی الحل تجدید احرام کند.
آیت‌الله سیستانی: نذرِ احرام قبل از میقات، برای کسی که می‌داند ناچار می‌شود زیر سقف برود محل اشکال است.
آیت‌الله فاضل: صحت نذر برای کسی که می‌داند باید در روز با وسیله مسقف حرکت کند محل اشکال است. بلی اگر بداند که برای احرام عمره تمتع نمی‌تواند به یکی از مواقیت معروفه برود، نذر اشکال ندارد و معصیت هم نکرده است، ولی احتیاط آن است که در ادنی الحل تجدید احرام کند. و در هر صورت کفاره زیر سقف رفتن را باید بدهد.
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی:ظاهر این است که معصیت نکرده است، ولی برای استظلال اضطراری کفاره باید بدهد.
آیت‌الله مکارم: معصیتی نکرده است.
متفرقه
مسئله 443
امام خمینی: کسانی که می‌خواهند با هواپیما به مکه بروند، لازم است با هواپیما به مدینه بروند و از آنجا در مسجد شجره محرم شوند و با اتومبیلی که سقف ندارد به مکه بروند و یا آنکه بروند جده به قصد رفتن به جحفه و در صورت امکان بروند به جحفه و از آنجا محرم شوند و با اتومبیل بی‌روپوش بروند به مکه معظمه، و اگر رفتن به میقات امکان نداشت از جده [با نذر] محرم شوند و بهتر آن است که در «حده» هم که بین جده و مکه است تجدید احرام کنند.[م443 ۱]
امام خمینی: نشستن در زیر سقف در حال طی منزل در شب خلاف احتیاط است،[م444 ۱]
گرچه جایز بودن آن به نظر بعید نیست، بنابراین بعید نیست جایز بودن نشستن محرم در هواپیمایی که شب حرکت می‌کند.
آیت‌الله بهجت: استظلال در شب نیست و مانع ندارد و ظاهرِ مجموعِ روایات و مقتضای اصل، اختصاص ممنوعیت به سایه انداختن از آفتاب است.
آیت‌الله تبریزی: بنا بر احتیاط در حرمت استظلال فرقی بین شب و روز نیست.
آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که در شب‌های بارانی و سرد از سوار شدن به اتوبوس مسقف و مانند آن اگر برای فرار از باران و سرما باشد اجتناب کند.
آیت‌الله خویی: مراد از استظلال تحفظ از آفتاب و سرما و گرما و باران و باد و مانند آنهاست. پس اگر هیچ‌کدام از آنها نباشد، به نحوی که وجود و عدمِ سایبان یکسان باشد اشکال ندارد، و در این حکم بین شب و روز فرقی نیست و در فرض شک در اینکه آیا مظله وجود و عدمش یکسان است یا نه استظلال جایز است.
آیت‌الله زنجانی: حرکت با وسیله نقلیه سقف‌دار در شب نیز جایز نیست مگر در صورت ضرورت، و در هر حال اگر با علم و عمد مرتکب شود کفاره دارد، هرچند لزوم کفاره در بین الطلوعین و شب غیر بارانی؛ بنا بر احتیاط است.
آیت‌الله سبحانی: حرکت با وسایط نقلیه سرپوشیده به هنگام شب اشکال ندارد مگر اینکه باد شدید یا باران در کار باشد و همچنین حرکت در روز ابری با ماشین مسقف مانع ندارد و همچنین بین الطلوعین و پس از غروب خورشید تا زوال حمره جزء شب است.
آیت‌الله سیستانی: سوار شدن در ماشین سقف‌دار و مانند آن در شب و بین الطلوعین و روزهایی که ابر غلیظ مانع تابش خورشید باشد، در صورتی که بارانی نباشد اشکال ندارد و اگر بارانی باشد کفاره دارد و به احتیاط واجب جایز نیست.
آیت‌الله مکارم: جایز است مگر در شب‌های بارانی که باید کفاره بدهد و در روزهای کاملاً ابری و بین الطلوعین نیز استفاده از ماشین سرپوشیده مانعی ندارد.
مسئله 445
امام خمینی: در جایز نبودنِ سایه بالای سر قرار دادن، فرق نیست[م445 ۱]
بین سواره و پیاده.
آیت‌الله بهجت: احوط ترک سایه انداختن از آفتاب است، اگرچه منحرف از بالای سر باشد با چیزی که در سر ممنوع است.
آیت‌الله تبریزی:حرمت و ثبوت کفاره در تظلیل جانبی مبنی بر احتیاط است.
آیت‌الله خویی: و احوط بلکه اظهر این است که زیر سایه چیزی که روی سر نباشد نیز نرود، پس اگر از طرف چپ و راست چیزی بر او سایه بیفکند؛ به نحوی که تأثیر در کم شدن گرما یا سرما یا باد و نحو آن داشته باشد، جایز نیست و کفاره دارد.
آیت‌الله زنجانی: محرم نمی‌تواند در سایه سایبان متحرکی که بالای سر او نباشد نیز حرکت کند، ولی قرار گرفتن در سایه صندلی‌ها و دیوارهای ماشین، اشکال ندارد، و فرقی بین ماشین خود و دیگری نیست.
آیت‌الله سبحانی، آیت‌الله مکارم: گذشتن از زیر پل‌های وسط راه مانعی ندارد و همچنین بودن در سایه‌ای که از دیوارهای اتومبیل سر باز و مانند آن به وجود می‌آید. آیت‌الله سبحانی اضافه فرموده‌اند به شرطی که مانع از تابش مستقیم خورشید نشود.
آیت‌الله سیستانی: سایه‌های متحرک که بالای سر محرم قرار نگرفته برای پیاده مطلقاً جایز است و سواره احتیاطاً اجتناب کند مگر اینکه کوتاه باشد که سر و سینه را فرا نگیرد.
آیت‌الله نوری: استظلال، اختصاص به بالای سر دارد و شامل سایه حاصل از دیوار ماشین نمی‌شود.
موارد جواز
مسئله 447
امام خمینی: استظلال در وقت طی منزل برای عذری، مثل شدت گرما یا شدت سرما یا بارندگی جایز است، لیکن باید کفاره بدهد.
کفاره
مسئله 448
امام خمینی:کفاره سایه قرار دادن در حال طی منزل یک گوسفند است، چه با عذر سایه افکنده باشد چه با اختیار، بنا بر احتیاط واجب.[م448 ۱]
آیات عظام بهجت، تبریزی، خامنه‌ای، خویی، زنجانی، سبحانی، سیستانی، فاضل، صافی، گلپایگانی، مکارم، نوری: کفاره آن یک گوسفند است و فرقی بین اختیار و اضطرار نیست.
مسئله 449
امام خمینی: اقوی کفایت یک گوسفند است در احرام عمره، هرچند بیش از یک مرتبه سایه قرار داده باشد و یک گوسفند است در احرام حج هرچند بیش از یک مرتبه استظلال کرده باشد.[م449 ۱]
آیت‌الله سیستانی: ولی احتیاط مستحب این است که برای هر روزی یک کفاره بدهد.
استفتائات
مسئله 485
امام خمینی: در شب، استظلال نیست.[م485 ۱]بنابراین، جایز است محرم در شب با ماشین سقف‌دار به مکه برود، ولی در هوای ابری در روز جایز نیست، مگر ابر به طوری تیره باشد که استظلال صدق نکند.[م485 ۲]
آیت‌الله بهجت: استظلال در شب نیست و مانع ندارد و ظاهرِ مجموعِ روایات و مقتضای اصل، اختصاص ممنوعیت به سایه انداختن از آفتاب است.
آیت‌الله تبریزى: بنا بر احتیاط در حرمت استظلال فرقی بین شب و روز نیست.
آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که در شب‌های بارانی و سرد از سوار شدن به اتوبوس مسقف و مانند آن اگر برای فرار از باران و سرما باشد اجتناب کند.
آیت‌الله خویی: مراد از استظلال تحفظ از آفتاب و سرما و گرما و باران و باد و مانند آنهاست. پس اگر هیچ‌کدام از آنها نباشد، به نحوی که وجود و عدمِ سایبان یکسان باشد اشکال ندارد، و در این حکم بین شب و روز فرقی نیست و در فرض شک در اینکه آیا مظله وجود و عدمش یکسان است یا نه استظلال جایز است.
آیت‌الله زنجانی: حرکت با وسیله نقلیه سقف‌دار در شب نیز جایز نیست مگر در صورت ضرورت، و در هر حال اگر با علم و عمد مرتکب شود کفاره دارد، هرچند لزوم کفاره در بین الطلوعین و شب غیر بارانی؛ بنا بر احتیاط است.
آیت‌الله سبحانی: حرکت با وسایط نقلیه سرپوشیده به هنگام شب اشکال ندارد مگر اینکه باد شدید یا باران در کار باشد و همچنین حرکت در روز ابری با ماشین مسقف مانع ندارد و همچنین بین الطلوعین و پس از غروب خورشید تا زوال حمره جزء شب است.
آیت‌الله سیستانی: سوار شدن در ماشین سقف‌دار و مانند آن در شب و بین الطلوعین و روزهایی که ابر غلیظ مانع تابش خورشید باشد، در صورتی که بارانی نباشد اشکال ندارد و اگر بارانی باشد کفاره دارد و به احتیاط واجب جایز نیست.
آیت‌الله مکارم: جایز است مگر در شب‌های بارانی که باید کفاره بدهد و در روزهای کاملاً ابری و بین الطلوعین نیز استفاده از ماشین سرپوشیده مانعی ندارد.
آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله خویی: استظلال در روز ابری هم جایز نیست.
آیت‌الله سبحانی: بین الطلوعین و همچنین پس از غروب خورشید تا زوال حمره جزء شب است و حرکت در روز ابری با ماشین مسقف مانع ندارد.
آیت‌الله سیستانی: اگر ابر تیره باشد که اشعه آفتاب را به کلی پوشانده باشد و باران نباشد اشکال ندارد.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: استظلال در هوای ابری در روز جایز نیست.
آیت‌الله مکارم: تیره بودن ابرها لازم نیست، منظور نبودن سایه است.
مسئله 508
امام خمینی: سئوال: فرموده‌اید که محرم از منزل تا مسجدالحرام می‌تواند زیر سقف برود، آیا کسانی که در مسجدالحرام برای حج محرم می‌شوند می‌توانند در مکه زیر سقف باشند؟
جواب: تا عرفاً در منزل و مکه هستند و در حال سیر برای خارج شدن از مکه نیستند می‌توانند استظلال نمایند.[م508 ۱]
آیت‌الله بهجت: بنا بر احتیاط نمی‌توانند استظلال نمایند.
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله سبحانی: در حال حرکت و سیر احتیاطاً نباید استظلال بکنند.
آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که از قرار گرفتن زیر سایه‌های متحرک مثل اتوبوس مسقف و چتر اجتناب کند.
آیت‌الله خویی: در قسمت جدید شهر مکه بنا بر احتیاط سوار ماشین سقف¬دار نشود.
آیت‌الله زنجانی: استظلال در مکه نیز ـ در حال اختیار و عدم حرج ـ جایز نیست و فرقی نمی‌کند که برای رفتن به مسجدالحرام باشد یا منزل یا عرفات، در منزل مستقر شده باشد یا نه.
آیت‌الله سیستانی: احتیاط نباید ترک شود.
آیت‌الله مکارم: در مکه مانعی ندارد هرچند در حال حرکت به سوی عرفات باشد.
مسئله 509
امام خمینی: سئوال: کسی که از تنعیم محرم می‌شود، استظلال برای او چه حکمی دارد؟
جواب: چون تنعیم جزو مکه شده و مکه منزل است، استظلال در فرض سؤال مانع ندارد.[م509 ۱]
آیت‌الله تبریزى: احتیاط لازم ترک استظلال در تنعیم و در حرکت از آنجا تا مسجدالحرام یا محل اقامت است.
آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که از قرار گرفتن زیر سایه‌های متحرک مثل اتوبوس مسقف و چتر اجتناب کند.
آیت‌الله خویی: بنا بر احتیاط، استظلال نکند تا دخول مکه متیقّن سابق.
آیت‌الله زنجانی: جایز نیست، مگر آنکه مشقت شدید داشته یا از اختیار محرم خارج باشد.
آیت‌الله سبحانی: استظلال جایز نیست.
آیت‌الله سیستانی: حکم به جواز استظلال در مفروض سؤال بسیار مشکل است و احتیاط ترک نشود.
مسئله 510
امام خمینی: سئوال: میقات عمره مفرده در خود مکه واقع شده است، آیا کسی که در آنجا برای عمره مفرده احرام بست می‌تواند در اتوبوس سقف‌دار سوار شود یا خیر، با توجه به اینکه محل سکونت او مکه است؟
جواب: در فرض مذکور مانع ندارد.[م510 ۱]
آیت‌الله تبریزى: احتیاط لازم ترک استظلال در تنعیم و در حرکت از آنجا تا مسجدالحرام یا محل اقامت است.
آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که از قرار گرفتن زیر سایه‌های متحرک مثل اتوبوس مسقف و چتر اجتناب کند.
آیت‌الله خویی: بنا بر احتیاط، استظلال نکند تا دخول مکه متیقّن سابق.
آیت‌الله زنجانی: جایز نیست، مگر آنکه مشقت شدید داشته یا از اختیار محرم خارج باشد.
آیت‌الله سبحانی: استظلال جایز نیست.
آیت‌الله سیستانی: حکم به جواز استظلال در مفروض سؤال بسیار مشکل است و احتیاط ترک نشود.
مسئله 511
امام خمینی: سئوال: افرادی از مسجد شجره محرم شدند و شبانه برای مکه حرکت نمودند ولی نزدیک طلوع آفتاب در ماشین سقف‌دار به خواب رفتند و بعد از طلوع آفتاب بیدار شدند و ماشین را نگاه داشتند، آیا برای مدتی که در حال سیر در زیر سقف بودند، کفاره دارد یا خیر، و الآن که ایستاده‌اند و می‌خواهند پیاده شوند، چه حکمی دارد؟
جواب: برای مدتی که خواب بوده‌اند، یا ماشین ایستاده، کفاره واجب نیست، ولی اگر بعد از بیدار شدن و التفات و قبل از ایستادن ماشین، استظلال شده ولو اضطراراً، کفاره واجب است.[م511 ۱]
آیت‌الله بهجت: استظلال در شب نیست و مانع ندارد و ظاهرِ مجموعِ روایات و مقتضای اصل، اختصاص ممنوعیت به سایه انداختن از آفتاب است.
آیت‌الله تبریزى: بنا بر احتیاط در حرمت استظلال فرقی بین شب و روز نیست.
آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که در شب‌های بارانی و سرد از سوار شدن به اتوبوس مسقف و مانند آن اگر برای فرار از باران و سرما باشد اجتناب کند.
آیت‌الله خویی: مراد از استظلال تحفظ از آفتاب و سرما و گرما و باران و باد و مانند آنهاست. پس اگر هیچ‌کدام از آنها نباشد، به نحوی که وجود و عدمِ سایبان یکسان باشد اشکال ندارد، و در این حکم بین شب و روز فرقی نیست و در فرض شک در اینکه آیا مظله وجود و عدمش یکسان است یا نه استظلال جایز است.
آیت‌الله زنجانی: حرکت با وسیله نقلیه سقف‌دار در شب نیز جایز نیست مگر در صورت ضرورت، و در هر حال اگر با علم و عمد مرتکب شود کفاره دارد، هرچند لزوم کفاره در بین الطلوعین و شب غیر بارانی؛ بنا بر احتیاط است.
آیت‌الله سبحانی: حرکت با وسایط نقلیه سرپوشیده به هنگام شب اشکال ندارد مگر اینکه باد شدید یا باران در کار باشد و همچنین حرکت در روز ابری با ماشین مسقف مانع ندارد و همچنین بین الطلوعین و پس از غروب خورشید تا زوال حمره جزء شب است.
آیت‌الله سیستانی: سوار شدن در ماشین سقف‌دار و مانند آن در شب و بین الطلوعین و روزهایی که ابر غلیظ مانع تابش خورشید باشد، در صورتی که بارانی نباشد اشکال ندارد و اگر بارانی باشد کفاره دارد و به احتیاط واجب جایز نیست.
آیت‌الله مکارم: جایز است مگر در شب‌های بارانی که باید کفاره بدهد و در روزهای کاملاً ابری و بین الطلوعین نیز استفاده از ماشین سرپوشیده مانعی ندارد. در این صورت کفاره‌ای لازم نیست.
مسئله 513
امام خمینی: سئوال: کسانی که از مسجدالحرام برای حج محرم می‌شوند و از مسجدالحرام در ماشین سقف‌دار سوار می‌شوند و مثلاً در عزیزیه که منزل ایشان است پیاده می‌شوند، آیا سوار شدن در اتومبیل سقف‌دار از مسجدالحرام به منزل چه صورت دارد، و اگر پیاده نشوند و از اول قصد عرفات داشته باشند حکم چیست؟
جواب: در فرض اول مانع ندارد و در فرض دوم احتیاط کنند.[م513 ۱]
آیت‌الله بهجت: بنا بر احتیاط نمی‌توانند استظلال نمایند.
آیت‌الله تبریزی: در حال حرکت و سیر احتیاطاً نباید استظلال بکنند.
آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که از قرار گرفتن زیر سایه‌های متحرک مثل اتوبوس مسقف و چتر جتناب کند.
آیت‌الله خویی: در قسمت جدید شهر مکه بنا بر احتیاط سوار ماشین سقف¬دار نشود.
آیت‌الله زنجانی: استظلال در مکه نیز ـ در حال اختیار و عدم حرج ـ جایز نیست و فرقی نمی‌کند که برای رفتن به مسجدالحرام باشد یا منزل یا عرفات، در منزل مستقر شده باشد یا نه.
آیت‌الله سیستانی: احتیاط نباید ترک شود.
آیت‌الله مکارم: در مکه مانعی ندارد هرچند در حال حرکت به سوی عرفات باشد. در هر دو فرض مانعی ندارد.
آیت‌الله سبحانی: در حال حرکت و سیر احتیاطاً نباید استظلال بکنند. در فرض دوم جایز نیست.
آیت‌الله فاضل: در هر دو فرض مانعی ندارد.
مسئله 515
امام خمینی: سئوال: آیا استظلال، مربوط به سایه حاصل از تابش عمودی خورشید است یا حاصل از تابش مایل خورشید را هم شامل می‌شود؟
جواب: فرق نمی‌کند.[م515 ۱]
آیت‌الله بهجت: احوط این است که زیر سایه چیزی که روی سر نباشد نیز نرود.
آیت‌الله زنجانی: ولی سایه دیوار ماشین‌ها و سایه صندلی‌ها و همسفران، مانعی ندارد.
آیت‌الله سبحانی: اگر شخص پیاده در سایه ماشین و یا حیوانات و یا هر وسیله متحرک دیگر در حال احرام حرکت کند اشکال ندارد. به شرطی که مانع از تابش مستقیم خورشید نشود بنابراین نمی‌توان زیر سایه چتر ولو اینکه در دست دیگری باشد حرکت کرد.
آیت‌الله مکارم: سایه دیوارهای ماشین بدون سقف و مانند آن مانعی ندارد.
آیت‌الله نوری: استظلال اختصاص به بالاسر دارد و شامل سایه حاصل از دیوار ماشین نمی‌شود.
مسئله 516
امام خمینی: سئوال: آیا استظلال، مربوط به سایه بر سر می‌باشد یا اگر سایه فقط بر شانه بیفتد استظلال صدق می‌کند؟
جواب:[م516 ۱]صدق نمی‌کند.
آیت‌الله بهجت: احوط ترک سایه انداختن از آفتاب است، اگرچه منحرف از بالای سر باشد با چیزی که در سر ممنوع است.
آیت‌الله تبریزى: حرمت و ثبوت کفاره در تظلیل جانبی مبنی بر احتیاط است.
آیت‌الله خویی: و احوط بلکه اظهر این است که زیر سایه چیزی که روی سر نباشد نیز نرود، پس اگر از طرف چپ و راست چیزی بر او سایه بیفکند؛ به نحوی که تأثیر در کم شدن گرما یا سرما یا باد و نحو آن داشته باشد، جایز نیست و کفاره دارد.
آیت‌الله زنجانی: محرم نمی‌تواند در سایه سایبان متحرکی که بالای سر او نباشد نیز حرکت کند، ولی قرار گرفتن در سایه صندلی‌ها و دیوارهای ماشین، اشکال ندارد، و فرقی بین ماشین خود و دیگری نیست.
آیت‌الله سبحانی، آیت‌الله مکارم: گذشتن از زیر پل‌های وسط راه مانعی ندارد و همچنین بودن در سایه‌ای که از دیوارهای اتومبیل سر باز و مانند آن به وجود می‌آید. آیت‌الله سبحانی اضافه فرموده‌اند به شرطی که مانع از تابش مستقیم خورشید نشود.
آیت‌الله سیستانی: سایه‌های متحرک که بالای سر محرم قرار نگرفته برای پیاده مطلقاً جایز است و سواره احتیاطاً اجتناب کند مگر اینکه کوتاه باشد که سر و سینه را فرا نگیرد.
آیت‌الله نوری: استظلال، اختصاص به بالای سر دارد و شامل سایه حاصل از دیوار ماشین نمی‌شود.
مسئله 520
امام خمینی: سئوال: آیا محرم به محض وصول به مکه می‌تواند استظلال نماید و یا بایستی به منزل برسد و بعد از اتخاذ منزل جایز است؟
جواب: مکه منزل است و با رسیدن به آن استظلال مانع ندارد.[م520 ۱]
آیت‌الله بهجت: بنا بر احتیاط نمی‌توانند استظلال نمایند.
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله سبحانی: در حال حرکت و سیر احتیاطاً نباید استظلال بکنند.
آیت‌الله خامنه‌ای: احوط آن است که از قرار گرفتن زیر سایه‌های متحرک مثل اتوبوس مسقف و چتر جتناب کند.
آیت‌الله خویی: در قسمت جدید شهر مکه بنا بر احتیاط سوار ماشین سقف¬دار نشود.
آیت‌الله زنجانی: استظلال در مکه نیز ـ در حال اختیار و عدم حرج ـ جایز نیست و فرقی نمی‌کند که برای رفتن به مسجدالحرام باشد یا منزل یا عرفات، در منزل مستقر شده باشد یا نه.
آیت‌الله سیستانی: احتیاط نباید ترک شود.
آیت‌الله مکارم: در مکه مانعی ندارد هرچند در حال حرکت به سوی عرفات باشد.
