قربانی
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Kamran در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۹۹ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
| عمره تمتع |
| ۱ شوال تا ۹ ذوالحجه |
| احرام در میقات • طواف • نماز طواف • سعی • تقصیر |
| حج |
| نهم ذوالحجه |
| احرام در مکه • وقوف در عرفات |
| شب دهم |
| وقوف در مشعر |
| روز دهم |
| رمی جمره عقبه • قربانی • حلق یا تقصیر |
| شب یازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز یازدهم |
| رمی جمرات سه‌گانه |
| شب دوازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز دوازدهم |
| رمی جمرات • طواف زیارت • نماز طواف • سعی • طواف نساء • نماز طواف نساء |
قربانی حیوان تقدیمی به پیشگاه خداوند در حج یا عمره
حیوانی است با شرایط خاص که ازدوران سنت ابراهیم حج و پس از جایگزین شدن قوچ به جای اسماعیل ذبیح، به عنوان اثبات بندگی و پرهیزگاری حاجی در حج و عمره برای رضای خدا قربانی می شد. به آیین خاص عبادی که براساس کتب آسمانی از دوران هابیل وجود داشت و تا به امروز در ادیان ابراهیمی و نیز در ادیان دیگر وجود دارد هم گفته می شود.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
«قربان» مصدر قرب و به معناي نزديک شدن است، قرباني نيز که از همين ريشه است، موجب قرب انسان به خدا مي‌باشد.[۱] قرباني در حج تمتع را «هدي» مي‌گويند. قرباني که در روز عيد «اضحي» صورت مي‌گيرد «اضحيه» نامند. به قرباني ذبيحه نيز گفته مي‌شود.
قرباني از زمان آدم ابوالبشر(ع) آغاز[۲] و در زمان حضرت ابراهيم(ع) به اوج رسيد. قرباني در همه اديان وجود داشته[۳] و در آيين يهود با فروعاتي متعدد پابرجاست. [۴]
پيامبراسلام(ص) اين سنت الهي را از خرافات زدود، چه آنکه در جاهليت پس از ذبح يا نحر، کعبه را به خون قرباني مي‌آلودند و قسمتي از گوشت آن را بر خانه کعبه مي‌آويختند تا خداوند آن را قبول کند. [۵]
خداوند قرباني را شعاير و نشانه‌هاي الهي[۶] معرفي و همانند کعبه و ماه حرام[۷]، وسيله قيام[۸] و برپا بودن مردم شمرده است.[۹] آنچه از قرباني به حج گزار مي‌رسد، تقوا و پرهيزکاري و پاکي اعمال است[۱۰]، هر چند که به خوردن آن و اطعام به مستمندان قانع و فقير سفارش شده است. [۱۱]
قرباني در روز عيد قربان، گوئي به تاسي از ابراهيم خليل(ع) است، آنگاه که تسليم‌وار، اسماعيل يگانه فرزند را به قربانگاه فرستاد و خداوند «ذبح عظيمي را فداي او کرد.»[۱۲]
امام صادق۷ در پاسخ به فلسفه قرباني فرمود: «هنگامي که اولين قطره خون قرباني به زمين مي‌ريزد گناهان صاحبش بخشيده مي‌شود و به وسيله قرباني معلوم مي‌شود چه کسي تقواي الهي دارد.» [۱۳]
حضرت علي ۷ مي‌فرمايند: «اگر مردم مي‌دانستند چه فوايدي در قرباني است، هر آينه قرباني مي‌کردند و لو با قرض گرفتن باشد.» [۱۴]
قربانی در اقسام حج
در حج تمتع
قرباني، از واجبات غير رکني حج تمتع است[۱۵] که در روز دهم ذي‌حجه، بعد از رمي جمره عقبه در راه خدا به عنوان يکي از اعمال حج انجام مي‌پذيرد. اصل وجوب قرباني براي متمتع در روز عيد قربان به استناد قرآن[۱۶] و روايات،[۱۷] مسلم بين فقيهان اماميه[۱۸] و اهل سنت[۱۹] است.
به اجماع فقيهان اماميه[۲۰] به پشتوانه قرآن[۲۱] و احاديث[۲۲]، در حج تمتّع- چه متمتع اهل مکه باشد و چه نباشد-، قرباني واجب است؛ چه آنکه ادله ذبح در حج تمتع، اطلاق دارد و مقيد به غير مکي نيست. فقيهان چهارگانه اهل سنت، قرباني را در حج تمتع فقط براي متمتع غير مکي واجب مي‌دانند.[۲۳]
در حج قران
شرط حج قران، همراه داشتن قربانى هنگام مُحرم شدن است[۲۴]، و به اتفاق همه فقيهان مذاهب[۲۵]، قرباني کردن در حج قران واجب است؛ هرگاه فرد در حج قران، قرباني را هنگام احرام اشعار )شكافتن يك طرف كوهان شتر و خون‌آلود كردن آن) يا تقليد (آويختن نعل و چيزهاي ديگر بر گردن قرباني به قصد نشانه‌‌گذاري آن براي قرباني شدن (کند، قرباني در منا واجب مى‌گردد و تبديل آن جايز نيست.[۲۶] انجام قرباني ديگري، همانند قرباني حج تمتع بر قارن واجب نبوده و فقط استحباب دارد.[۲۷]
در حج افراد
به اتفاق همه فقيهان مذاهب اسلامي[۲۸]، قرباني در حج افراد لازم نيست و فقط قرباني کردن در حج افراد استحباب دارد. مستند اين حکم به جز اجماع، صراحت آيه ۱۹۶ بقره/۲ مي‌باشد. روايات متعدد نيز پشتوانه اين فتواي فقيهان اماميه است. [۲۹]
قربانی واجب و مستحب
قرباني مستحب: اضحيه در عيد قربان؛ چه در منا و چه مکان‌هاي ديگر استحباب دارد. به طور کلي، قرباني کردن به اتفاق فقيهان همه مذاهب اسلامي[۳۰]، مستحب و در روايات[۳۱] بسيار بر آن سفارش شده است.
در روايات فريقين[۳۲] آمده است که پيامبر خدا۹ در حجه الوداع، يکصد شتر قرباني کردند، بنابر نقل روايات[۳۳] از اين تعداد، ۳۴ شتر براي حضرت علي۷ و ۶۶ شتر براي خود ايشان بود.
قرباني واجب: قربانى در حج تمتع، قربانى جهت احصار و قرباني در کفارات واجب است.[۳۴]
وجوب قرباني در حج تمتع، بين قرباني و ده روز روزه، ترتيبى است. بدين سان که ابتدا قرباني واجب است و در صورت عدم امکان، ده روز روزه واجب مي‌شود. وجوب قربانى جهت تراشيدن سر و نيز صيد، تخييري است و حاجي مخير بين قربانى، صدقه و روزه است. اما، وجوب قربانى جهت احصار، تعيينى است، يعني تنها قرباني، واجب است.
فقيهان امامي،[۳۵] شافعي،[۳۶] حنبلي[۳۷] و حنفي[۳۸] به استناد آيه ۱۹۶ بقره/۲ براي تحلّلِ محصر، قرباني كردن را لازم مي‌دانند. مالكيان[۳۹] براي تحلّل محصَر قرباني را لازم نشمرده‌اند.
شرایط قربانی
الف. شرايط عمومي: به اتفاق فقيهان اماميه[۴۰] و اهل سنت[۴۱] بايد حيواني که به عنوان قرباني ذبح مي‌شود شرايطي داشته باشد. فقيهان فريقين،[۴۲] در بسياري از صفات و ويژگي‌هاي قرباني، اتفاق نظر دارند، از جمله آنکه: خيلي پير، ناقص العضو و لاغر نباشد، همچنين بايد سالم بوده و سن آن کامل باشد.
رسول خدا۹ فرمود: حيواني که قرباني مي‌شود نبايد لنگ، لاغر، کچل، گوش‌بريده، دم‌بريده و شاخ شکسته باشد. [۴۳] آنچه به عنوان قاعده کلي از پاسخ امام موسي بن جعفر۷ در صحيح علي بن جعفر فهميده مي‌شود، آن است که قرباني نبايد ناقص باشد.[۴۴] به‌نظر فقيهان اماميه[۴۵]، به استناد صحيح عبدالرحمن بن الحجاج[۴۶] قرباني حيواني که در اصل خلقت بي بيضه است، يا بيضه‌هايش را بيرون کشيده و يا کوبيده باشند، کفايت نمي‌کند. [۴۷] فقهاي اهل سنّت قرباني کردن حيوان خصي را در حج تمتع تجويز کرده‌اند. [۴۸]
قرباني حيوان صمعاء –در اصل خلقت فاقد گوش و يا داراي گوش کوچک و غير طبيعي- به جهت اختلاف در برداشت روايت بزنطي[۴۹] و صحيح حلبي[۵۰]، در اينکه مصداق حيوان ناقص است يا تام، اختلاف است. [۵۱]
ب.شرايط اختصاصي: به استناد روايت صحيح عيص بن القاسم[۵۲] اگر قرباني شتر، گاو يا بز است، بايد «ثني» باشد. همان‌گونه که لغويون[۵۳] گفته‌اند و بنابر قول مشهور فقيهان شيعه[۵۴] ثني در شتر، زماني است که از نظر سن، سال پنجم را تمام و داخل سال ششم شده باشد؛ گاو و گوسفند(بز) نيز کمتر از دو ساله نباشند و گوسفند(ميش) نيز به احتياط واجب کمتر از يک سال نباشد.
زمان و مکان قرباني
زمان قرباني: برخي از روايات قرباني حج تمتع را تا سه روز،[۵۵] برخي چهار روز،[۵۶] برخي تا آخر ذي‌حجه[۵۷] و برخي قرباني را فقط در روز عيد مي‌دانند. [۵۸] مطابق ديدگاه مشهور فقيهان اماميه[۵۹] جمع بين روايات بدين گونه است که قرباني در روز عيد، واجب تکليفي است و اگر بي دليل تاخير انداخت گناه کرده و تا آخر ذي‌حجه صحيح است. پس اگر کسي عمدا يا به‌واسطه عذري روز عيد قرباني نکرد واجب است آن را در ايام تشريق، يعني يازده و دوازده و سيزده ذي‌حجه ذبح کند و در صورت عدم امکان در بقيه ماه ذي‌حجه قرباني نمايد.[۶۰]
برخي اساسا قرباني در روز عيد را افضل دانسته و آن را در تمام ايام ذي‌حجه جايز دانسته‌اند. [۶۱]
به باور فقيهان حنفي، مالکي و حنبلي قرباني بايد در ايام نحر- روزهاي دهم و يازدهم و دوازدهم ذي‌حجه – صورت پذيرد ولي فقيهان شافعي زمان خاصي را تعيين نکرده‌اند، هرچند افضل را روز عيد قربان دانسته‌اند.[۶۲] حنابله و حنفيان تقديم قرباني حج واجب قبل از عيد را جايز نمي‌دانند و در صورت ذبح قبل از عيد، حکم به تجديد آن در عيد کرده‌اند. [۶۳]
به اعتقاد فقيهان اماميه و شافعيان، زمان قرباني «مستحب» براي کسي که در منا است، روز عيد و سه روز پس از آن و به باور فقيهان حنفيان، مالکيان و حنابله، ايام قرباني مستحبي در منا روز عيد و دو روز پس از آن است. به اتفاق همه فقيهان اسلامي، وقت قرباني استحبابي براي کسي که در منا نيست، روز عيد و دو روز پس از آن است. [۶۴]
مکان قرباني : مطابق ديدگاه فقيهان اماميه[۶۵] به پشتوانه احاديث فراوان[۶۶] و صحيح، قرباني بايد در سرزمين منا انجام پذيرد، البته در حالت ضرورت قرباني خارج از منا اشکال ندارد. فقيهان حنفي، شافعي و حنبلي بر اين باورند که در تمامي منطقه حرم مي‌توان قرباني انجام داد ولي فقيهان مالکي معتقدند قرباني را با شرايطي در منا و در غير اين صورت بايد در مکه ذبح کرد.[۶۷]
عمره گزاري که قرباني همراه خود آورده يا قرباني- به جهت کفاره صيد و غير آن- بر عهده‌اش آمده، واجب است قرباني را در مکه ذبح يا نحر کند. [۶۸]
مصرف قربانی
مشهور فقيهان اماميه[۶۹] به استناد آيه ۲۸ حج/۲۲ معتقدند، استحباب دارد حاجي ذبيحه را سه قسمت؛ بخشي را هديه و بخش ديگر را صدقه و قدري را هم بخورد. امام صادق۷ فرمود: «امام زين العابدين۷ و امام باقر۷ يک ثلث قرباني را به همسايگان و ثلث ديگر را به فقيران و ثلث آخر را به مصرف اهل بيت خودشان مي‌رسانيدند.» [۷۰]
فقيهان مالکي، حنبلي و حنفي معتقدند[۷۱] حاجي مي‌تواند گوشت قرباني حج تمتع و قران را بخورد ولي فقيهان شافعي برعدم جواز خوردن گوشت هدي واجب اعتقاد دارند. [۷۲] همگي بر خوردن گوشت قرباني مستحب اتفاق دارند، مگر آنکه فقيهان مالکي گفته‌اند در صورتي اکل گوشت قرباني جايز است که هدي معين نبوده باشد. [۷۳]
فقيهان شافعي و حنبلي معتقدند تقسيم گوشت هر قرباني‌اي که ذبحش در حرم واجب باشد، بين مساکين حرم واجب است ولي فقيهان حنفي حکم به جواز تقسيم گوشت قرباني در حرم و غير حرم کرده‌اند. [۷۴]
دیگر احکام
آنچه بايد قرباني کرد
به اجماع فقيهان اماميه[۷۵] و اهل سنت،[۷۶] و به پشتوانه احاديث[۷۷] حج گزار بايد بهيمۀ الانعام[۷۸] که انصراف به شتر، گاو و گوسفند دارد، قرباني کند. قرباني ساير حيوانات غير از سه حيوان مذکور کافي نيست.
شراکت در قرباني
به باور مشهور فقيهان اماميه[۷۹] به استناد صحيح محمدبن مسلم[۸۰] در حال اختيار هر نفر بايد حداقل يک حيوان در حج تمتع قرباني کند و شرکت چند نفر در يک قرباني مجزي نيست. هر چند رواياتي[۸۱] بر جواز شراکت در قرباني در حال اضطرار داريم ولي ظاهرا اين‌گونه قرباني کردن مسقط روزه نبوده و حج‌گزار علاوه بر ذبح مشترک بايد روزه هم بگيرد.[۸۲]
به ديدگاه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در شراکت قرباني ميان گوسفند با شتر و گاو تفاوت وجود دارد؛ بدين‌سان که قرباني گوسفند براي يک نفر ولي شتر و گاو براي هفت نفر کفايت مي‌کند. [۸۳]
نيابت در قرباني
مشهور فقيهان مذاهب اسلامي[۸۴] اتفاق دارند، نيابت در قرباني جايز است، هرچند فرد، خود توانايي داشته باشد. استناد جواز نيابت و وکالت، سيره و احاديث معتبر مي‌باشد. [۸۵]
وکيل بايد از طرف منوب عنه به هنگام ذبح نيت نمايد، هر چند افضل آن است که هر دو نيت کنند.[۸۶]
برخي از فقيهان متاخر برآنند ايمان شرط صحت عمل است، پس ذابح بايد شيعه باشد، اما برخي ديگر معتقدند در اين رابطه نصي از معصومين نداشته و اساس ايمان شرط قبولي عمل است، پس اسلام ذابح کفايت مي‌کند. [۸۷]
ترتيب اعمال
برخي از فقيهان اماميه[۸۸] و فقيهان حنفي و مالکي[۸۹] براين باورند که در روز عيد قربان به تاسي[۹۰] از حضرت رسول۹ و به استناد آيات[۹۱] و احاديث خاص[۹۲] و عام[۹۳] بايد پس از رمي جمره عقبه و پيش از حلق يا تقصير، قرباني انجام پذيرد. ابوحنيفه و شماري ديگر از فقيهان اهل سنت، رعايت نكردن ترتيب بين اين اعمال را سبب وجوب كفاره (گوسفند) شمرده‌اند.[۹۴] برخي ديگر از فقيهان اماميه و اهل سنت[۹۵] به استناد احاديث ديگر[۹۶] و اصل عدم وجوب[۹۷]، رعايت اين ترتيب را لازم نشمرده‌اند. مشهور[۹۸] بر اين باورند که هر چند رعايت اين ترتيب الزامي است اما عدم رعايت آن موجب بطلان عمل و وجوب اعاده نمي‌شود.(وجوب وضعي)
بدل قربانی
فقيهان مذاهب اسلامي[۹۹] به تصريح آيه ۱۹۶، بقره/۲ ؛ «فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلاثَه أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَه إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَه كَامِلَه.» برآنند که اگر کسي از قرباني کردن ناتوان شد، بايد به جاي آن، سه روز پياپي در حج و هفت روز پس از مراجعت از حج، روزه بگيرد.
واجب است روزه سه روز در ذي‌حجه باشد و مستحب است روزهاي هفتم، هشتم و نهم ذي‌حجه روزه گيرد. [۱۰۰]
فلسفه قربانی
قربانی کردن، رمز گذشت از همه چیز در راه معبود است، قربانی کردن مظهری است برای تهی نمودن قلب از غیر یاد خداوند و هنگامی می‌توان از این مناسک بهره تربیتی کافی گرفت که تمام صحنه ذبح اسماعیل علیه السلام و روحیات این پدر و پسر به هنگام قربانی در نظر مجسم شود و آن روحیات در وجود انسان پرتو افکن شود.
اِشعار و تقلید
قربانگاه مُعَیصم
مستحبات قربانی
- به استناد روايت صحيح زراره از امام باقر۷ افضل در قرباني شتر و پس از آن گاو و در پايان گوسفند است. [۱۰۱]
- فقيهان اماميه[۱۰۲] به استناد روايات[۱۰۳] برآنند ذکوريت در هدي شرط نيست، وليکن اگر شتر يا گاو بود، ماده آن بهتر است ولي در گوسفند و بز، نر بودن بهتر است. فقيهان اهل سنت[۱۰۴]، ذبيحه نر و ماده را يکسان مي‌دانند.
- به استناد روايات مستحب است قرباني بسيار فربه باشد.[۱۰۵]
- به استناد روايات[۱۰۶] مستحب[۱۰۷] است حاجي خودش قرباني را ذبح يا نحر کند، و اگر نتواند دست خود را بالاي دست کسي که ذبح مي‌کند، بگذارد.
- بهترين اوقات قرباني کردن، پس از طلوع آفتاب روز عيد، به گونه‌اي است که بتوان نماز عيد و دو خطبه آن را ادا کرد. [۱۰۸]
پانویس
- ↑ مقاييس اللغه، ج۵، ص۸۰.
- ↑ مائده، آیه ۲۷.
- ↑ حج، آیه ۳۴.
- ↑ دایره المعارف کتاب مقدس،ص۶۶۸..
- ↑ بحار الانوار، ج۶۷، ص۲۷۵.
- ↑ مائده، آیه ۲ ؛ حج آیه ۳۶.
- ↑ مائده آیه ۹۷.
- ↑ مصباح المنیر، ریشه قوم.
- ↑ تفسیر کبیر، ج۱۲، ص۱۰۰ ؛ تفسیر المیزان، ج۶، ص۱۴۲ ؛ تفسیر نمونه، ج۵، ص۹۰.
- ↑ حج، آیه ۳۷.
- ↑ حج، آیه ۳۶.
- ↑ صافات، آیه ۱۰۷.
- ↑ بحارالانوار، ج۹۶، ص۲۹۶ـ۲۹۸.
- ↑ همان.
- ↑ الخلاف، ج۲، ص۲۷۲ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۱۴-۱۱۸ ؛ سنن ابن داود، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ بقره، ۱۹۶.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۸، ابواب اقسام الحج، باب ۲، حدیث ۴؛ ج۱۰، باب ۱۴از ابواب رمی جمره العقبه، حدیث ۱و۷ ، باب ۱۵، حدیث ۱و۳، باب ۱۷ .
- ↑ منتهى المطلب ، ج۱۱،ص۱۱۴؛ ریاض المسائل،ج۶، ص۳۹۵ ؛ الحدائق الناضره،ج۱۷،ص۲۵.
- ↑ المجموع، ج۷، ص۱۹۱ ؛ فتح العزیز، ج۷، ص۱۲۶.
- ↑ ریاض المسائل،ج۶، ص۳۷۹ ؛ مستندالشیعه،ج۱۲، ص۲۹۶؛ جواهرالکلام،ج۱۹،ص۱۱۵.
- ↑ بقره، آیه ۱۹۶.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰ ، باب ۱ از ابواب ذبح، حدیث ۱و ۱۱ و باب ۲ از ابواب ذبح، حدیث ۴.
- ↑ حاشیه ابن عابدین، ج۲، ص۵۹۲ ؛ فتح العزیز، ج۷، ص۱۲۶ ؛ المغنی ، ابن قدامه، ج۳، ص۴۹۷.
- ↑ جواهرالکلام،ج۱۸،ص۵۰.
- ↑ فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج۱، ۲۳۹.
- ↑ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۲۹۶ ؛ جواهرالکلام،ج۱۸،ص ۵۰و ۹۶ ؛ ج۱۹، ص۱۹۲-۱۹۶؛ مهذّب الاحكام، ج۱۴، ص۲۴۶.
- ↑ جواهرالکلام،ج۱۸،ص۹۶.
- ↑ جواهرالکلام،ج۱۸،ص۹۶ ؛ فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج۱، ۲۳۹؛ المغنی ، ابن قدامه، ج۳، ص۴۹۷.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۸، باب۱،۲ و ۲۱ ابواب اقسام الحج و باب ۱، ابواب ذبح.
- ↑ الحدائق الناضره، ج۱۱، ص۱۹۹ ؛ المغني،ج۳، ص۸۲؛ ا المجموع شرح المهذب،ج۸، ص۳۵۶، ۴۱۴.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۲۵؛ صحیح مسلم، ج۲، ص۹۵۷.
- ↑ کافی، ج۴، ص۲۴۷، ح۴؛ صحیح مسلم، ج۲، ص۷۲۷، ح۱۲۱۸.
- ↑ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۲۲۷، ح۷۷۰ ؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۱۰۱، ح۴ .
- ↑ تذکره الفقهاء، ج۸، ص۲۹۷ ؛ منتهى المطلب، ج۱۱، ص۲۶۳ – ۲۶۵ ؛ الدروس الشرعیه، ج۱، ص۴۴۳.
- ↑ الخلاف، ج۲، ص۴۲۳-۴۲۴؛ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۱۳؛ مستند الشيعه، ج۱۳، ص۱۴۲ .
- ↑ الام، ج۲، ص۱۸۰؛ المجموع، ج۸، ص۳۰۲-۳۰۳ .
- ↑ المغني، ج۳، ص۳۷۱؛ كشاف القناع، ج۲، ص۶۰۷-۶۰۸.
- ↑ المبسوط، سرخسي، ج۴، ص۱۰۶.
- ↑ الموطأ، ج۱، ص۳۶۰-۳۶۱؛ مواهب الجليل، ج۴، ص۲۹۴؛ حاشيه الدسوقي، ج۲، ص۹۳-۹۴ .
- ↑ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۳۰۷ ؛ جواهرالکلام،ج۱۹، ص۱۳۶-۱۳۸ ؛ الحدائق الناضره ج۱۷، ص۸۸-۹۱.
- ↑ المغني ۱۱ / ۹۹، ۱۰۰ ؛ حاشيه الدسوقي على الشرح الكبير،ج۲، ص۱۱۹ ؛ المجموع،ج۸، ص۳۹۴.
- ↑ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۶۰ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۳۹؛ سنن الترمذي،ج۴، ص۸۷ .
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۱۲۰.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب۲۱ از ابواب ذبح، ح ۱.
- ↑ مستند الشیعه، ج۱۲، ص۳۱۰- ۳۱۶.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب ۱۲ از ابواب ذبح، ح ۳ و ۴.
- ↑ مناسک حج(مراجع)، مساله ۱۰۲۳.
- ↑ الموسوعه الفقهیه الکویتیه، ج۱۹، ص۱۲۵_۱۲۶ .
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب ۲۳ از ابواب ذبح، ح ۱.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب ۲۳ از ابواب ذبح، ۲.
- ↑ الدروس الشرعیه، ج۱، ص۴۳۷ ؛ مدارک الاحکام، ج۸، ص۳۳ ؛ ذخیره المعاد، ج۳، ص۶۶۷.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۱ از ابواب ذبح، ح۱.
- ↑ الصحاح، ج۶، ص۱۴۱؛ اللسان، ج۲، ماده ثنی؛ النهایه، ج۱، ص۲۲۶.
- ↑ المبسوط ج۱، ص۳۸۷؛ مدارک الاحکام ج۵، ص۹۴ ؛ جواهر الکلام ج۱۵، ص۱۳۲ ؛ ج۱۹، ص۱۳۶.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۶ ، ابواب ذبح، ح ۴، ۵، ۶، ۷.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۶ ، ابواب ذبح، ح۱، ۲ ، ۳.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۳۹ ، ابواب ذبح، ح۵؛ باب ۴۴، ح۱ و ۲؛ باب ۴۵، ح۲.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۳۹، ابواب ذبح، ح۱ و ۲.
- ↑ مدارک الاحکام، ج۸، ص۲۷ ؛ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۲۹۹؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۲۲۳.
- ↑ الحدائق الناضره، ج۱۷، ص۷۶ ؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۴۰۹ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۲۲۳.
- ↑ جواهر الکلام ج۱۹، ص۱۳۳-۱۳۴ ؛ جامع المدارک ج۲، ص۴۵۴-۴۵۵ ؛ براهین الحج ج۳، ص۲۹۴-۲۹۶.
- ↑ الموسوعه الفقهيه الكويتيه، ج۴۲، ص۲۴۹.
- ↑ بدایه المجتهد،ج۱، ص۳۷۸ ؛ المجموع فی شرح المهذب، ج۸، ص۳۸۱؛ المغنی ، ج۳، ص۴۶۴.
- ↑ الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۵۸۷ ؛ فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ تذکره الفقهاء ، ج۸، ص۲۵۲ ؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۴۰۰ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۲۰ .
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۲۸ از ابواب ذبح، ح۲ ؛ باب ۴ از ابواب ذبح، ح۱ و ۵و۶ و ۷.
- ↑ بَدَائِع الصَّنَائِع،ج۲، ص۱۷۹؛ مغني الْمُحْتَاج،ج۱، ص۵۳۱ ؛ مواهب الْجَلِيل، ج۳، ص۱۸۶.
- ↑ کشف اللثام، ج۶، ص۲۰۶ ؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۳۲۸ ؛ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۱۹۶-۱۹۷.
- ↑ النهایه، ص۲۶۱ ؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۴۲۸ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۵۷ .
- ↑ علل الشرائع، ج۲، ص۴۳۸.
- ↑ الْبَحْر الرَّائِق، ج۳، ص۷۶، الشرح الْكَبِير، ج۲، ص۸۹ .
- ↑ مُغْنِي الْمُحْتَاج، ج۱، ص۵۳۱.
- ↑ الْبَحْر الرَّائِق، ج۳، ص۷۶، المغني،ج۳، ص۵۴۱، الشرح الْكَبِير، ج۲، ص۸۹ .
- ↑ سنن الترمذی، ج۳، ص۲۰۶؛ مختصر تفسیمر ابن کثیر، ج۲، ص۵۴۵ ؛ بدایه المجتهد، ج۱، ص۳۰۳.
- ↑ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۶۰ ؛ منتهی المطلب، ج۱۱، ص۱۸۳ ؛ جواهرالکلام،ج۱۹،ص۱۳۶.
- ↑ البدائع،ج۵، ص۶۹، المجموع،ج۸، ص۳۹۸، المغني، ج۱۱، ص۹۶، ۱۱۸.
- ↑ صحیح مسلم، ج۲، ص۹۵۵ ؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۰ از ابواب ذبح، ح۱ و ۲ و۵.
- ↑ حج، آیه ۲۸.
- ↑ المبسوط، ج۱، ص۳۷۲ ؛ المختلف، ج۴، ۲۷۹ ؛ کشف اللثام، ج۶، ص۱۳۱.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب ۱۸ از ابواب ذبح، ح ۱.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب ۱۸ از ابواب ذبح، ح ۱۰ و ۱۱ و ۱۳.
- ↑ مناسک حج(مراجع)، مساله ۱۰۲۱.
- ↑ البدائع،ج۵، ص۷۱ - ۷۲، حاشيه ابن عابدين على الدر المختار،ج۵، ص۲۰۱؛ الموسوعه الفقهيه الكويتيه، ج۵، ص۹۰.
- ↑ جواهرالکلام،ج ۱۹، ص۱۱۸ ؛ البدائع،ج۵، ص۶۷، حاشيه الدسوقي، ج۲، ص۱۲۳، نهايه المحتاج، ج۸، ص۱۲۵.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۷ از ابواب وقوف بالمشعر، ح۶؛ المستدرك على الصحيحين، ج۴، ص۲۱۷.
- ↑ دروس فی الفقه المقارن، ص۵۵۶ ؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ص۲۶۸؛ سنن ابن داود، ج۲، ص۱۵۱.
- ↑ الحج فی الشریعه الاسلامیه الغراء، ج۵، ص۱۲۳؛ مناسک حج(مراجع)، مساله۱۰۴۲.
- ↑ شرائع الاسلام، ج۱،ص۲۴۰ ؛ قواعد الأحكام،ج۱، ص۴۳۸ ؛ جامع المقاصدج۳، ص۲۳۲.
- ↑ المغني، ج۳، ص۴۴۸ ؛ بدائع الصنائع،ج۲، ص۱۵۸ – ۱۵۹ ؛ الشرح الكبير، ج۲، ص۴۷ – ۴۸.
- ↑ مختلف الشیعه، ج۱، ص۷۹؛ تذکره الفقهاء، ج۸، ص۸۳ ؛ مسند احمد، ج۳، ص۳۱۸ .
- ↑ سوره بقره، ـیه ۱۹۶ ؛ سوره حج، آیه۲۸-۲۹.
- ↑ الكافي،ج۴، ص۴۷۵ و۴۹۱ ؛ تهذيبالأحكام،ج۵، ص۱۹۵ ؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، ح ۱ و ۲، باب ۳۹ از ابواب الذبح ؛ مسلم، ج۲، ص۹۴۷.
- ↑ تهذيبالأحكام،ج۵، ص۴۵۷؛ وسائل الشیعه، ج۸، ح ۴، باب ۲ از ابواب اقسام حج.
- ↑ المبسوط، سرخسي، ج۴، ص۴۱-۴۲؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۵۸؛ البحرالرائق، ج۳، ص۴۲.
- ↑ المغني، ج۳، ص۴۷۱.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، ح ۴ و ح۶، باب ۳۹ از ابواب الذبح ؛ البخاري ، الفتح، ج۳، ص۵۶۹ ؛ صحیح مسلم، ج۲، ص۹۴۸.
- ↑ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۲۸۹.
- ↑ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۶۵.
- ↑ .الحدائق الناضره، ج۱۷، ص۱۱۷ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۲۶؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج۱، ص۴۰۰
- ↑ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۳۴۳.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۰ از ابواب ذبح، ح۵.
- ↑ الخلاف، ج۲، ص۴۱؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ۱۳۶.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۹ از ابواب ذبح.
- ↑ المبسوط(سرخسی)، ج۱، ص۳۸۷؛ مختصر تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۵۴۴.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۳ از ابواب ذبح.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۳۶ از ابواب ذبح.
- ↑ جواهرالکلام،ج ۱۹، ص۱۱۸ ؛ نهايه المحتاج، ج۸، ص۱۲۵.
- ↑ مسالک الافهام،ج۲، ص۳۱۸ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۲۱۹؛ سنن الترمذی، ج۳، ص۲۴۱.