آیت‌الله خامنه‌ای: کسی که حج تمتع به‌جا می‌آورد، باید یکی از چهارپایان سه‌گانه، یعنی شتر یا گاو یا گوسفند یا بز را قربانی کند، تفاوتی ندارد که قربانی نر باشد یا ماده و بهتر آن است که شتر باشد، اما غیر از چهارپایان مذکور، قربانی کردن سایر حیوانات کفایت نمی‌کند.
آیت‌الله سبحانی: ذبح شتر از فضیلت بیشتری برخوردار است و پس از آن گاو و در آخر گوسفند و در میان اقسام گوسفند، قوچ و بره نر افضل است و در مرتبه بعد بز نر و در صورتی که اینها یافت نشود میش ثواب بیشتری دارد تا بز ماده.
مسئله ۱۰۲۲
امام خمینی: سایر حیوانات، غیر از سه حیوان مذکور، کافی نیست.
مسئله ۱۰۲۵
امام خمینی: گاومیش در ذبح واجب، کافی است،[م۱۰۲۵ ۱] لکن گفته‌اند کراهت دارد.
آیت‌الله خویی، آیت‌الله گلپایگانی: متعرض این فرع نشده‌اند.
یک قربانی برای چند نفر
مسئله ۱۰۲۱
امام خمینی: کفایت نمی‌کند[م۱۰۲۱ ۱] برای چند نفر به شرکت، یک هدی در حال اختیار، بلکه در حال ضرورت نیز محل اشکال است و احتیاط واجب جمع بین شرکت در ذبح و روزه است که ذکر می‌شود.[م۱۰۲۱ ۲]
آیت‌الله زنجانی: بلکه در حال ضرورت نیز کفایت نمی‌کند و باید به جای آن روزه بگیرند.
آیت‌الله سبحانی: هر فردی باید مستقلاً گوسفندی را قربانی کند و قربانی یک گوسفند برای دو نفر صحیح نیست بنابراین هرگاه دو نفر فقط توانایی خرید یک گوسفند داشته باشند باید به جای قربانی روزه بگیرند مگر اینکه یکی از دو نفر پول خود را به دیگری ببخشد یا قرض دهد تا او قربانی کند و خود روزه بگیرد این کار جایز است.
آیت‌الله صافی: در صورت ضرورت مثل اینکه جز یک قربانی پیدا نشود و به واسطه بهای زیادی که مالک آن معین کرده هر یک نتوانند آن را بخرند یا اگر بیشتر از یک قربانی پیدا شود به واسطه گرانی قیمت نتوانند خریداری نمایند به طور شرکت خریداری نمایند و قربانی کنند و احتیاطاً بدل آن روزه بگیرند ولی اگر یک قربانی بیشتر پیدا نشود و هر یک بتوانند آن را خریداری نمایند هر کدام توانستند باید قربانی نمایند بنابراین اگر یک نفر قربانی داشته باشد نمی‌تواند دیگران را با خود شریک کند.
آیت‌الله فاضل: اگرچه بعید نیست در حال ضرورت یک هدی برای چند نفر به شراکت کفایت کند و در این صورت احتیاط مستحب جمع بین شراکت در هدی و روزه است.
ویژگی‌های حیوان قربانی
مسئله ۱۰۲۳
امام خمینی: در هدی چند چیز معتبر است و باید مراعات شود:
اول ـ آنکه اگر شتر باشد سن آن کمتر از پنج سال نباشد و داخل در شش سال شده باشد[م۱۰۲۳ ۱] و اگر گاو است بنا بر احتیاط واجب، کمتر از دو سال نباشد و داخل در سه سال شده باشد و همچنین در «بز» کمتر از سن گاو نباشد[م۱۰۲۳ ۲]و در میش به احتیاط واجب کمتر از یک سال نباشد و داخل در سال دوم شده باشد.[م۱۰۲۳ ۳]
دوم ـ باید صحیح باشد، پس حیوان مریض کافی نیست[م۱۰۲۳ ۴] حتی مثل کچلی بنا بر احتیاط.
چهارم -[م۱۰۲۳ ۶] باید تام الأجزاء باشد و ناقص کافی نیست. پس اگر واضح باشد کوری یا لنگی آن بنا بر اقوی کافی نیست و اگر واضح نباشد به احتیاط واجب کافی نیست[م۱۰۲۳ ۷] و احتیاط واجب آن است که چشمش سفید نشده باشد و باید گوش بریده[م۱۰۲۳ ۸] و دم بریده و شاخ داخل آن شکسته یا بریده نباشد.
پنجم ـ باید لاغر نباشد و اگر در گُرده او پیه باشد کافی است، و احتیاط آن است که آن را در عرف لاغر نگویند.[م۱۰۲۳ ۹]
ششم ـ باید «خصی» نباشد،[م۱۰۲۳ ۱۰] یعنی باید خصیتین آن را بیرون نیاورده باشند.
هفتم ـ باید بیضه آن را نکوبیده باشند به احتیاط واجب.[م۱۰۲۳ ۱۱]
هشتم ـ باید در اصل خلقت بی‌دم نباشد به احتیاط واجب و اگر گوش یا شاخ در خلقت اصلی نداشته باشد، بعید نیست کفایت، اگرچه خلاف احتیاط است.[م۱۰۲۳ ۱۲]
آیت‌الله زنجانی: گاو و بز یک ساله، کافی است و بنا بر احتیاط مستحب، دو ساله باشند.
آیت‌الله سبحانی: شتر باید داخل در شش سال و گاو و بز داخل در سه سال و گوسفند (بره و میش) وارد در دو سال شده باشد.
آیت‌الله فاضل: اگر گاو داخل در سال دوم شده باشد کفایت می‌کند ولی بهتر است کمتر از دو سال نباشد و همچنین است اگر قربانی بز باشد و اگر میش باشد کمتر از یک سال هم کفایت می‌کند ولی احتیاط مستحب است که کمتر از یک سال نباشد.
آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: گوسفند بایستی هفت ماهش تمام و وارد ماه هشتم باشد و کمتر از آن کافی نیست و احتیاط این است که یک سالش تمام و در سال دوم داخل شده باشد.
آیت‌الله زنجانی: میش شش ماهه، کافی است و بنا بر احتیاط مستحب یک ساله باشد.
آیت‌الله بهجت: باید تام الاجزاء باشد پس کور و یک چشمی و لنگ و گوش بریده حتی اگر قلیلی از گوش بریده باشند و آنکه از شاخ اندرونی آن چیزی ناقص است مجزی نیست.
آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: باید تام الاعضاء باشد پس کافی نیست کور (هرچند یک چشم باشد) و لنگ و گوش بریده و آنکه شاخ داخلش شکسته است و مانند آن.
آیت‌الله خامنه‌ای: چهارم آنکه اعضا و اندام‌های آن، کامل باشد، بنابراین قربانی کردن حیوان ناقص، مانند حیوانی که اخته شده یا بیضه‌اش کشیده شده باشد، کافی نیست، اما اگر بیضه‌هایش کوفته شده و اخته نشده باشد، قربانی کردن آن کفایت می‌کند، و نیز قربانی کردن حیوان دم‌بریده و کور و شَل و گوش بریده و حیوانی که قسمت داخلی شاخ آن شکسته باشد، یا از ابتدا با یکی از این عیوب به دنیا آمده باشد، کافی نیست. بنابراین قربانی کردن حیوانی که فاقد یکی از اندام‌هایی باشد که در دیگر هم‌نوعان آن وجود دارد، به گونه‌ای که فقدان آن عضو یک نقص به شمار آید، کافی نیست. اما اگر بخش بیرونی شاخ آن (که مانند غلاف و پوشش بخش داخلی است) شکسته باشد، یا گوش آن شکافته یا سوراخ شده باشد، مانعی ندارد.
آیت‌الله زنجانی: باید تام الاجزاء و سالم باشد پس ناقص و معیوب، کافی نیست.
آیت‌الله سبحانی: نباید قربانی لنگی‌اش آشکار، کور، لوچ، دم بریده، اخته شده، گوش بریده، و یا دست و پا شکسته باشد همچنین نباید ریشه شاخ آن شکسته باشد و سر شاخ شکسته باشد اشکال ندارد.
آیت‌الله بهجت، آیت‌الله فاضل: این احتیاط مستحب است.
آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: احوط و اولی آن است که بیضه آن را نکوبیده باشند.
آیت‌الله خامنه‌ای: به ذیل شرط چهارم مراجعه شود.
آیت‌الله زنجانی: بنا بر احتیاط مستحب، بیضه آن را نتابیده و نکوبیده و نمالیده باشند.
آیت‌الله سبحانی: حیوانی که رگ‌های بیضه‌هایش را کوبیده باشند و بیضه‌هایش برجا باشد حتی با وجود حیوان فاقد این عیب، برای قربانی کافی است ولی در هر حال بهتر است با وجود حیوان سالم این نوع حیوان را نیز قربانی نکنند.
آیت‌الله گلپایگانی، آیت‌الله مکارم: جایز است کشتن حیوانی که بیضه آن را کوبیده باشند.
آیت‌الله بهجت: باکی نیست اگر گوش او شکافته یا سوراخ باشد اگرچه احوط ترک این دو و ترک حیوانی که شاخ یا دم از برای او در اصل خلقت نباشد و همچنین آن حیوان که عروق و بیضتین او را مالیده باشند که او را موجوء و مرضوض الخصیتین گویند اگرچه اظهر اجزاء موجوء است.
آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: احوط و اولی این است که قربانی طوری نباشد که از اصل خلقت شاخ و دُم نداشته باشد.
آیت‌الله خامنه‌ای: به ذیل شرط چهارم مراجعه شود.
آیت‌الله زنجانی: ذبح حیوانی که در اصل خلقت، گوش ندارد و همچنین حیوانی که دم ندارد و عرفاً ناقص به حساب می‌آید کافی نیست؛ ولی اگر در اصل خلقت، شاخ نداشته باشد اشکال ندارد.
آیت‌الله سبحانی: اگر نداشتن دم در برخی از نژادهای گوسفند طبیعی باشد قربانی کردن آن صحیح است؛ ولی اگر نژاد آن دارای دم باشد و یکی از آنها بی‌دم به دنیا آمده باشد، آن گوسفند برای قربانی کافی نیست. حیوانی که در آفرینش فاقد گوش است یا گوش‌های آن را از ته بریده باشند مجزی نیست ولی اگر کمی از گوش را بریده و یا به عنوان علامت‌گذاری سوراخ کرده‌اند اشکالی ندارد با این حال بهتر است غیر آن را انتخاب کنند.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: احتیاط واجب آن است که حیوانی را که شاخ یا گوش یا دم در اصل خلقت ندارد قربانی نکند.
آیت‌الله مکارم: اگر در اصل خلقت بی‌دم باشد اشکال ندارد.
امام خمینی: اگر غیر از خصی یافت نشود، بعید نیست کفایت ذبح خصی، گرچه احتیاط در جمع بین آن و سالم است در ماه ذی‌حجه همان سال و اگر نشد سال دیگر،[م۱۰۲۴ ۱]یا جمع بین ناقص و روزه.
آیت‌الله بهجت: اگر تأخیر انداخت و پیدا نشد اشکال ندارد و جمع می‌کند بین آن و روزه.
آیت‌الله تبریزی: و کسی که نتواند قربانی را ولو با صبر کردن تا آخر ذی‌حجه به این شرایط تهیه کند، هرچه ممکن باشد کافی است.
آیت‌الله خویی: و کسی که نتواند قربانی را به این شرایط تهیه کند، هرچه ممکنش باشد همان کافی است.
آیت‌الله سبحانی: اگر غیر از خصی و مرضوض گوسفند یافت نشود، ذبح آن کافی است لکن اگر ناچار شد حیوان ناقصی را که نقص آن از جهت خصی بودن آن نیست، قربانی کند کفایت کرده ولی احتیاط مستحب است که آن را ذبح کند و یک هدی تامّ هم در بقیه ذی‌حجه و اگر یافت نشد در سال آینده ذبح کند و احتیاط بهتر آن است که بین ذبح هدی ناقص و هدی تامّ و روزه جمع کند.
آیت‌الله سیستانی: اگر تا روز سیزدهم ذی‌حجه به جز اخته پیدا نشود، همان کافی است.
آیت‌الله صافی: احتیاط مستحب آنست که سه روز در حج و هفت روز پس از حج روزه بگیرد و این حکم در مورد قربانی ناقص است چه خصی باشد و چه غیر آن.
آیت‌الله گلپایگانی: بنا بر احتیاط ناقص را ذبح کند و در سال بعد نیز خودش و یا نایبش باید حیوان دیگری را که واجد شرایط است قربانی کند.
آیت‌الله مکارم: این احتیاط واجب نیست.
مسئله ۱۰۲۶
امام خمینی: اگر حیوان، شاخ خارجش شکسته یا بریده باشد اشکال ندارد و شاخ خارج؛ شاخ سخت سیاهی است که به منزله غلاف است از برای شاخ داخل که آن شاخ سفید است.[م۱۰۲۶ ۱]
آیت‌الله سبحانی: حیوانی که شاخ برون و درون آن هر دو شکسته باشد، برای قربانی کفایت نمی‌کند اما اگر شاخ بیرون آن شکسته ولی شاخ درون و به اصطلاح ریشه سالم باشد در صورتی که این شکستگی عرفاً نقص و عیب محسوب نمی‌شود کفایت می‌کند، بنابراین شکسته شدن سر شاخ گوسفند اشکال ندارد.
مسئله ۱۰۲۷
امام خمینی: شکاف داشتن گوش و سوراخ بودن آن مانع ندارد[م۱۰۲۷ ۱] و احتیاط آن است که چنین نباشد.
آیت‌الله سبحانی: شکاف گوش یا سوراخ کردن آن اگر برای علامت‌گذاری انجام گرفته باشد مانع ندارد ولی بهتر است غیر آن را انتخاب کنند.
تعداد حیوان‌های قربانی
مسئله ۱۰۲۹
امام خمینی: یک گوسفند، کمتر چیزی است که کافی است برای ذبح، لکن هرچه بیشتر ذبح کند افضل است و در روایت است که رسول خدا(ص) صد شتر همراه آوردند، سی و چهار تای آنها را برای حضرت امیرالمؤمنین(ع) نحر کردند و شصت و شش تای آنها را برای خودشان.
اگر حیوان قربانی یافت نشد
مسئله ۱۰۳۰
امام خمینی: اگر هدی یافت نشود[م۱۰۳۰ ۱] قیمت آن را پیش شخص امینی بگذارد که در بقیه ذی‌حجه بگیرد و در منا ذبح کند و اگر در این سال ممکن نشود، سال بعد این کار را بکند.
آیت‌الله بهجت: در ادامه این فرع می‌فرماید: و احوط آن است که در صورت تأخیر از ذی‌حجه همان سال، جمع کند بین آن و صوم ده روز.
آیت‌الله زنجانی: و نتواند تا فراهم شدن قربانی، در مکه بماند... .
آیت‌الله سیستانی: اگر تا روز سیزدهم یافت نشود بعید نیست کفایت روزه (که در بخش بعد، مسئله ۱۰۵۱ خواهد آمد) ولی احتیاط مستحب این است که جمع کند بین روزه و ذبح در بقیه ذی‌حجه اگر ممکن باشد هرچند با سپردن به شخص امین.
مسئله ۱۰۳۱
امام خمینی: اگر هدی ناقص یافت شود (از غیر جهت خصی بودن که گذشت) احتیاط واجب آن است که آن را ذبح کند[م۱۰۳۱ ۱] و یک هدی تام هم در بقیه ذی‌حجه و اگر نشد در سال آینده ذبح کند، و احتیاط بهتر آن است که جمع کند بین هدی ناقص و هدی تام؛ به طوری که گفته شد و روزه به نحوی که ذکر شد.
آیات عظام بهجت، صافی، گلپایگانی: به ذیل مسئله ۱۰۲۴ مراجعه شود.
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: اگر تا آخر ذی‌حجه هدی تام پیدا می‌کند باید صبر کند ولی اگر فعلا متمکن نیست و احتمال می‌دهد تا آخر ادامه پیدا کند می‌تواند هدی ناقص ذبح کند ولی اگر اتفاقاً کشف خلاف شد باید اعاده کند.
آیت‌الله زنجانی: هدی ناقص کافی نیست، بلکه باید تا آخر ذی‌حجه صبر کند و هدی تام، قربانی کند و پس از آن حلق و تقصیر کرده اعمال بعدی را انجام دهد، البته در صورتی که این تأخیر، حرجی است یا مجبور است به وطن برگردد بدون قربانی، اعمال بعدی را انجام می‌دهد و در باقیمانده ذی‌حجه و اگر نشد در سال بعد، قربانی می‌کند و در هر حال، وظیفه او روزه گرفتن نیست.
آیت‌الله سبحانی: در مورد خصی در مسائل قبل متعرض شده‌ایم لکن اگر ناچار شد حیوان ناقصی را که نقص آن به خاطر خصی بودن نباشد بلکه از جهات دیگر ناقص باشد را قربانی کند کفایت می‌کند و آنچه در متن به عنوان احتیاط واجب آمده احتیاط مستحب است.
آیت‌الله سیستانی: احتیاط این است که بین ذبح ناقص و روزه اگر در ایام تشریق یافت نشد جمع نماید. و اگر در بقیه ذی‌حجه هدی تام یافت شود به احتیاط واجب آن را نیز اضافه کنند و همچنین است اگر پول هدی واجد شرایط را ندارد.
آیت‌الله فاضل: و بعید نیست اکتفا به همین هدی.
آیت‌الله مکارم: هرگاه صحیح یافت نشود ناقص کافی است و احتیاط مزبور لازم نیست.
آیت‌الله بهجت: واجب است ذبح هدی در روز عید، و اما بعد از عید پس مجزی است در بقیه ذی‌حجه اگرچه خلاف احتیاط است تکلیفاً تأخیر از آن بدون عذر خصوصاً تأخیر از ایام تشریق سه‌گانه.
آیت‌الله زنجانی: اختیاراً می‌تواند ذبح را تا روز دوازدهم به تأخیر بیندازد و در صورت عذر، تأخیر آن تا زمانی که بتواند بعد از قربانی، حلق و تقصیر کرده و اعمال مکه آخر را در ذی‌حجه به جا آورد، مانعی ندارد ولی در هر حال باید ترتیب بین اعمال روز عید و همچنین بین حلق یا تقصیر و اعمال مکه رعایت شود، هرچند شرطیت ترتیب بین اعمال منا مخصوص عالم عامد است.
آیت‌الله سیستانی: این احتیاط مستحب است و می‌تواند در روزهای تشریق هم قربانی کند.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: بنا بر احتیاط اختیاراً جایز نیست ذبح هدی را از روز عید تأخیر بیندازد اگرچه اقوی جواز آن است.
آیت‌الله مکارم: تا روز سیزدهم جایز است.
اگر در روز عید قربان، قربانی نکند
مسئله ۱۰۳۳
امام خمینی: اگر به واسطه عذری مثل فراموشی یا غیر آن، ذبح را در روز عید نکرد، احتیاط واجب آن است که در ایام تشریق ذبح کند[م۱۰۳۳ ۱] و اگر نشد در بقیه ماه ذی‌حجه و در تأخیر عمدی نیز همین حکم است.[م۱۰۳۳ ۲]
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: بلکه بدون تردید لازم است.
آیت‌الله زنجانی: به ذیل مسئله قبل مراجعه شود.
آیت‌الله سبحانی: افراد معذور تا غروب روز سیزدهم ذی‌حجه فرصت دارند قربانی کنند و اگر امکان نپذیرفت، تا آخر ماه می‌توانند وظیفه قربانی را انجام دهند ولی رمی خود را در روز یازدهم و دوازدهم انجام دهند هرچند قربانی به تأخیر افتاده باشد.
آیت‌الله سیستانی: اقوی آن است که می‌تواند در روزهای تشریق قربانی کند.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: این احتیاط واجب نیست اگرچه مطلوب اسـت ولکن اگر در غیر ایـام نحر (روز عید و سه روز بعـد از آن) بـود بنا بر احتیـاط قصد ادا و قضـا نکند، بلکه به قصد ما فی الذمه ذبـح کند.
آیت‌الله مکارم: تا روز سیزدهم در هر حال جایز است ذبح کند.
آیت‌الله سیستانی: اگر عمداً ذبح را از ایام تشریق تأخیر بیندازد حجش باطل است و اگر معذور باشد باید روزه بگیرد و احتیاط مستحب این است که ذبح در بقیه ذی‌حجه را نیز انجام دهد.
اگر پس از ذبح، معلوم شود حیوان ناقص یا لاغر بوده است
مسئله ۱۰۳۴
امام خمینی: اگر حیوانی را به گمان آنکه صحیح و سالم است ذبح کرد بعد معلوم شد که مریض یا ناقص بوده، کافی نیست و باید دوباره ذبح کند.[م۱۰۳۴ ۱]
آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی، مکارم: چنانچه قربانی را به عقیده اینکه سالم است خریداری نمود و قیمتش را پرداخت و بعد معلوم شد که عیبی دارد، ظاهر این است که می‌تواند به آن اکتفا نماید و لازم نیست قربانی دیگری بنماید.
آیت‌الله خامنه‌ای: در صورت تمکن مالی.
مسئله ۱۰۳۵
امام خمینی: اگر حیوانی را به گمان چاقی ذبح کرد بعد معلوم شد لاغر است، کافی است.[م۱۰۳۵ ۱]
آیت‌الله سیستانی: اگر حیوانی را به گمان چاقی خرید سپس معلوم شد لاغر است کافی است چه قبل از ذبح معلوم شود چه بعد از آن، ولی اگر خودش گوسفندی داشت و آن را به گمان چاقی ذبح کرد سپس معلوم شد لاغر است به احتیاط واجب کافی نیست.
آیت‌الله مکارم: هرگاه حیوانی را که به ظاهر چاق است، خریداری کند و بعد از ذبح کردن یا پس از خریدن و پرداخت وجه و قبل از ذبح معلوم شود لاغر است، کافی است.
مسئله ۱۰۳۶
امام خمینی: اگر حیوانی را به گمان لاغری خرید و به امید آنکه چاق درآید، برای اطاعت خدا رجائاً ذبح کرد و بعد معلوم شد چاق است، کافی است.
مسئله ۱۰۳۷
امام خمینی: اگر احتمال نمی‌داد که حیوان چاق است یا احتمال می‌داد لکن از روی بی‌مبالاتی ذبح کرد نه به امید موافقت امر خداوند، کافی نیست[م۱۰۳۷ ۱]
آیات عظام بهجت، تبریزی، خویی، زنجانی، سبحانی، سیستانی، صافی، گلپایگانی: در فرض مزبور کفایت می‌کند.
آیت‌الله فاضل: بهتر است اعاده کند.
آیت‌الله نوری: ظاهراً کافی است.
مسئله ۱۰۳۹
امام خمینی: اگر ناقص بودن را اعتقاد داشت و به واسطه جهل به مسئله، برای اطاعت خداوند ذبح کرد و بعد معلوم شد صحیح است ظاهراً کافی باشد.
موارد مصرف قربانی
مسئله ۱۰۴۰
امام خمینی: احتیاط آن است که ذبیحه را سه قسمت کنند، یک قسمت را هدیه بدهند و یک قسمت را صدقه بدهند و قدری هم از ذبیحه بخورند و صدقه را به مؤمنین بدهند ولکن هیچ‌یک از این احتیاط‌ها واجب نیست.[م۱۰۴۰ ۱] و اگر صدقه را به فقرای کفار بدهد یا آنکه تمام ذبیحه را به آنها بدهد اشکال ندارد و ضامن حصه فقراء نیست.[م۱۰۴۰ ۲] لیکن احتیاط؛ خصوصاً در خوردنِ قدری از ذبیحه، خیلی مطلوب است.
آیت‌الله بهجت: احوط آنست که قدری از ذبیحه بخورند و قدری هدیه دهند و قدری صدقه دهند و لازم نیست بنا بر اظهر که مقدار هر یک از هدیه و صدقه ثلث ذبیحه باشد و نیز در خصوص سهم صدقه احوط آن است که بر مؤمنین بوده باشد و اگر به اختیار خود به غیر مؤمن بدهد احوط ضمان اوست یعنی قیمت قدری از آن را به عنوان صدقه به فقیر می‌دهد و همین احتیاط در سهم هدیه به مثل اتلاف و بیع جاری است و عمل به احتیاط به مثل توسیط فقیر یا استیکال او ممکن است، و در صورت عدم امکان، این تکلیف ساقط است.
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: این احتیاط واجب است ولی نسبت به صدقه انسان می‌تواند از فقیر مؤمن و نسبت به هدیه از مؤمن دیگری ولو از شهر خودش وکالت در قبول و اعراض بگیرد و بعد از ذبح از طرف آنها قبول و قبض کرده و بعد اعراض نماید و در صورتی که در منا متمکن از تقسیم نیست اخذ وکالت مزبور لازم است و اگر این عمل را با فرض تمکن انجام ندهد بنا بر احتیاط واجب ضامن است.
آیت‌الله زنجانی: ولی واجب است حداقل ثلث قربانی را به فقیری که در حرم حضور دارد ـ هرچند زائر باشد ـ صدقه بدهد و برای این کار کافی است از فقیر وکالت بگیرد و از طرف فقیر، سهم او را تحویل بگیرد.
آیت‌الله سبحانی: به احتیاط واجب قسمت فقرا به آنها داده شود و چون عمل به این قسمت در شرایط فعلی امکان‌پذیر نیست می‌تواند از فقیری در شهر خود یا نقطه دیگر وکالت بگیرد که در غیاب او به وی تملیک کند و سپس آن را رها کند و اگر این کار را هم نتواند انجام دهد اذن فقیر ساقط است.
آیت‌الله سیستانی: در دو قسم اول با متن موافق هستند و اما در قسم سوم می‌فرمایند: بنا بر احتیاط واجب آن را به فقرای مسلمانان صدقه دهد. و اگر صدقه دادن ممکن نباشد یا موجب مشقت و زحمت زیادی شود وجوب آن ساقط می‌شود و رساندن آن به خود فقیر لازم نیست بلکه کفایت می‌کند به وکیل او داده شود اگرچه وکیل خود قربانی‌کننده باشد آن‌گاه وکیل بر حسب اجازه موکل در آن تصرف می‌کند به هدیه دادن یا فروش یا اعراض از آن و یا غیر اینها.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: احتیاط واجب آن است که قدری از قربانی را خودش بخورد و قدری را هدیه دهد و مقداری را به فقیر مؤمن صدقه بدهد، و احتیاط آن است که هدیه را هم به مؤمن بدهد و اینکه هر یک از صدقه و هدیه کمتر از ثلث قربانی نباشد و در هدیه فقر شرط نیست.
آیت‌الله مکارم: تقسیم ذبیحه برای کسی که متمکن است به سه قسمت واجب است ولی وکالت گرفتن از فقیر لازم نیست.
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: باید نیت از صاحب قربانی تا هنگام کشتن مستمر باشد و کشنده لازم نیست نیت کند هرچند احوط و اولی نیت نمودن اوست.
آیت‌الله زنجانی: در ذبح قربانی و کفارات، مباشرت، معتبر نیست، پس حاجی می‌تواند از کسی بخواهد یا به او اجازه دهد برایش ذبح کند، بلکه می‌تواند دیگری را در این کار، نایب خود قرار دهد و در صورت اول ـ که متعارف موارد است ـ هنگام ذبح باید خود حاجی، قصد داشته باشد که «برای حج تمتع قربانی می‌کنم قربة الی الله» و کافی است این قصد به طور اجمال در ذهن او باشد و لازم نیست ذابح، قصد قربت یا نیت انجام قربانی برای حج داشته باشد؛ بلکه همین که حیوان او را ذبح می‌کند کافی است، هرچند اصلاً کسی را نیت نکرده باشد و چون کار ذابح، نیابت نیست، بدون تردید، ایمان در او معتبر نمی‌باشد و حکمی که در متن مناسک آمده است مربوط به صورت دوم یعنی صورت نیابت است که به ندرت پیش می‌آید.
آیت‌الله سبحانی: هرگاه انسان دیگری را برای قربانی نایب بگیرد، در این صورت خود شخص فقط قصد قربت کند ولی نایب باید عمل را آگاهانه و با تعیین نوع عمل (اینکه قربانی برای حج تمتع است و اینکه برای خود است یا نیابتا و فردی که حج را برای او انجام می‌دهد و یا نایب در ذبح است) انجام دهد، اما هرگاه فقط ذبح را به دیگری واگذار می‌کند، در این صورت اعمال مربوط به نیت (آگاهانه بودن- تعیین نوع عمل- کار برای خدا انجام شود) مربوط به خود اوست. پس در شق اول حج‌گزار فقط قصد قربت کند و بقیه بر عهده نایب است و در شق دوم فقط ذبح به دیگری واگذار می‌شود و اعمال مربوط به نیت بر عهده حج‌گزار است، بنابراین آنچه امروز بیشتر مرسوم است که نایب بدون واسطه و یا با اذن در توکیل به غیر، به قربانگاه می‌رود و پس از صورت برداری از اسامی افراد مختلف به ترتیب نام یک یک افراد را در نظر می‌آورد و قصد می‌کند آنچه بر ذمه فلانی است، انجام می‌دهم خواه حجة الاسلام یا نیابتی یا مستحبی باشد، کافی است و ذبح کلی از طرف موکلین کافی نیست و باید به هنگام ذبح تک تک افراد را مشخص کند.
آیت‌الله صافی: و احوط آن است که علاوه بر نایب خودش هم اگر در وقت ذبح حاضر باشد نیت کند و اگر حاضر نیست موقعی که نایب یا وکیلی را که از طرف او برای ذبح نایب می‌گیرد می‌فرستد نیت کند و نیت را تا وقت ذبح مستمر بدارد.
آیت‌الله گلپایگانی: علاوه بر خودش ذابح نیز باید نیت کند.
آیت‌الله مکارم: نیت را حاجی می‌کند.
شرایط ذبح و ذبح کننده
مسئله ۱۰۴۲
امام خمینی: احتیاط واجب آن است که ذابح مؤمن باشد.[م۱۰۴۲ ۱] بلکه خالی از قوت نیست و همین طور در ذبح کفارات.
آیت‌الله بهجت: ایمان شرط نیست ولی شرایط دیگر را باید دارا باشد.
آیات عظام تبریزی، خویی، زنجانی، سبحانی، سیستانی، صافی، گلپایگانی: اگر مسلمان باشد کفایت می‌کند و شیعه بودن ذابح لزومی ندارد.
آیت‌الله خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب ذبح‌کننده باید شیعه اثنی عشری باشد اما اگر نیت را خودش انجام دهد و فقط برای اجرای آن نایب بگیرد در این صورت بعید نیست که شیعه بودن ذبح‌کننده شرط نباشد.
آیت‌الله فاضل، آیت‌الله نوری: در صورتی که ذابح را در انجام قربانی نایب کرده باشد و اما اگر از او خصوص ذبح را خواسته باشد لازم نیست مؤمن باشد و خودش باید قصد قربانی و قربت را انجام دهد.
آیت‌الله مکارم: تمام مسلمانان که ذبیحه آنان پاک و حلال است می‌توانند ذبح کنند.
مسئله ۱۰۴۳
امام خمینی: در صورتی که قربانی به دست غیر مؤمن انجام گیرد، کفایت نمی‌کند و باید دو مرتبه قربانی کند، هرچند در وقت قربانی متوجه نشود که ذابح مؤمن نیست یا جاهل به مسئله باشد.[م۱۰۴۳ ۱]
امام خمینی: ذبح هم از عبادات است و در آن نیت خالص و قصد اطاعت خداوند لازم است.
بررسی سالم بودن حیوان قبل از ذبح
مسئله ۱۰۴۵
امام خمینی: احتیاط آن است که اگر احتمال نقص یا مرض در گوسفند بدهند، آن را معاینه کنند، اگرچه اقوی در احتمال آنکه عیبی حادث شده باشد، مثل آنکه احتمال بدهد گوش یا دمش را بریده‌اند یا آن را خصی کرده‌اند، عدم لزوم معاینه است و احتیاط در عیب‌هایی که محتمل است از حال تولد داشته و مادرزاد بوده، ترک نشود.[م۱۰۴۵ ۱]
آیات عظام تبریزی، خویی، زنجانی، فاضل: در صورتی که احتمال بدهد که در حال ذبح احراز شرایط کرده بوده.
آیت‌الله سبحانی: به شرطی که هنگام ذبح آن را وارسی کرده باشد.
آیت‌الله سیستانی: و همچنین اگر شک در این باشد که محل ذبح منا بوده یا جای دیگر.
دیگر مسائل نیابت
مسئله ۱۰۴۷
امام خمینی: اگر به کسی نیابت داد برای خریداری کردن و ذبح، و نایب انجام داد، و بعد از آن شخص محرم احتمال داد که نایب به شرایط عمل نکرده باشد، به این احتمال اعتنا نکند و ذبح کافی است.
مراجع دیگر:
مسئله ۱۰۴۸
امام خمینی: اگر کسی را نایب کرد برای خریداری و ذبح، باید علم پیدا کند یا اطمینان[م۱۰۴۸ ۱] به اینکه عمل کرده است و گمان کفایت نمی‌کند.
آیت‌الله بهجت: اگر خلاف موجب عدم اجزاء شود در هر صورت ضامن است و اعاده لازم است.
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: مطلقاً مورد ضمان است.
آیت‌الله زنجانی: در هر دو صورت ضامن است، مگر شرط عدم ضمان کرده باشد ـ ولو ارتکازاً ـ.
آیت‌الله سبحانی: چون اتلاف صورت گرفته ضامن است چه برای این کار اجرت گرفته باشد یا اینکه تبرعا انجام داده باشد ولی بهتر است در مورد تبرع رعایت انصاف شده و مصالحه گردد ولی در هر صورت باید
ذبح اعاده شود.
آیت‌الله سیستانی: در هر دو صورت ضامن است.
آیت‌الله فاضل: و نیز اگر تلف مستند به ذابح باشد بنا بر احتیاط ضامن است اگرچه عمل را تبرعاً انجام
داده باشد.
آیت‌الله مکارم: اگر مقصر بوده ضامن است.
بدل قربانی
مسئله ۱۰۵۱
امام خمینی: اگر قادر نباشد بر ذبح، باید سه روز در حج و هفت روز پس از مراجعت از حج روزه بگیرد.
مسئله ۱۰۵۲
امام خمینی: مراد از اینکه قادر بر ذبح نباشد،[م۱۰۵۲ ۱] آن است که نه هدی را داشته باشد و نه پولش را.
آیت‌الله سبحانی: مراد از عدم قدرت در ذبحی که به روزه بدل می‌شود، عبارت است از اینکه پول خریدن آن را نداشته باشد و یا نتواند بدون زحمت و مشقت قرض کند و یا اینکه ما به ازای قرض را جهت ادا در مکه یا وطن نداشته باشد و اما اگر پول خریدن قربانی را دارد ولی به هر دلیل مثل نبودن گوسفند و یا امر دیگر نتوانست تا غروب روز سیزدهم قربانی کند، حلق یا تقصیر را انجام دهد و در مورد قربانی اگر می‌تواند تا آخر ذی‌حجه انجام دهد و در غیر این صورت سال بعد قربانی را ولو با استنابه در منا انجام دهد و در آن صورت که به خاطر عدم توانایی مالی، نمی‌تواند قربانی تهیه کند، اگر از اول می‌داند باید سه روز قبل از عید و هفت روز بعد از برگشتن روزه بگیرد و اگر نتوانست باید تا آخر ذی‌حجه سه روز را در مکه و بقیه را در محل بماند، و باز هم اگر نتوانست به عللی در مکه بماند، سه روز را در راه و هفت روز را در محل و باز هم اگر نشد سه روز را در محل و با فاصله هفت روز بعدی را نیز در محل بگیرد.
مسئله ۱۰۵۳
امام خمینی: اگر می‌تواند بدون زحمت و مشقت قرض کند و در ازای قرض چیزی که ادا کند داشته باشد باید قرض کند و ذبح کند. [م۱۰۵۳ ۱]
آیات عظام بهجت، تبریزی، خویی: و سه روز اول را می‌تواند پس از شروع به اعمال عمره تمتع از اول ماه ذی‌حجه بگیرد.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: باید این سه روز یا کاملاً قبل از عید قربان قرار گیرد هفتم و هشتم و نهم. و یا پس از بازگشت از منا و تا آخر ذی‌حجه.
آیت‌الله سبحانی: لیکن اگر قبل از ایام منا یعنی روز هشتم و نهم را روزه گرفت می‌تواند یک روز را بعد از ایام تشریق روزه بگیرد کما اینکه این سه روز را می‌تواند از اول ذی‌حجه روزه بگیرد.
مسئله ۱۰۵۸
امام خمینی: باید این سه روز دنبال هم باشد.
مسئله ۱۰۵۹
امام خمینی: اگر روز هفتم نتوانست روزه بگیرد، روز هشتم و نهم بگیرد و یک روز دیگر بعد از مراجعت از منا بگیرد و احتیاط آن است که بعد از ایام تشریق، که یازدهم و دوازدهم و سیزدهم است، بگیرد.[م۱۰۵۹ ۱]
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: کسی که باید در حج روزه بگیرد چنانچه نتواند روز هفتم را روزه بگیرد هشتم و نهم را روزه گرفته و روز دیگر را پس از بازگشت از منا روزه بگیرد.
آیت‌الله زنجانی: و باید بعد از روز سیزدهم بگیرد، مگر به جهت ضرورت.
آیت‌الله سبحانی: روزه در ایام تشریق برای کسی که در منا است جایز نیست چه حج‌گزار باشد و چه غیر آن لذا اگر قبل از ایام منا روزه نگرفت باید بعد از ایام تشریق سه روز در مکه روزه بگیرد و هفت روز در محل خود و اگر در مکه نشد در راه بازگشت و اگر آن هم ممکن نشد در محل سه روز و بعد فاصله انداخته و هفت روز را روزه بگیرد و به احتیاط واجب هفت روز روزه که باید در محل بگیرد متوالیاً بگیرد.
آیت‌الله سیستانی: مکلفی که باید سه روز در حج روزه بگیرد اگر موفق نشود همه سه روز را پیش از روز عید به جا آورد، بنا بر احتیاط کفایت نمی‌کند آنها را در روز هشتم و نهم و یک روز دیگر پس از برگشت از منا بگیرد، و افضل این است که پس از سپری شدن روزهای تشریق این سه روز را روزه بگیرد، اگرچه جایز است که از روز سیزدهم شروع کند، در صورتی که قبل از آن از منا برگشته باشد، بلکه بنا بر اظهر اگرچه در خود روز سیزدهم برگشته باشد.
مسئله ۱۰۶۰
امام خمینی: این سه روز روزه را در ایام تشریق، در منا، جایز نیست بگیرد،[م۱۰۶۰ ۱] بلکه در ایام تشریق در منا روزه برای همه کس حرام است،[م۱۰۶۰ ۲] چه حج به جا بیاورد یا نه.
آیت‌الله بهجت: نسبت به غیرناسک خالی از تأمّل نیست.
آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط واجب.
مسئله ۱۰۶۱
امام خمینی: احتیاط مستحب برای کسی که روز هفتم را روزه نگرفته و هشتم و نهم را گرفته، آن است که بعد از مراجعت از منا، سه روز روزه بگیرد ـ که اول آن، روز کوچ کردن است؛ یعنی سیزدهم[م۱۰۶۱ ۱]ـ و متوالی بگیرد و قصدش آن باشد که سه روز از پنج روز برای ادای روزه واجب باشد.
آیت‌الله زنجانی، آیت‌الله سبحانی: و گذشتن روز سیزدهم.
مسئله ۱۰۶۳
امام خمینی: جایز است اگر از هشتم روزه تعویق افتاد، تا آخر ذی‌حجه هر وقت بخواهد این سه روز را روزه بگیرد، اگرچه احتیاط آن است که بعد از ایام تشریق فوراً بگیرد.[م۱۰۶۳ ۱]
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: احتیاط این است که پس از بازگشت هرچه زودتر روزه‌ها را بگیرد و بدون عذر تأخیر ننماید.
آیت‌الله مکارم: این احتیاط ترک نشود.
مسئله ۱۰۶۴
امام خمینی: این سه روز را در سفر می‌تواند روزه بگیرد و لازم نیست در مکه قصد اقامت کند، بلکه اگر برای ماندن سه روز در مکه مهلت نیست بین راه هم جایز است بگیرد.[م۱۰۶۴ ۱]
آیات عظام بهجت، تبریزی، خویی، سبحانی، سیستانی، صافی، فاضل، مکارم: در ذی‌حجه سال آینده.
آیت‌الله زنجانی: باید در سال آینده، خودش یا نایبش در منا ذبح کند و اگر تأخیر روزه از روی علم و عمد و اختیار بوده باید یک گوسفند کفاره بدهد، بلی چنانچه به جهت ضرورتی نتوانسته در ذی‌حجه روزه بگیرد باید بعد از ذی‌حجه روزه بگیرد و قربانی کفایت نمی‌کند.
آیت‌الله گلپایگانی: و در ذبح نیت ما فی الذمه از هدی یا کفاره بکند و سپس بنا بر احتیاط هفت روز پی‌درپی نزد اهلش روزه بگیرد.
مسئله ۱۰۶۷
امام خمینی: باید این سه روز روزه را، بعد از احرام به عمره به جا آورد و قبل از آن نمی‌تواند.[م۱۰۶۷ ۱]
آیت‌الله زنجانی: باید بعد از محرم شدن به احرام حج بگیرد.
آیت‌الله فاضل: یعنی تا زمانی که محرم به احرام عمره تمتع نشده نمی‌تواند این سه روز را بگیرد اما بعد از احرام عمره تمتع اگرچه محل هم باشد می‌تواند به تفصیلی که در مسئله ۱۰۵۷ گذشت روزه بگیرد.
مسئله ۱۰۶۸
امام خمینی: هفت روز بقیه را باید بعد از مراجعت از سفر حج، روزه بگیرد.
مسئله ۱۰۶۹
امام خمینی: احتیاط واجب آن است که پی‌درپی به جا آورد.[م۱۰۶۹ ۱]
آیت‌الله زنجانی: سه روز روزه و همچنین هفت روز روزه باید پی‌درپی باشد، مگر در مواردی که ذکر شده است.
آیات عظام سیستانی، صافی، فاضل، گلپایگانی، مکارم: بنا بر احتیاط مستحب....
مسئله ۱۰۷۰
امام خمینی: جایز نیست این هفت روز را در مکه یا در راه روزه بگیرد، مگر آنکه بنای اقامت در مکه داشته باشد، [م۱۰۷۰ ۱] در این صورت اگر مدتی بگذرد که در آن مدت می‌توانست به وطن خود مراجعت کند، جایز است به جا آورد و همچنین جایز است اگر یک ماه بماند.
آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: در این صورت باید صبر کند تا همراهان او به وطن مراجعت کنند یا یک ماه بگذرد و سپس روزه بگیرد.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: متعرض این مسئله و مسائل بعد تا مسئله ۱۰۷۶ نشده‌اند.
مسئله ۱۰۷۱
امام خمینی: در این ایام که با هواپیما مراجعت می‌کنند، بعید نیست برای کسی که در مکه اقامت کرده جایز باشد به همان مقداری که هواپیما اشخاص را به محل می‌رساند صبر کند و روزه بگیرد لیکن احتیاط خلاف آن است[م۱۰۷۱ ۱] و به احتیاط واجب جمع بین سه روز و هفت روز را نکند.[م۱۰۷۱ ۲]
آیت‌الله زنجانی: باید به همان مقداری که ـ مثلاً ـ باید به فرودگاه برود و با هواپیما به محل بازگردد صبر کند و سپس روزه بگیرد و نباید بین ۳ روز و ۷ روز جمع نماید.
آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: به ذیل مسئله قبلی مراجعه شود.
آیات عظام تبریزی، خویی، صافی، گلپایگانی: نباید بین ۳ روز و ۷ روز جمع نمایند.
آیت‌الله سیستانی: احتیاط مستحب عدم جمع است.
مسئله ۱۰۷۲
امام خمینی: اگر در غیر مکه؛ چه در راه یا در بلدی غیر از وطن خودش، اقامت کرد ظاهراً نتواند هفت روز روزه را در آنجا بگیرد[م۱۰۷۲ ۱] اگرچه به مقداری صبر کند که اگر راه می‌پیمود به وطن می‌رسید.
آیت‌الله بهجت: مانعی ندارد در بلد دیگر روزه بگیرد، البته آنقدر که می‌توانست به وطن برسد صبر کند.
آیت‌الله خویی: متعرض این مسئله نشده‌اند.
مسئله ۱۰۷۳
امام خمینی: ابتدای ماهی را که اگر بماند در مکه جایز است روزه را بگیرد و همین طور ابتدای حساب موقع رسیدن به وطن را ظاهراً باید از وقتی که بنای مجاورت یا اقامت به مکه کرد حساب کند.[م۱۰۷۳ ۱]
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: بلکه ملاک این است که همسفرهایش که در مکه اقامت نکرده‌اند
به وطن برسند.
آیت‌الله زنجانی: مبدأ این دو مدت پس از انقضاء ایام تشریق و پایان مناسک حج (یعنی انجام طواف نساء) و سه روز روزه گرفتن است.
آیت‌الله سبحانی: ابتدای ماه از ما بعد ایام تشریق یعنی روز چهاردهم حساب می‌شود.
آیت‌الله سیستانی: ابتدا آن زمانی است که اگر قصد اقامت در مکه نداشت معمولاً از آنجا خارج می‌شد.
آیت‌الله مکارم: بلکه ملاک آن است که همسفران او به وطن برسند ولی در یک ماه احتیاط واجب محاسبه بعد از قصد اقامت در مکه است.
مسئله ۱۰۷۴
امام خمینی: اگر متمکن از روزه گرفتن شد و قبل از آنکه روزه بگیرد مرد، واجب است ولی او سه روز را قضا کند بنا بر اقوی، و هفت روز دیگر را بنا بر احتیاط واجب.[م۱۰۷۴ ۱]
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: متعرض این مسئله نشده‌اند.
آیت‌الله سبحانی: اگر سه روز را روزه گرفته قضای بقیه واجب نیست ولی اگر هیچ روزه نگرفته باید همه را قضا کند.
آیت‌الله سیستانی: هیچ‌کدام واجب نیست.
آیت‌الله فاضل: بر ولی واجب است سه روز را قضا کند و هفت روز دیگر را بنا بر احتیاط مستحب قضا کند.
مسئله ۱۰۷۵
امام خمینی: لازم نیست بعد از برگشتن به بلد خود، در همان جا روزه بگیرد، پس اگر در جای دیگر قصد اقامت کرد می‌تواند بگیرد.
مسئله ۱۰۷۶
امام خمینی: اگر متمکن از سه روز روزه نشد، در مکه و برگشت به محل خود، در صورتی که ماه ذی‌حجه باقی است می‌تواند در محل بگیرد، لیکن با هفت روز روزه فاصله بدهد[م۱۰۷۶ ۱] و اگر ماه گذشته باشد باید در منا هدی ذبح کند[م۱۰۷۶ ۲] اگرچه به وسیله شخص امینی باشد.
آیت‌الله زنجانی: و باید روزه بگیرد هرچند ماه ذی‌حجه گذشته باشد و ذبح هدی، لازم نیست.
آیت‌الله سیستانی: البته در سال آینده.
مسائل متفرقه
مسئله ۱۰۷۷
امام خمینی: تقسیم قربانی به سه قسم واجب نیست،[م۱۰۷۷ ۱] و فروش یا هبه سهم فقیر،[م۱۰۷۷ ۲] قبل از قربانی و بدون قبض آن باطل است.[م۱۰۷۷ ۳] بنابراین، عمل بعضی، که به ادعای فقر یا وکالت از فقیر، ثلث فقیر را از قربانی بخود حاجی می‌فروشند یا هبه می‌کنند صحیح نیست.
آیات عظام بهجت، تبریزی، خویی، سبحانی، سیستانی: جایز است قبل از قبض، از فقیری در وطنش وکالت بگیرد که در یک سوم قربانی طبق خواسته او تصرف کند.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: نسبت به صدقه و اهدا، انسان می‌تواند از فقرا و مؤمنین آشنا در شهر خود وکالت در قبول و اعراض بگیرد و بعد از ذبح از طرف آنها قبول کرده و بدون تقسیم اعراض نماید.
مسئله ۱۰۷۸
امام خمینی: گفته می‌شود که در منا، مسلخ فعلی،[م۱۰۷۸ ۱] کمی در وادی مُحسِّر ساخته شده و در این صورت، هرچند در صورت امکان ولو تا آخر ذی‌حجه باید در منا قربانی کنند لکن قربانی در مسلخ جدید مجزی است.[م۱۰۷۸ ۲]
آیت‌الله بهجت: اگر به علت تغییر محل، ذبح در منا ممکن نباشد و تأخیر انداختن آن، ولو تا آخر ماه ذی‌حجه موجب عُسر و حرج نوعی باشد، در این صورت ذبح در خارج از منا اشکال ندارد.
آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله خویی: پس اگر متمکن از تأخیر و ذبح در منا باشد، اگرچه تا آخر ذی‌حجه، حلق یا تقصیر نماید و مُحل شود و ذبح را تأخیر بیندازد و همچنین طواف و نماز طواف و سعی را تأخیر بیاندازد والاّ جایز است به ذبح در مذبح فعلی اکتفا کند، [لازم به تذکر است اگر در روز عید متمکن از ذبح در منا نبود و احتمال بقای عذر تا آخر ذی‌حجه را بدهد، می‌تواند طبق فتوای آیت‌الله خویی در مسلخ‌های جدید ذبح کند ولی اگر اتفاقاً کشف خلاف شد اعاده نماید.] و آیت‌الله تبریزی اضافه فرموده‌اند: و جایی که مشکوک است که منا باشد مبیت و ذبح و تقصیر در حال اختیار هم مجزی است.
آیت‌الله خامنه‌ای: محل انجام ذبح، منا است و در صورتی که از ذبح در منا ممانعت شود، انجام آن در محل تعیین شده در حال حاضر، بلامانع است.
آیت‌الله زنجانی: در شرایط کنونی، قربانی کردن در مسلخ‌هایی که در خارج منا و وادی محسَّر ولی نزدیک منا احداث شده است مجزی است و تأخیر برای ذبح در منا لازم نیست ولی اگر تأخیر انداخت اعمال بعدی را هم به تأخیر بیندازد.
آیت‌الله سبحانی: ذبح در مسلخ جدید مجزی است.
آیت‌الله سیستانی: در صورت زیاد بودن حجاج و گنجایش نداشتن منا برای همه آنها در وقت اراده ذبح، بعید نیست کشتن در وادی محسِّر نیز جایز باشد، اگرچه احوط ترک آن است مگر آنکه بداند که نمی‌تواند در منا تا روز سیزدهم قربانی کند. و چنانچه ذبح در منا یا وادی محسر تا آخر ایام تشریق میسور نبود در هر کجای حرم بخواهد می‌تواند ذبح کند و جواز اکتفا در حال اختیار به ذبح در مکانی که مشکوک است از منا یا وادی محسر می‌باشد به علت شک در صحت علائم منصوبه در آن مکان‌ها محل اشکال است.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: در صورت تمکن از ذبح در ایام تشریق، لازم است ذبح را تأخیر نماید بلکه لزوم تأخیر تا آخر ذی‌حجه بعید نیست ولی حلق را روز عید انجام دهد و با این عمل از احرام مخیط خارج می‌شود و باقی اعمال را به ترتیب به جا آورد. و اگر به کلی ذبح در منا ممکن نبود ذبح در وادی محسِّر کافی است.
آیت‌الله فاضل: اولا خارج بودن مذبح فعلی از منا ثابت نیست بلکه به احتمال قوی قسمتی از آن داخل منا است و بر فرض اینکه مسلخ فعلی خارج از منا باشد، صبر کردن لازم نیست بلکه می‌توانند در روز عید در مذبح فعلی قربانی کنند و بقیه اعمال را انجام دهند.
آیت‌الله مکارم: از روز سیزدهم تأخیر نیندازد.
مسئله ۱۰۷۹
امام خمینی: کسی که اجیر در حج است، می‌تواند برای قربانی شخص ثالثی را وکیل کند و وکیل مزبور، نیت قربانی حجی که موکلش از طرف موکل خود انجام می‌دهد را می‌نماید.[م۱۰۷۹ ۱]
آیت‌الله تبریزی: ذبح در شب، بعد از عید، خلاف احتیاط است.
آیات عظام خویی، سبحانی، فاضل: ذبح در شب کفایت نمی‌کند مگر برای خائف.
آیت‌الله زنجانی: تأخیر قربانی تا روز دوازدهم جایز است ولی ذبح در شب کفایت نمی‌کند، مگر برای خائف که می‌تواند شب دهم قربانی کند و اگر از آن هم معذور است، قربانی در شب‌های بعدی کفایت می‌کند.
آیت‌الله سیستانی: و احتیاط واجب این است که در شب قربانی نکند، حتی شب روزهای تشریق، مگر برای خائف.
آیات عظام صافی، گلپایگانی، مکارم: بنا بر احتیاط کفایت نمی‌کند.
مسئله ۱۰۸۱
امام خمینی: کسانی که وکیل دیگری هستند که برای او قربانی کنند، می‌توانند قبل از اینکه حلق یا تقصیر کنند، قربانی دیگری را ذبح نمایند.[م۱۰۸۱ ۱]
آیت‌الله زنجانی: البته چون قربانی کردن باعث نجس شدن بدن یا لباس محرم می‌شود، تا در منا حلق یا تقصیر نکرده نباید قربانی دیگری را ذبح کند و در هر حال اگر قربانی کرد، صحیح است.
در صورت تمکن، قربانی شتر باشد و در صورت نبودن آن، گاو و در صورت نبودن آن، گوسفند باشد.
قربانی بسیار فربه باشد.
در صورت شتر یا گاو بودن آن، از جنس ماده و در صورت گوسفند یا بز بودن آن، از جنس نر باشد.
شتری که می‌خواهند او را نحر کنند، ایستاده و از سر دست‌ها تا زانوی آن را ببندند و شخص در جانب راست او بایستد و کارد یا نیزه یا خنجر به گودال گردن او فرو برد و در وقت ذبح یا نحر این دعا را بخواند: «وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَالْاَرْضَ حَنِیفاً مُسْلِماً وَما أَنَا مِنَ المُشْـرِکینَ اِنَّ صَلاتِی وَنُسُکی وَمَحْیایَ وَمَمَاتِی للهِ رَبِّ الْعالَمِینَ لا شَرِیک لَهُ وَبِذلِک اُمِرْتُ وَأنا مِنَ المُسْلِمِینَ، أَللَّهُمَّ مِنْک وَلَک بِسْمِ اللهِ وَاللهُ أکبَرُ، أللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّی».
اینکه خود، قربانی را بکشد و اگر نتواند، دست خود را بالای دست کشنده بگذارد.
آیة الله مکارم: به قصد رجا و امید ثواب به‌جا آورد.
استفتائات قربانی
مسئله ۱۰۸۲
س- جمعي از حجاج پول روي هم مي‌گذارند و کسي با پول مشترک براي همه آنان تعدادي گوسفند مي‌خرد و در وقت ذبح، هر گوسفند را براي يک نفر قصد مي‌کند و قرباني مي‌کند، آيا اين ترتيب ذبح اشکال دارد يا خير و آيا در صورت تفاوت گوسفندان در قيمت با اينکه همه به يک اندازه پول داده‌اند چه وضعي پيدا مي‌شود؟
ج- امام خمینی: اگر صاحبان پول راضي باشند اشکال ندارد.[م۱۰۸۲ ۱]
آيه الله سبحانی: چنانچه فقط ذبح و حلق را به غير مؤمن واگذار کند ولی خود نيت کند اشکال ندارد و چنانچه نيت ذبح و حلق را به غير مؤمن واگذارد، بايد اعاده کند.
مسئله ۱۰۸۴
س- کسي قرباني را به غير مؤمن داده و او کشته است و بعد متوجه شده و در عين توجه، عمداً بدون تجديد قرباني حلق کرده و اعمال مترتبه بر حلق را انجام داده، آيا مُحلّ شده است يا نه و آيا فقط قرباني بايد بکند يا همه اعمال را اعاده نمايد؟
ج‌ـ امام خمینی: با فرض اينکه احتمال صحّتِ اعمالي را که بعد از قرباني اتيان کرده مي‌داده، مُحِلّ شده است و فقط قرباني بر عهده او است و اعمالش صحيح است.[م۱۰۸۴ ۱]
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۸۶|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: آيا در شرايط قرباني، تحقيق لازم است که يقين به بودن شرايط حاصل شود يا لازم نيست؟
ج ـ در شرايطي که مربوط به نقص عارض بر حيوان بعد از تمام بودن آن است، مثل خصي نبودن يا معيوب نبودن حيوان، فحص لازم نيست و در صورت شک مي‌تواند بدون تحقيق ذبح کند، ولي در شرايط ديگر مثل سن حيوان يا مؤمن بودن ذابح[م ۱]، لازم است يقين حاصل شود.[م ۲]
↑به ذیل مسئله ۱۰۴۵مراجعه شود.
آيه الله تبريزى، آيه الله خويي: اگر بايع اهل خبره بود و از سن هدي خبر داد مي‌توان به قول او اعتماد کرد.
آيه الله زنجاني: اطمينان يا حجت ديگر شرعي لازم است.
آيه الله سبحاني: اگر احتمال نقص يا مرض يا کمبود سن در حيوان خريداری شده برای قربانی وجود دارد احتياطاً فحص کند.
آيه الله مکارم: در صفات پنهاني حيوان مي‌توان به قول فروشنده ظاهر الصلاح قناعت کرد.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۸۷|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: در مکه جيب کسي را زدند و پولش را بردند، شکايت کرد، بعد |-style="background:#fefef9;" | مراجع دیگر:
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله از[ طي مراحل قانوني، حاکم آنجا حکم کرد پولش را از دزد بگيرند و به او بدهند، آيا جايز است پول را بگيرد و گوسفند قرباني را با آن بخرد يا نه؟
ج ـ اگر مي‌داند که پول خود او است، مانع ندارد.[م ۱]
↑آيات عظام تبريزي، خويي، زنجاني: اگر مي‌داند آن شخص دزد است مانع ندارد.
آيه الله سيستاني: و همچنين اگر شرايط تقاص حاصل باشد و به هر حال اگر قرباني را به نحو کلي في الذمه بخرد و با آن پول، قيمت آن را ادا کند مجزي است.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۸۸|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: شخصي بدون گرفتن وکالت در ذبح، از طرف عيالش يا شخص ديگري قرباني مي‌نمايد، به اين خيال که اذن فحوي از او دارد و مطمئن است که وقتي به عيالش يا رفيقش بگويد من در قربانگاه براي تو قرباني کرده‌ام او راضي است و خوشحال هم مي‌شود، اين نحو قرباني کافيست يا نه؟
↑آيه الله بهجت: چنانچه احراز رضايت کرد و شاهد حال هم دالّ بر رضايت بود؛ به طوري که اگر او بفهمد راضي است کفايت مي‌کند.
آيه الله خامنه‌اي: قرباني کردن بايد به وسيله خود شخص يا با وکالت از سوي او انجام شود، اما اگر شخص ديگري بدون وکالت گرفتن از او برايش ذبح انجام دهد، صحت آن محل اشکال است و بنا بر احتياط، نمي‌توان به آن اکتفا کرد.
آيه الله زنجاني: کافي نيست مگر مأذون در ذبح باشد.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۸۹|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: روز عيد، بعض اشخاص به قربانگاه مي‌روند و بدون اينکه در قرباني نيابت داشته باشند، خودشان براي رفقايشان قرباني مي‌کنند، آيا اين قرباني کافي است يا نه؟ و اگر کافي نيست، پول قرباني به عهده چه کسي است؟
ج ـ کفايت نمي‌کند و پول از مال کسي خارج مي‌شود که خرج کرده است مگر آنکه غرری در بين باشد.[م ۱]
↑آيه الله بهجت: در مسئله قبل بيان شد که در چه صورتي کفايت مي‌کند.
آيه الله خامنه‌اي: به ذيل سؤال قبل مراجعه شود.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۹۰|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: در قربانگاه، حجاج و صاحب گوسفند يک قراري با هم مي‌گذارند که هر چند رأس گوسفندي که مي‌خواهند، هر يکي به فلان مبلغ و نام مي‌برد، حاجي هم قبول مي‌کند و يکي يکي را به نيت افرادي که وکالت دارد مي‌کشد، بعد مي‌رود با صاحب گوسفند حساب مي‌کند، آيا در قرباني اشکالي نيست؟
ج ـ اشکال ندارد.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۹۱|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: در قربانگاه ده نفر حاجي با صاحب گوسفند قرار مي‌گذارند که ده گوسفند را جدا مي‌کنيم و قرباني مي‌کنيم از قرار يکي دويست ريال سعودي مثلاً، در اين بين چند نفر ديگر از رفقاي آنان مي‌آيند و بدون قرار جديد با صاحب گوسفند، به تعدادشان گوسفند قرباني مي‌کنند و بنا دارند که بعد از قرباني طبق قرارداد ساير افراد، به صاحب گوسفند پول بدهند، آيا قرباني‌هاي آنان درست است يا خير؟
ج ـ اگر يقين به رضايت صاحب گوسفند دارند، مانع ندارد.[م ۱]
↑آيه الله صافي، آيه الله گلپايگاني: والاّ رضايت بعدي کافي نيست.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۹۲|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: غير مؤمن مشغول سر بريدن قرباني بود، شخصي که براي او قرباني مي‌شد دست گذاشت روي دست ذابح و فشار مي‌داد در بردن و آوردن چاقو، به نحوي که بريدن سر گوسفند به هر دو اسناد داده مي‌شد، آيا اين قرباني صحيح است؟
↑به ذيل مسئله ۱۰۴۲مراجعه شود.
آيه الله سبحاني: چنانچه اين شخص خود نيت داشته باشد که ظاهر حال اين‌گونه است و فقط ذبح به ذابح غير مؤمن واگذار شده اشکال ندارد.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۹۳|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: در روز عيد قربان معمولاً در هر کارواني چند نفر براي قرباني از طرف ديگران نايب مي‌شوند و مي‌آيند قربانگاه، اگر کسي شک کند که براي فلان شخص هم قرباني کردم يا نه، وظيفه نايب چيست؟
ج ـ بايد قرباني کند.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۹۴|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: آيا ذبح با کاردهاي استيل که معلوم نيست آهن است يا نه
↑آيه الله بهجت: اگر در تيزي و حدّت مثل آهن باشد تا انتهاي ذبح، بعيد نيست حکم آهن را داشته باشد به الغاي خصوصيت.
آيه الله تبريزى: مانعي ندارد، بلي اگر در محل ذبح آهن باشد، احتياط مستحب آن است که با آن ذبح کند.
آيه الله خامنه‌اي: ابزاري که ذبح با آن انجام مي‌شود. بايد از آهن باشد، و استيل (که فولاد مخلوط با ماده ضد زنگ است) در حکم آهن است، اما اگر در مورد آهني بودن ابزار ذبح ترديد دارد، تا زماني که آهني بودن آن محرز نشده، ذبح کردن با آن کفايت نمي‌کند.
آيه الله خويي: ذبح با آن مانعي ندارد.
آيه الله زنجاني: ذبح با چاقوي استيل، بلکه هر وسيله‌اي که در برندگي، از چاقوي آهني، کمتر نباشد
صحيح است.
آيه الله سبحاني: ذبح با کاردهاي استيل و غير استيل فرق نمي‌کند و همين که فلز باشد و تيز که حيوان را اذيت نکند، کافي است.
آيه الله سيستاني: خالي از اشکال نيست.
آيه الله صافي: اگر محرز نباشد که استيل آهن است صحيح نيست.
آيه الله فاضل: اشکال ندارد.
آيه الله مکارم، آيه الله نوري: با هر فلز برنده‌اي صحيح است.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۹۵|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: اگر انسان مريض نتواند در حج تمتع قرباني کند و به ديگري نيابت دهد و نايب و وکيل فراموش کند و در مدينه يا در ايران يادش بيايد که قرباني نکرده است، وظيفه‌اش چيست؟
ج ـ بر حج او اشکالي نيست، ولي قرباني بر ذمه‌اش باقي است که بايد در سال آينده در منا انجام دهد و اگر در ماه ذي‌حجه فهميد بايد در صورت امکان در همان ماه قرباني کند.[م ۱]
↑آيه الله سبحاني: بدين شکل که اگر وکيل يا نايب هنوز در مکه است سعي کند آن را در منا يا کشتارگاه‌هاي نزديک به منا انجام دهد وگرنه بايد در سال آينده در منا انجام دهد و اگر پول يا فيش قرباني به هدر رفته است قرباني بر ذمه نايب باقي است و بايد انجام دهد.
آيه الله سيستاني: اگر پس از ايام تشريق در ماه ذي‌حجه متوجه شود به احتياط واجب جمع کند بين
روزه و ذبح.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۹۶|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: شخصي براي خود و نيابت افرادي به قربانگاه رفت و ده رأس گوسفند خريد و قرباني کرد، بعد از رسيدن به منزل، يقين پيدا کرد پول ۹ رأس گوسفند را داده است، وظيفه‌اش نسبت به پول يک رأس که نداده چيست؟ ضمناً با مراجعه به قربانگاه صاحب گوسفند را پيدا نکرد، آيا جايز است که در آن پول تصرف کند و بعد از مراجعت به ايران پول ايراني به حاکم شرع بدهد و يا صدقه بدهد يا نه؟ و در صورتي که تصرف در آن جايز باشد اکنون که به ايران برگشته، آيا بايد ريال سعودي يا قيمت آن به ارز دولتي يا ارز آزاد بدهد؟
ج ـ با يأس از شناسايي صاحبش، از طرف او به فقير صدقه دهد[م ۱] و بايد يا ريال بدهد و يا قيمت بالا را بدهد.
↑آيه الله تبريزى، آيه الله خويي: بايد فقير مؤمن باشد.
آيه الله زنجاني: بايد با اذن حاکم شرع به فقير مؤمن غير سيد صدقه دهد.
آيه الله سبحاني: به فقير مؤمن غير سيد صدقه بدهد و بهتر است با اذن حاکم شرع اين کار انجام شود.
آيه الله سيستاني: و به احتياط واجب بايد به اذن حاکم شرع باشد.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۹۷|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: شخصي قرباني نمي‌کند به اعتقاد اينکه گوشت گوسفند تلف مي‌شود و از آنان استفاده‌اي نمي‌شود وبا همين کيفيت تقصير کرده، اعمال حج را انجام مي‌دهد، وظيفه او چيست؟
ج ـ اگر جاهل بوده و فکر مي‌کرده که عملش صحيح است، از احرام خارج شده ولي قرباني بر ذمه او است.[م ۱]
↑آيه الله بهجت: قرباني کند و بعد تقصير نمايد و کفاره ازاله شَعر را بدهد.
آيه الله زنجاني: حلق و تقصير او صحيح بوده و از احرام خارج شده ولي حرمت استمتاع از زنان باقي است و بايد قرباني کرده و اعمال مکه را اعاده کند.
آيه الله سبحاني: ولي در جاهل مقصر و يا در صورت عمد چنين فردي از احرام خارج نشده و اگر محرم مرد مي‌باشد بايد فوراً لباس دوخته را از تن خارج کند و حوله‌هاي احرام را بپوشد و محرمات احرام را ترک نمايد و بعد از قرباني در منا يا قربانگاه‌هاي موجود اعمال مترتبه را انجام دهد و اگر پايان ايام تشريق ذبح نکند تا آخر ذي‌حجه بايد ذبح کند و اعمال را انجام دهد و يک عمره مفرده نيز به جا آورد و حج خود را بنا بر احتياط واجب سال بعد اعاده کند.
آيه الله فاضل: ظاهراً از احرام خارج نشده و لازم است محرمات احرام را رعايت کند و اگر تا پايان ايام تشريق ذبح کند حجش صحيح است والاّ بنا بر احتياط باطل است و بايد با عمره مفرده از احرام خارج شود.
آيه الله سيستاني: بايد فوراً لباس دوخته را بيرون آورد و محرمات احرام را ترک کند و قبل از پايان ايام تشريق ذبح کند وگرنه حج او باطل است بنا بر احتياط.
آيه الله مکارم: اگر قرباني در منا از بين مي‌رود و به هيچ وجه قابل استفاده نيست، بايد پول آن را کنار گذارد و در شهر خودش قرباني کند (در ماه ذي‌حجه آن سال و اگر نتوانست در سال بعد در ايام تشريق).
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۹۸|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: آيا مُحرم مي‌تواند قبل از ذبحِ گوسفندِ خود، براي ديگري ذبح نمايد؟
↑آيه الله زنجاني: به ذيل مسئله ۱۰۸۱ مراجعه شود.
آيه الله سبحاني: ولي بهتر است نخست قرباني خود را ذبح کند سپس قرباني افراد ديگر را.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۰۹۹|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: اگر کسي مؤمن بودن ذابح را قبل از ذبح احراز کرد و بعداً معلوم شد خلاف بوده است، آيا آن قرباني کفايت مي‌کند؟
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۰۰|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: اگر قرباني از وجه غير مُخَمَّس باشد چه صورت دارد؟
↑آيه الله بهجت: اگر معامله به ذمه باشد، ظاهراً کافي است.
آيه الله تبريزى، آيه الله خويي: چون متعارف خريد به ثمن کلي است، قرباني صحيح است.
آيه الله خامنه‌اي، آيه الله سبحاني: کفايت مي‌کند و فقط ذمه حج‌گزار به اندازه خمس مشغول است.
آيه الله زنجانی: به ذيل سؤال ۶۶۷ مراجعه شود.
آيه الله سيستاني، آيه الله نوري: چون متعارف خريد به ثمن کلي است، قرباني صحيح است ولي ذمه‌اش به اندازه خمس مشغول است.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۰۱|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: در صورت عدم وجود گوسفند سالم، آيا مي‌توان گوسفند مرضوض الخصيتين (گوسفندي که تخم‌هاي آن را کوبيده‌اند) را ذبح نمود؟
ج ـ اگر غير خصي و مرضوض يافت نشود، ذبح خصي و مرضوض کافي است.[م ۱]
↑نظر آيات عظام در ذيل مسئله ۱۰۲۴ و ۱۰۲۳ «شرط هفتم» مراجعه شود.
آيه الله خامنه‌اي: به ذيل مسئله ۱۰۲۳ «شرط چهارم» مراجعه شود.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۰۲|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: شخصي به اعتماد نايب خود در رمي، ذبح کرده و حلق نموده است، بعد معلوم شده که نايب از جانب او رمي ننموده است، آيا ذبح و حلق او صحيح است؟
ج ـ کفايت مي‌کند.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۰۳|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: شخصي در قرباني کسي را نايب خود کرد و پس از آن به ديگري نيابت داد، ولي شخص اول ذبح نمود، آيا صحيح است؟
ج ـ اگر اولي را از وکالت عزل نکرده کافي است و مجرد نيابت دادن به دومي، عزل اولي از نيابت نيست.[م ۱]
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۰۴|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: شخصي با جهل به اشتراط مؤمن بودن ذابح، قرباني خود را به ديگري واگذار کرده که ذبح نمايد، بعد از ذبح متوجه مسئله شده است، وظيفه او چيست؟
ج ـ اگر مؤمن بودن ذابح معلوم نيست، بايد دو مرتبه قرباني کند.[م ۱]
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۰۵|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: کسي را وکيل در قرباني نموده، آيا وکيل مي‌تواند به ديگري وکالت دهد؟
ج ـ اگر وکالت داده که وکيل خودش قرباني کند، نمي‌تواند به ديگري بدهد.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۰۶|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: اگر ذبح قرباني شخصي توسط غير مؤمن صورت گرفته باشد[م ۱]، آيا تکرار آن بايد در ايام تشريق باشد؟
ج ـ اگر در بقيه ذي‌حجه، تا آخر آن هم قرباني شود کافي است، اگرچه تأخير آن از ايام تشريق جايز نيست.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۰۷|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: مُحرمي که لباس احرامش بر اثر ذبح نجس شده، مي‌تواند به مقداري که براي ديگران ذبح مي‌کند، در لباسِ احرام نجس باشد؟
ج ـ در صورت امکان بايد لباس خود را تطهير کند[م ۱] و اگر نکرد ضرري به احرام يا ذبح ندارد.
↑آيات عظام بهجت، تبريزي، خويي، سيستاني: بنا بر احتياط واجب.
آيه الله صافي، آيه الله گلپايگاني: احتياط مستحب تعويض يا تطهير آن است.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۰۸|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: در مناسک نوشته شده: واجب است احتياطاً، که قرباني را از روز عيد تأخير نيندازند، حال اگر کسي بدون عذر تأخير انداخت، به غير از حرمت تکليفي، عواقب ديگري هم دارد؟
ج ـ قرباني او صحيح است، ولي بايد ترتيب بين قرباني و حلق و اعمال مکه مراعات شود.[م ۱]
↑آيه الله بهجت: علي الأحوط الأشهر.
آيه الله تبريزى، آيه الله خويي: اگر ذبح را عمداً تأخير بيندازد تا تنگي وقت روز عيد که ديگر نتواند در آن روز ذبح کند، بايد حلق يا تقصير نمايد، ولي اعمال مکه را تأخير بياندازد.
آيه الله خامنه‌اي: کسي که ذبح قرباني را بنا بر هر دليلي از روز عيد به تأخير انداخته، لازم نيست حلق يا تقصير را هم به تأخير اندازد، بلکه بعيد نيست انجام حلق يا تقصير در روز عيد واجب باشد، و نبايد در اين مورد ترک احتياط کند، اما صحت انجام طواف حج و ديگر اعمال پنج‌گانه مکه در چنين حالتي (تأخير در انجام قرباني) محل اشکال است و بايد براي انجام آن اعمال تا ذبح قرباني منتظر بماند.
آيه الله زنجاني: به ذيل مسئله ۱۰۳۱ مراجعه شود.
آيه الله سبحاني: اگر تا غروب روز سيزدهم تأخير افتاد، بايد حلق و تقصير را انجام دهد.
آيه الله سيستاني: جايز است مقدم داشتن تقصير يا حلق بر ذبح ولي احتياط واجب اين است که پس از تهيه قرباني در مکاني که ذبح در آن براي او جايز است باشد. ولي تا ذبح نکند مُحل نمي‌شود و تقديم اعمال مکه بر حلق يا تقصير براي کسي که بايد آنها را بعد از وقوفين انجام دهد جايز نيست و اگر کسي از روي علم و عمد مقدم بدارد بايد يک گوسفند قرباني کند.
آيه الله صافي، آيه الله گلپايگاني: بايد ترتيب بنا بر احتياط مراعات شود و اگر از روي سهو يا جهل ترتيب مراعات نشد اشکال ندارد ولي احکام مکه بايد بعد از قرباني و حلق يا تقصير انجام شود.
آيه الله مکارم: تأخير تا روز سيزدهم جايز است.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۰۹|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: بعد از فري اوداج اربعه، اگر گردن قرباني را درحالي‌که هنوز زنده است قطع نمود، چه صورتي دارد؟
ج ـ کار حرامي است[م ۱]، لکن ذبيحه حلال است و کفايت از قرباني مي‌کند.
↑آيه الله بهجت: مانعي ندارد ولي اگر عمداً چنين کند استفاده از گوشت آن مکروه است بلکه خلاف
احتياط است.
آيه الله تبريزى، آيه الله خويي: بنا بر احتياط لازم، ذبيحه حلال نيست.
آيه الله زنجاني، آيه الله مکارم: اين کار حرام نيست ولي بهتر است اين کار را نکند.
آيه الله سبحاني: گرچه اين کار اگر عمدي باشد حرام است ولي استفاده از گوشت آن مکروه است.
آيه الله سيستاني، آيه الله فاضل: بنا بر احتياط.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۱۰|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: مي‌فرماييد اگر ذبح در منا تا آخر ذي‌حجه ممکن شود بايد ذبح را تأخير بيندازد، آيا اجازه مي‌دهيد که حلق را همان روز عيد انجام دهد، يا بايد حلق و تقصير را تا بعد از قرباني تأخير بيندازد، هرچند ده روز طول بکشد؟
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۱۱|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: آيا حکم گوسفندي که تخم‌هاي آن را کوبيده‌اند، با گوسفندي که تخم‌هايش را تابيده‌اند يکي است يا نه؟ و در هر صورت، اگر تخم‌هاي گوسفندي را تابيده باشند، آيا براي هَدي مُجزي است يا نه؟ لطفاً نظر خودتان را بيان فرماييد.
ج ـ بنا بر احتياط واجب بايد تابيده هم نشده باشد.[م ۱]
↑آيات عظام خامنه‌اي، سبحانی، گلپايگاني: به ذيل مسئله ۱۰۲۳، (شرايط هدی) رجوع شود.
آيات عظام بهجت، تبريزي، خويي، زنجاني، سيستاني، فاضل: احتياط مستحب است.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۱۲|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: حيواني را که براي هدي ذبح مي‌کنند، اگر قطع اوداج اربعه بکنند و آن را رها نمايند و حيوان به خودي خود پشت به قبله شود و يا بعد از قطع اوداج اربعه، قبل از جان دادن، حيوان را روي بقيه اجساد حيوانات ذبح شده پرت نمايند و حيوان در اثر اين کار، از قبله منحرف شود و در آن حال جان دهد، حکمش چيست؟
ج ـ رو به قبله بودن در حال قطع اوداج اربعه کافي است.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۱۳|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: اگر کسي پس از ذبح قرباني و انجام باقي مناسک و يا قبل از آن متوجه شد که سن هَدي کمتر از حد نصاب است وظيفه چيست؟
↑آيه الله سيستاني: اگر در ايام تشريق باشد بايد اعاده کند و اگر بعد از آن باشد به احتياط واجب جمع کند بين اعاده ذبح و روزه.
آيات عظام خامنه‌اي، صافي، گلپايگاني، مکارم: بنا بر احتياط واجب.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۱۴|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: اگر روحاني کاروان مي‌داند که احرامي او در روز عيد در مسلخ به خون آلوده مي‌شود و به جهت اينکه روحاني است و بايد بر اعمال حجاج نظارت داشته باشد مدت چند ساعت لباس احرامي او خون آلود است، آيا با علم به نجس شدن و طولاني بودن آن تکليف او چيست؟
ج ـ اگر معذور از تبديل يا تطهير است اشکال ندارد.[م ۱]
↑آيه الله سيستاني: اگر ممکن است، به احتياط واجب بايد مبادرت به تطهير يا تبديل کند يا ابتدا از احرام خارج شود سپس به اين کار بپردازد.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۱۵|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: روحاني کارواني نايب است و مي‌داند که براي نظارت بر اعمال حج حجاج در قربانگاه لباس او به خون آلوده مي‌شود و به جهت مسئوليتي که دارد در قربانگاه معطل مي‌گردد، آيا با علم به اين جهت، نيابتش در حج اشکالي دارد؟
ج ـ نيابت اشکال ندارد.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۱۶|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: بعضي از محله‌هاي جديد مکه، در منا ساخته شده است، آيا در آنجا مي‌شود قرباني نمود يا خير؟
ج ـ اگر در منا است مانع ندارد، ولي بدون احراز اينکه در منا است، صحيح نيست.[م ۱]
↑آيه الله تبريزى: با فرض شک، مانعي ندارد.
آيه الله خويي: در مورد شک در منا فتواي ايشان به دست نيامد.
آيه الله زنجاني: در شرايط کنوني ذبح در اماکن نزديک منا مجزي است.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۱۷|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: انسان شک مي‌کند که در سال يا سال‌هاي گذشته ذابحِ قرباني‌اش مؤمن بوده يا نه، الآن وظيفه‌اش چيست؟
ج ـ اگر در حال عمل، مسئله را مي‌دانسته و ملتفت بوده و شک بعد از عمل است، اعتنا نکند و در غير اين صورت بايد قرباني را اعاده نمايد.[م ۱]
↑در اين سؤال و سؤال بعد به ذيل مسئله ۱۰۴۲ مراجعه شود.
آيه الله زنجاني: براي پاسخ اين سؤال و سؤال بعد به ذيل مسئله ۱۰۴۱ مراجعه شود.
|} {| class="wikitable" style="text-align: right; background-color:#F1F9DC; width:80%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto ! مسئله ۱۱۱۸|-style="background:#f9f9fe;" | امام خمینی: بعضي از مديران کاروان‌ها يا اشخاص خيّرِ ديگر، که براي قرباني از اشخاص پول مي‌گيرند و احياناً خودشان سر بريدن را ياد ندارند لذا قرباني‌ها را غير مؤمن ذبح مي‌کند، اولاً آيا از منوب عنه مُجزي است يا نه و ثانياً آيا نايب ضامن است يا خير؟
ج ـ قرباني مزبور کفايت نمي‌کند و کسي که پول را از منوب عنه گرفته ضامن است.[م ۱]
↑آيه الله فاضل: به ذيل مسئله ۱۰۵۰ مراجعه شود.
آيه الله سبحاني: و اگر کساني که در کاروان‌ها از حجاج جهت خريد قرباني و ذبح پول گرفته و نيابت با اذن در توکيل گرفته‌اند چنانچه فقط ذبح را به غير مؤمن واگذار و خود نيت کند اشکال ندارد ولي هم ذبح و هم نيت را نمي‌تواند به غير مؤمن واگذار کند.
