مسجد عتبان بن مالک
اطلاعات اوليه | |
---|---|
مکان | عربستان * مدینه * در نزدیکی مسجد جمعه |
کاربری | مسجد |
جنبه دینی | |
بزرگداشت نزد | مسلمانان |
وابسته به دین/مذهب | اسلام |
باورها | نماز خواندن پیامبر(ص) در محدوده این مسجد |
تاریخ بنا | |
زمان پایهگذاری | قرن اول هجری |
وضعیت فعلی | |
وضعیت بنا | مفقود |
|
مسجد عَتبان بن مالک در مدینه قرار دارد، این مسجد در موقعیت شمالی مسجد الجمعه و در محیط باز روبروی آن قرار گرفته است. عتبان بن مالک از انصار و اصحاب پیامبر(ص) و از حاضران در غزوه بدر بود. حضرت محمد(ص) در گوشهای از خانه عتبان نماز خوانده بودند و او آن بخش را به محل نمازگزاری در خانه خود قرار داده بود.
دولت سعودی در عملیات توسعه و عمران سال 2015، اقدام به تخریب دیوارهای مسجد عتبان نمود و بقایای زیرین این بنا را در قالب مکانی تاریخی و گردشگری باقی گذاشته است.
معرفی عتبان بن مالک[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عَتبان بن مالک از انصار پیامبر(ص) در قبیله بنی سالم از قبیله خزرج بود. وی صحابی[یادداشت ۱] رسول خدا و از حاضرین در غزوه بدر میباشد. او در زمان خلافت معاویه، مطابق با سال 50 هجری از دنیا رفته است.[۱]
نماز پیامبر در خانه عتبان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عتبان به علت ناتوانی در خواندن نماز جماعت از پیامبر(ص) تقاضا کرد تا در گوشه ای از خانه وی نماز بخوانند تا او آنجا را مصلای خویش قرار دهد و رسول خدا نیز چنین کردند.[۲][۳]
بنای مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مکان بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این مسجد در موقعیت شمالی مسجد الجمعه و در محیط باز روبروی آن قرار گرفته است.[۴] این مکان در واقع تکه زمین مربعی شکلی است که با دیوار محصور شده[۴]
بازسازی و تخریب بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مطری تاریخنگار مدینه (متوفی741ق.)، وضعیت این بنا را با دیوارهایی توصیف میکند که ارتفاعشان از نصف قد انسان تجاوز نمیکرده است.[۵] به گفته سمهودی (متوفی911ق.) بنایی که مطری به آن اشاره کرده در زمان او از میان رفته بود و گروهی غیر عرب آن را در شکل و بنایی جدید بازسازی و احیا کرده بودند. سقف بنای جدید پس از خرابی توسط محمد بن قاوان تعمیر شد.[۶] وی متولد 820 و متوفی 889ه، از عالمان حدیث و تاریخ است که در قاهره میزیسته و به حج زیاد سفر کرده است[۷]
الیاس عبدالغنی (محقق در اماکن مدینه)، ادعا دارد که ساختمان مسجد در 1417 هجری از بین رفته است که این ادعا با دیگر گزارشات خود او و گزارشهای کتابهای دیگر در تناقض است[۴]
احمد عباسی محقق و تاریخشناس مدینه، در سال 1036 این مسجد را در داخل قلعه مالک بن عجلان (که در همان محدوده شمال مسجد جمعه قرار دارد) یافته و به بازسازی جزئی آن پرداخته است.[۸] وی همچنین اشاره میکند که در زمان وی مکان مسجد برای مورخین نامشخص بوده و او به تحقیق و تعیین مکان آن موفق شده است.[۹]
وضعیت فعلی مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در اسفند ماه سال 1393، معادل با سال 2015م/1435هجری، دولت سعودی در عملیات توسعه و عمران، اقدام به تخریب دیوارهای مسجد عتبان نمود.[۱۰] و بقایای زیرین این بنا را در قالب مکانی تاریخی و گردشگری باقی گذاشته است.[۱۱]
اقوال پیرامون مسجد عتبان و قلعه مزدلف در گذر تاریخ[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از حدود قرن هشتم هجری، اقوال محققان مسجد عتبان را در ذیل قلعه مزدلف توصیف کردهاند، به نقل از مطری(متوفی741ه) مسجد که بسیار کوچک بوده، در قلعه مخروبه مزدلف، قرار داشته.[۵] سمهودی (متوفی911ه) این مسجد را در ضمن مساجدی که بنایی برای آنها موجود نیست ذکر کرده و محدوده آن را در قلعه مزدلف توصیف کرده و آن را قلعه ای خراب شده در شمال مسجد جمعه میداند.[۱۲]
عباسی در کتاب عمدة الاخبار(نوشته قرن10)، مکان خانه عتبان را در اصل مزدلف یافته جایی که خانههای قبیله بنی سالم و قلعه مالک ابن عجلان در شمال مسجد جمعه قرار دارد، وی همچنین معتقد است که مسجد بزرگتری برای قبیله وی وجود داشته.[۹]
عیاشی در سفرنامه اش (1073ه/1662م) مسجد را در قلعه خرابه ای در شمال مسجد جمعه به شکل یک مسجد کوچک غیر مسقف یافته.[۱۳]
تصاویر قدیمی از مسجد و محراب آن[ویرایش | ویرایش مبدأ]
-
تصویر هوایی در کنار مسجد جمعه
-
تصویر از دور مسجد در کنار خیابان عبدالمجید
-
-
-
تنها تصویر موجود از فضای داخلی مسجد و محراب آن
-
-
تصاویر پس از پروژه عمرانی سعودی در 2015 میلادی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
تصاویر اولیه پس از تخریب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
-
-
-
تصویر هوایی بنای باقی مانده از مسجد عتبان در شمال مسجد جمعه
تصاویر وضعیت فعلی مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ اُسد الغابه، ابن اثیر، ج3، صص359و360
- ↑ اُسد الغابه، ابن اثیر، ج3، ص360.
- ↑ تاریخ المدینة المنورة، ابن شبه، ص71.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ مساجد الاثریه، الیاس عبدالغنی، ص120
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ التعریف بما انست الهجرة، مطری، ص134.
- ↑ وفاء الوفاء، سمهودی، ج3، ص169.
- ↑ الضوء اللامع لأهل القرن التاسع، السخاوی، ج7، ص54
- ↑ عمده الاخبار فی مدینه المختار، عباسی، 183.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ عمده الاخبار فی مدینه المختار، عباسی، 182.
- ↑ سایت خبری العالم، نسخه فارسی و نسخه عربی همین خبر،
- ↑ سایت مزارات مکة و المدینة
- ↑ وفاء الوفاء، سمهودی، ج3، ص249.
- ↑ الرحله العیاشیه، ج1، ص390.
- ↑ اصحاب و یاران حاضر در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- أسد الغابة فی معرفة الصحابة، ابن اثیر، علی بن محمد الجزری، دار الکتاب العربی - بیروت - لبنان.
- مساجد الاثریه، محمد الیاس عبدالغنی، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ه.
- التعریف بما انست الهجرة من معالم دارالهجرة، جمالالدین محمدبناحمد المطری، تحقیق سلیمان الرحیلی، الریاض، دارة الملک عبدالعزیز، 1426ه.
- وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
- الضوء اللامع لأهل القرن التاسع، شمس الدین السخاوی، دار الجیل - بیروت، 1412ه.
- عمده الاخبار فی مدینه المختار، احمد العباسی، تحقیق محمد الطیب الانصاری، ناشر: اسعد طرابزونی، بیتا.
- تاریخ مدینه منوره، عمر بن شبه نمیری، بی تا، بی جا.
- الرحله العیّاشیة، عیاشی، عبدالله بن محمد، 2006م، تحقیق: سعید الفاضلی و سلیمان القرشی، ابوظبی، دار السویدی، چاپ اول.
- سایت خبری العالم
- سایت مزارات مکة و المدینة