محمد بن ابراهیم الظواهری

محمد الاحمدی الظواهری

مشخصات فردی
زادگاه	مصر
دین	اسلام
منصب	رئیس دانشگاه الازهر
تاریخ درگذشت	1935
مشخصات دینی
نقش‌های برجسته	رئیس هیئت نمایندگی کشور مصر در کنگره حج 1344 قمری

محمد بن ابراهیم الظواهری سی و سومین شیخ الازهر در سال‌های .1929-1935 بود. او دو بار به حج رفت. بار نخست نماینده رسمی دولت مصر و رئیس هیئت اعزامی این کشور به کنگره سال 1344 قمری در عربستان بود که به میزبانی آل سعود برگزار شد و نمایندگانی از کشورهای مسلمان در آن شرکت داشتند. ظواهری از مخالفان سختگیری و تکفیر اعمال شده توسط وهابیان بود و در واکنش به تخریب قبرستان بقیع توسط آل سعود در این اجلاس از پیشنهاد هیئت مسلمانان هند مبنی بر بازسازی بقیع حمایت کرد. ظواهری در سال 1355 بار دیگر به طور غیر رسمی به حج رفت و خاطراتی از خود به جا گذاشت که در کتاب السیاسه و الازهر به چاپ رسیده است.

زندگی‌نامه

شیخ محمد بن ابراهیم الاحمدی الظواهری در سال 1295 قمری (1887م) در روستای «كفر الظواهری» در استان شرقی مصر دیده به جهان گشود. پدرش از عالمان معروف الأزهر بود. عمده تحصیلاتش در جامع الازهر گذشت و در همان جا بود که از اندیشه استادش، شیخ محمد عبده (م1323ق) تاثیر گرفت. الظواهری در سال 1914 میلادی شیخ جامع الاحمدی در طنطا شد و مجله ای را به نام «معهد طنطا» منتشر کرد. در سال 1923 میلادی شیخ بنیاد اسیوط و در میانه سال های 1349ق (1929م) تا 1354 قمری (1935م) سی و سومین شیخ جامع الأزهر شد؛ هرچند رویکرد اصلاحی او در الأزهر با مقاومت برخی منتقدان همراه و سرانجام ناچار به استعفا شد.

آثار

از جمله آثار باقی مانده از اوست:

• العلم و العلماء
• رسالة الأخلاق الكبرى
• خواص المعقولات فی أول المنطق و سائر العقلیات
• الوصایا و الآداب
• صفوة الأسالیب
• حكم الحكماء
• براءة الإسلام من أوهام العوام

پس از مرگش خاطرات او از سفرهای حجش در بخشی از کتاب السیاسة والازهر من مذکرات شیخ الاسلام الظواهری تنظیم و منتشر شده است.

سفرهای حج

شیخ الظواهری دو بار حج به جا آورد. بار اوّل به سال 1344ق (1926م) و در جریان برگزاری کنگره اسلامی در مکه بود که ریاست هیئت مصری را به نمایندگی از دولت ملک فؤاد اول (م1936م) برعهده داشت. از اعضای آن هیئت می توان به محمد المسیری بک (مدیر اداره حج در وزارت داخله مصر) و استاد محمدتوفیق (کنسول مصر در شهر جده) اشاره کرد. دومین سفر حج الظواهری سفری عادی و غیر رسمی به سال 1355 قمری (1937م) بود.

حمایت از بازسازی بقیع

مخالفت گروهی از هیئت‌های مسلمان با تخریب قبرستان بقیع یکی از موضوعات مطرح در کنگره سال 1344 قمری بود. هیئت جنبش مسلمانان هند پیشنهاداتی برای بازسازی قبور تخریب شده مطرح کردند و شیخ الظواهری از این پیشنهادات حمایت کرد. الظواهری که مخالف تکفیر و سختگیری وهابیان بر مسلمانان بود، در این کنگره در سخنانی از آزادی مذهبی دفاع کرد و از برخی برخوردهای وهابیان با حاجیان انتقاد کرد.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله بازسازی بقیع و اصلاح اداره حج ابراهیمی در اندیشه شیخ محمد بن ابراهیم الأحمدی الظواهری فصلنامه میقات حج شماره 124 است.

• الاحمدی الظواهری، فخرالدین، (1904م)، العلم والعلماء ونظام التعلیم، مصر، المطبعة العمومیة بطنطا.
• الاحمدی الظواهری، (1945م)، السیاسة والازهر من مذکرات شیخ الاسلام الظواهری، مطبعة الاعتماد.
• برانر، راینر، (2015م)، التقریب بین المذاهب الاسلامیة فی القرن العشرین الأزهر والتشیع محاولات و تحفظات، ترجمه بتول عاصی و فاطمة زراقط، بیروت، مرکز الحضارة لتنمیة الفکر الاسلامی.
• جامع الازهر، (1964م)، الأزهر فی اثنی عشر عاماً، الدار القومیة للطباعة والنشر.
• الخفاجی، محمد عبدالمنعم، (1432ق)، الأزهر فی ألف عام، القاهرة، عالم الکتب.
• الساعدی، محمد، (1431ق)، موسوعة اعلام الدعوة والوحدة والإصلاح، طهران، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة.
• صعیدی، عبدالمتعال، (1943م)، تاریخ الإصلاح فی الأزهر و صفحات من الجهاد فی الإصلاح، القاهرة، مطبعة الاعتماد.
• الطُعمی، محیی الدین، (1412ق)، نور الابهر فی طبقات شیوخ الجامع الازهر، بیروت، دار الجیل.