عایشه

عایشه سومین همسر پیامبر(ص) و دختر ابوبکر است. عایشه از زنان سرآمد صدر اسلام شناخته می‌شود که جایگاهی سیاسی و اجتماعی داشته و از وی بیش از دو هزار حدیث نقل شده است. عایشه به دلیل اختلاف با امام علی(ع) و رویارویی با او در جنگ جمل مورد انتقاد شیعیان قرار گرفته است.

اماکنی منسوب به عایشه در مدینه وجود دارد. مشهورترین آن‌ها، محل زندگی عایشه با پیامبر(ص) بوده که محل دفن پیامبر است و امروزه در مسجدالنبی قرار گرفته است. ستونی در مسجدالنبی نیز به نام عایشه شناخته می‌شود. مسجد تنعیم در مکه نیز به نام عایشه مشهور بوده است. عایشه در کنار دیگر همسران پیامبر در بقیع دفن است.

زندگی‌نامه

عایشه دختر ابوبکر، از همسران پیامبر(ص) است. وی سومین همسر پیامبر(ص) است که بعد از وفات حضرت خدیجه(س) و پس از ازدواج پیامبر(ص) با سوده، به عقد پیامبر(ص) درآمد. در سن عایشه هنگام ازدواج با پیامبر بین مورخان اختلاف وجود دارد. مشهور است که وی در سن هفت سالگی در مکه به عقد پیامبر (ص) درآمد و در سن نه سالگی به خانه پیامبر رفت. اما برخی گزارش‌ها دلالت دارد که عایشه در سن ۱۳ تا ۱۷ یا سن ۱۷ تا ۲۰ سال با پیامبر ازدواج کرد. عایشه در سال ۵۷ق یا ۵۸ق یا ۵۹ق درگذشت و نماز بر او را ابوهریره خواند.

در دوره خلفا

عایشه پس از پیامبر(ص) در زمان خلافت پدرش ابوبکر و پس از وی در زمان حکومت عمر بن خطاب، و حتی نیمهٔ اول از خلافت عثمان بن عفان، از طرفداران جدی حکومت وقت به‌شمار می‌رفت. وی در نیمه دوم خلافت عثمان از او ناراضی شد، ولی پس از قتل عثمان خونخواه او شد و در جنگ جمل در مقابل امام علی قرار گرفت. عایشه در جنگ جمل شکست خورد و امام علی(ع) او را با احترام به مدینه بازگردانید. از این تاریخ تا شهادت امام علی، عایشه در مدینه سکونت گزید و از آنجا بیرون نرفت. عالمان شیعه به دلیل مواضع تند عایشه در مقابل علی(ع) به ویژه نقشش در جنگ جمل او را نکوهش کرده‌اند. همچنین گفته شده عایشه مانع خاک‌سپاری امام حسن(ع) در کنار پیامبر گردید.

جایگاه

عایشه از چهره‌های سرشناس در زمینه‌های مختلف سیاسی، کلامی، حدیثی و فقهی در زمان صدر اسلام به شمار می‌رود. درباره عایشه گفته شده وی فقیه، حافظ قرآن و زنی سخنران بوده و حافظه‌ای نیرومند داشته است. اهل سنت فضایل زیادی برای او نوشته‌اند. وی روایات بسیاری از رسول اکرم(ص) نقل کرده است؛ چنان‌که گفته شده بعد از رحلت پیامبر(ص) وی مرجع علمی صحابیان بوده است. او پس از ابوهریره و ابن عمر، بیشترین حجم روایات را از پیامبر(ص) نقل کرده است. شمار احادیث او را بیش از دو هزار حدیث دانسته‌اند.

احادیثی از عایشه درباره مسجدالحرام و مکان‌های دیگر مانند بقیع نقل شده است؛ از جمله در حدیثی از عایشه نقل شده است که پیامبر به بقیع می‌رفت و برای مدفونان آن طلب استغفار می‌کرد.

مکان‌های مرتبط با عایشه در مدینه

عایشه بیشتر عمر خود را در شهر مدینه گذراند. از این رو در این شهر مکان‌هایی وجود دارد که به نام او خوانده می‌شود یا با بخشی از زندگی او ارتباط دارد.

مسجد تنعیم

نوشتار اصلی: مسجد تنعیم

مسجد تنعیم از مکان‌هایی است که به عنوان میقات عمره مفرده معین شده است. زمانی این مسجد به نام مسجد عایشه شهرت داشت؛ زیرا پیامبر(ص) به او دستور داده بود تا از این محل مُحْرِم شود. کتیبه‌ای برجای‌مانده از بازسازی این مسجد در سال ۳۱۰ق نیز وجود دارد که نام عایشه در آن آمده است.

حجره شریفه

نوشتار اصلی: حجره رسول‌الله

طبق نظر مشهور، محل دفن پیامبر(ص) در حجره عایشه (محل زندگی پیامبر با عایشه) در مسجد النبی است. بعدها ابوبکر و عمر بن خطاب، خلیفه دوم، هم در همانجا دفن شدند.

ستون عایشه

نوشتار اصلی: ستون عایشه

ستون عایشه از ستون‌های روضة النبی است که از سوی منبر پیامبر(ص) و قبر شریف رسول خدا (ص) ستون سوم به شمار می‌آید و کنار محراب فعلی قرار دارد. استوانه عایشه وسط استوانه‌های اصلی قرار دارد و میان آن تا منبر پیامبر (ص) دو ستون فاصله است. در وجه نام‌گذاری این ستون اختلاف است. مشهور آن است که چون عایشه درباره فضیلت نماز گزاردن کنار این ستون روایتی از پیامبر(ص) گزارش کرده، به این نام خوانده شده است. شاید هم به این سبب باشد که عایشه از این ستون خبر داده و مکانش را معین کرده است.

آرامگاه عایشه در بقیع

نوشتار اصلی: حرم همسران رسول خدا(ص)

عایشه بنا به وصیت خود در بقیع و در کنار سایر زنان پیامبر دفن شد. قبر وی در نزدیکی مزار جابر بن عبدالله است. بعدا چهاردیواری بدون سقفی روی قبر او و تعدادی دیگر از همسران پیامبر که کنار هم دفن شده بودند ساخته شد و در قرن نهم گنبدی بر آن ساختند و آن را قبة الزوجات (گنبد همسران پیامبر) نامیدند.

منابع

• آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، رسول، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش.
• بقیع در آینه نگاره‌های هنری، احمد خامه‌یار، تهران، مشعر، ۱۴۰۳
• «بازپژوهشی در سنّ عایشه هنگام ازدواج با پیامبر»، جلالی لیقوان، رضا، میرسپاه، اکبر، تاریخ اسلام در آیینه پژوهش، شماره ۲، سال پانزدهم، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش.
• تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ذهبی، محمد بن احمد، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۹ق.
• تاریخ پیامبر اسلام، آیتی، محمد ابراهیم، تجدیدنظر و اضافات: گرجی، ابوالقاسم، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۹۱ش.
• «تبیین نقش و جایگاه علمی عایشه بنت ابوبکر در حوزه علوم قرآن و حدیث براساس روایات و منابع تاریخی»، قاسم‌زاده، افتخار، فقه و تاریخ تمدّن، شماره ۲، ۱۴۰۱ش.
• تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، حافظ مزی، یوسف بن عبد الرحمن، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۶ق.
• «خفتگان در بقیع (۱۳)»، نوایی، علی اکبر، میقات حج، شماره ۷۹، بهار 1391ش.
• دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، محمدی ری‌شهری، محمد، مترجم: مسعودی، عبدالهادی، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۹ش.
• دانشنامه بقیع شریف، نوری، محمد، قم، صحیفه خرد، ۱۳۹۴ش.
• دانشنامه حج و حرمین شریفین، جلد دو، سامانی، سید محمود، تهران، مشعر، بی‌تا.
• سیر أعلام النبلاء، ذهبی، محمد بن احمد، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق.
• شناخت‌نامه حدیث، محمدی ری‌شهری، محمد، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۷ش.
• الصحیح من سیرة النبي الأعظم (ص)، عاملی، جعفر مرتضی، بیروت، دارالهادی، ۱۴۱۵ق.
• الطبقات الکبری، ابن سعد، محمد بن سعد، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
• نقش عایشه در تاریخ اسلام، عسکری، مرتضی، مترجم: سردارنیا، عطاء محمد، بی‌جا، مؤسسه علمی فرهنگی علامه عسکری، ۱۳۹۰ش.