درسنامه اسرار حج (کتاب)
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | حسين اوسطى |
| محتوا | |
| موضوع | مهدویت |
| زبان | فارسی |
| نشر | |
| ناشر | نشر مشعر |
| محل نشر | تهران |
| شمارگان | 5.000 |
| رده‌بندی کنگره | BP۵۱/الف۸۳د۹ ۱۳۸۷ |
| رده‌بندی دیویی | ۲۹۷/۹۵۹ |
| سایر مشخصات | شماره کتابشناسی ملی: ۱۰۹۷۷۱۰ |
درسنامه اسرار حج نوشتهٔ محمدتقی فعالی، از آثار آموزشی در حوزه مناسک حج است که با هدف آشنایی زائران با جنبه‌های معنوی این فریضه تدوین شده است. این کتاب به‌ویژه برای کسانی تنظیم شده که در سفر حج یا عمره به دنبال درکی فراتر از اعمال ظاهری هستند.
هدف و رویکرد اثر
این کتاب بر آن است تا نشان دهد اعمال عبادی حج، افزون بر جنبه‌های فقهی، حامل پیام‌ها و رموز معنوی‌اند. نویسنده اثر را به‌عنوان خلاصه‌ای آموزشی از کتاب پیشین خود با عنوان اسرار عرفانی حج معرفی کرده و تلاش کرده محتوای آن را در قالبی فشرده و قابل استفاده برای مخاطبان عمومی عرضه کند.[۱]
ترکیب و شیوه نگارش
اثر در شش درس تنظیم شده است و هر درس، موضوعات متعددی را زیر مجموعه خود دارد. هر درس با طرح اهداف آموزشی آغاز می‌شود و در پایان، جمع‌بندی و تمرین‌هایی برای خودآزمایی خواننده ارائه شده است.[۲] این ساختار موجب شده کتاب علاوه بر محتوای عرفانی، کارکردی شبیه یک جزوه درسی پیدا کند که مشترکا برای راهنمایی زائران و فراهم‌کردن متنی درسی برای کلاس‌های آموزشی مفید است.[۳] فهرست کتاب در ابتدای آن آمده و در پاورقی‌ها، منابع آیات و روایات ذکر شده و کمتر زیرنویس توضیحی دیده می‌شود.[۴]
موضوعات و محتوا
- تعریف و فلسفه حج: در آغاز کتاب، معنای لغوی و اصطلاحی حج بررسی شده و جایگاه حاجی در نگاه متون دینی بیان می‌شود. نویسنده حج را «سفر در پناه خداوند» معرفی می‌کند که ثمرات آن رزق، سلامت و نورانیت است.
- کعبه و پیشینه آن: درس دوم به تاریخ و اهمیت کعبه اختصاص دارد. در این بخش دیدگاه‌های مختلف درباره نخستین سازنده کعبه (آدم یا ابراهیم) مطرح و کعبه به‌عنوان «مظهر رحمت و مغفرت» توصیف می‌شود.
- احرام و اسرار آن: در درس سوم، به ابعاد تربیتی احرام پرداخته شده است؛ از جمله ترک گناه و دوری از لذت‌های نفسانی. نویسنده از «احرام حضور» در برابر «احرام غیبت» سخن می‌گوید و بر آمادگی قلبی زائر تأکید می‌کند.
- طواف و اعمال وابسته: در ادامه، معنای طواف به‌عنوان حرکتی عاشقانه و متعبدانه توضیح داده شده و ارتباط آن با نماز طواف، سعی و تقصیر بیان می‌شود.
- عرفات و دیگر مناسک: درس پنجم شامل مباحث عرفات، مشعر، منی و قربانی است. در این قسمت فلسفه نام‌گذاری عرفات و جایگاه اعتراف و معرفت در این سرزمین تشریح می‌شود.
- مدینه و بقیع: بخش پایانی کتاب به ارزش زیارت مدینه و حرم پیامبر(ص) پرداخته و بر فضیلت زیارت ائمه بقیع به‌عنوان ادامه حج تأکید دارد.[۵]
ویژگی‌های پژوهشی
در میان کتاب‌هایی که به موضوع مناسک حج پرداخته‌اند، این درسنامه جایگاه ویژه‌ای به علت تمرکز بر معانی درونی اعمال حج، به جای شرح صرف احکام ظاهری دارد. برای مثال نویسنده به تشابه طواف زائران خانه خدا با گردش فرشتگان به دور عرش اشاره می‌کند و این هماهنگی را مایه رحمت الهی و بخشش گناهان حاجی می‌داند.[۶] همچنین در موارد متعددی به اَسرار اعمال مختلف حاجیان اشاره کرده و برای مثال پشت پرده تلبیه و لباس احرام را برای حجاج روشن می‌کند.[۷]
پانویس
منابع
- پایگاه رسمی پژوهشکده حج و زیارت
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
- کتابخانه تخصصی حج و زیارت.
- دوازده گفتار درباره دوازدهمين حجت خدا حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)