فخ
فَخّ مکانی است در شمال مکه در نزدیکی مسجد تنعیم که از نظر فقهای شیعه مکان احرام کودکان است. این مکان جایی است که در سال 169 قمری یکی از نوادگان امام حسن(ع) که بر عباسیان قیام کرده بود در آن به شهادت رسید و به شهید فخ مشهور شد.
مکان
فَخّ یا وادی زاهر،[۱] موضعی در شمال مکه نزدیک مسجد تنعیم است و در محدوده حرم و در ۴ کیلومتری مسجد الحرام قرار دارد. امروزه از این مکان به نام «حَیُّ الشهداء» (کوی شهدا ) یاد می‌شود. خیابان در آنجا نیز به نام «شارع الشهداء» نامگذاری شده است[نیازمند منبع]
در حال حاضر هنگامی که از مسجد تنعیم به سوی مسجد الحرام می‌روید، اولین سه راه، سمت راست ( به طرف غرب ) شارع شهداء قرار دارد. در این شارع به فاصله نزدیکی از تقاطع شهداء - تنعیم ؛ سمت چپ راهی است که به سوی کوه می‌رود. در دامنه این کوه؛ مقبره اصلی شهدای فَخّ قرار گرفته است. مقبره مزبور نسبتا وسیع بوده ولی به خاطر راه ؛ سه پاره شده بخشی از آن با یکی دو متر ارتفاع از سطح خیابان قرار دارد و بخش اصلی از آن هم با یک چهار دیواری و دری همیشه بسته، محصور شده است که ظاهرا قبر حسین بن علی شهید فخ در این چهار دیواری است.[۲]
مدفن شهدای فخ
این نام گذاری به جهت آن است که صاحب فخ ابوعبدالله حسین بن علی العابد بن حسن مثلث بن حسن مثنّی فرزند امام حسن مجتبی(ع) در روز هشتم ذی‌الحجه سال ۱۶۹ ( یوم الترویه ) در این منطقه در جنگ با سپاه هادی عباسی( حک: ۱۶۹ - ۱۷۰ ق)، با اکثر سپاهیانش از جمله حدود ۱۰۰ نفر از سادات به شهادت رسیدند[۳] و پس از آنکه بدن‌هایشان سه روز زمین باقی ماند و طعمه درندگان قرار گرفت، در این موضِع در جایی که اکنون به عنوان « مقبره شهدای فخ » از آن یاد می‌شود، دفن شدند.[۴]
شهید فخ یا صاحبِ فخ ،قیامش را در مدینه آغاز کرد.[۵] و پس از تسلط بر شهر؛ به علت نزدیکی ایام حج، با ۳۰۰ تن از یاران و نزدیکانش به سوی مکه حرکت کرد. اما پس از رسیدن به منطقه فخ،با سپاه عباسی که فرماندهی آن را عباس بن محمد یکی از نوادگان عبدالله بن عباس به عهده داشت روبرو شد و در این نبرد همه سپاه او شهید و تعداد اندکی اسیر شدند و برخی از اقربای وی نیز مانند دایی او ادریس بن عبدالله بن حسن موفق به فرار شدند . ادریس به مغرب فرار کرد و سلسله ادارسه را در آنجا پایه گذاری کرد.[۶]
قبرهای دیگر
گفته می‌شود قبر عبدالله بن عمر بن خطاب[۷] و عده‌ای از صحابه نیز در فخ است.[۸] گزارشی از دفن عبدالله بن زبیر در فخ نیز وجود دارد.[۹]
فضیلت
بر اساس روایتی رسول خدا(ص) هنگامی که از مدینه به مکه می‌رفت قبل از وارد شدن به مکه در فخ که شش ماه میلی مکه بود [ و اکنون جزء شهر مکه شده ]،غسل کرد.[۱۰] بنابر روایتی دیگر پیامبر(ص) در این مکان به نماز ایستاد و در نماز گریست علت گریستنش شهید شدن یکی از فرزندانش در این مکان عنوان کرد. [۱۱] همچنین امام صادق(ص) در گذر از این مکان از شهدات یکی از اهل بیتش در این مکان خبر داد. [۱۲] شیخ در رجال خود صاحب فخ را از اصحاب امام صادق(ص) دانسته است.[۱۳] روایت شده امام موسی بن جعفر(ع) از شهید فخ تجلیل کرد.[۱۴]
میقات کودکان
فخ میقاتی برای کودکان به شمار می‌رود و دلیل آن[۱۵] روایتی از امام صادق(ع) است که چون از آن حضرت سوال شد در کجا می‌توان لباس‌های دوخته را از تن کودکان کند [ و آنها را محرم ساخت؟ ] حضرت در جواب فرمود: پدرم امام باقر(ع) در فخ؛ لباس‌های کودکان را می‌کَند [و آنها را محرم می‌ساخت ].[۱۶] برخی فقها معتقدند ولیِّ کودک می‌تواند کودک را در یکی از میقات‌های پنجگانه مُحرم کند بدین معنا که به نیابت از او نیت کند و لبیک گوید اما کندن لباس کودک و پوشاندن لباس احرام بر او را می‌تواند تا فخ به تاخیر اندازد.[۱۷] بیشتر فقهای شیعه معتقدند اصل احرام کودکان می‌تواند از فخ به عنوان یک میقات برای آنها قرار گیرد.[۱۸]
برخی فقهای معاصر نیز مانند آیت الله بهجت معتقدند جایز است ولی طفل، طفل را در یکی از میقات‌های معروف محرم کند ولی می‌تواند برای آسان‌تر شدن برای کودک، کندن لباس دوخته و پوشاندن لباس احرام بر او را تا فخ به تاخیر بیندازد.[۱۹] اما فقهای اهل سنت در این مورد مخالف یا ساکت‌اند. اما برخی از آنها می‌گویند که مشکلی ندارد که احرام صبی (کودک) را تا حرم یا نزدیک حرم به تاخیر انداخت.[۲۰]
پانویس
- ↑ شفاء الغرام، ج۱ ص۴۷۲.
- ↑ نگا: آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۹۹ و ۲۰۰.
- ↑ اعیان الشیعه،ج ۶ص ۹۷ ؛ فرهنگ اعلام جغرافیائی، ص۱۹۹.
- ↑ معجم البلدان، ج۴ ص۲۳۸.
- ↑ مقاتل الطالبیین، ص۳۷۲.
- ↑ تاریخ تشیع، ج۱ ص۲۶۳.
- ↑ الطبقات الکبری، ج۴ ص۱۴۲.
- ↑ معجم البلدان، ج۴ ص۲۳۸.
- ↑ آثار اسلامی مکه ومدینه، ص۲۰۰.
- ↑ الروض المعطار، ص۴۳۶.
- ↑ مقاتل الطالبیین، ص۳۶۶ و ۳۶۷.
- ↑ مقاتل الطالبیین ، ص۳۶۷؛ منتهی الآمال، ج۱ ص۲۶۱.
- ↑ رجال الطوسی، ص۴۸۹.
- ↑ مقاتل الطالبیین، ص۳۸۰.
- ↑ المرتقی،ج ۲ص۲۸.
- ↑ الکافی، ج۴ ص۳۰۳؛ من لایحضره الفقیه، ج۲ ص۴۳۳.
- ↑ معالم الدین، ج۱ ص۲۳۰؛ المرتقی، ج۲ص ۲۸.
- ↑ موسوعه احکام الاطفال و ادلتها، ج۵ ص۲۸۲.
- ↑ آراء المراجع فی الحج،ج ۱ ص۳۴.
- ↑ الکافی فی فقه اهل المدینه،ج ۱ ص۴۱۱.
منابع
- آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان رسول، تهران ، نشر مشعر، ۱۳۹۰.
- آراء المراجع فی الحج علی ضوء فتاوی الامامِ الخمینی، افتخاری گلپایگانی علی ، تهران، نشر مشعر، ۱۴۲۸.
- اعیان الشیعه؛ امین عاملی سید محسن(م۱۳۷۱ق)، تحقیق حسن امین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳.
- بحارالانوار،علامه مجلسی محمد باقر (م۱۱۱۰ق)،تهران، اسلامیه ، بی تا.
- تاریخ تشیع ، عده‌ای از محققین ،زیر نظر دکتر سید احمدرضا خضری ،قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،۱۳۸۸.
- رجال الطوسی ، طوسی محمد بن حسن (م ۴۶۰ ق)،تحقیق جواد قیومی اصفهانی ،قم موسسه نشر اسلامی ۱۴۲۷.
- الروض المعطار فی خبر الاقطار، حمیری محمد بن عبدالمنعم (م ۹۰۰ ق)،تحقیق احسان عباس ،بیروت، مکتبه لبنان ناشرون، ۱۹۸۴.
- شفاء الغرام باخبار البلد الحرام؛ فاسی محمد بن احمد (م ۸۳۲ ق)،تحقیق علی محمد عمر ،قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، ۱۴۲۸.
- الطبقات الکبری ، ابن سعد( م ۲۳۰ ق)، تحقیق محمد عبدالقادر عطا ،بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰.
- فرهنگ اعلام جغرافیایی،شراب محمد محمد حسن ،ترجمه حمیدرضا شیخی ، تهران ، نشر مشعر،۱۳۸۳.
- الکافی ، کلینی محمد بن یعقوب (م ۳۲۹ ق)،تهران اسلامیه، ۱۳۶۲.
- الکافی فی فقه اهل المدینه، ابن عبدالبر قرطبی یوسف بن عبدالله ( م۴۶۳ ق)، تحقیق محمد محمد احید، ریاض ، مکتب الریاض الجدیثه، ۱۴۰۰
- المرتقی الی الفقه الاَرقی، روحانی محمد (م ۱۴۱۸ ق)، تهران دار الجلیّ (مؤسسه الجلیل للتحقیقات الثقافیه)، ۱۴۱۹.
- معالم الدین فی فقه آل یاسین ، انصاری محمد بن شجاع ( ابن قطان م ۸۳۲ق)، قم، مؤسسه الامام الصادق، ۱۴۲۴.
- معجم البلدان، یاقوت حموی (م۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵.
- مقاتل الطالبیین،ابو الفرج اصفهانی علی بن الحسین(م۳۵۶ ق)،تحقیق احمد صقر، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۱۹.
- منتهی الامال،محدث قمی (م ۱۳۵۹ ق)،تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۷۹.
- من لایحضره الفقیه ،شیخ صدوق (م ۳۸۶ ق)، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴.
- موسوعه احکام الاطفال و ادلتها، انصاری قدرت الله ، قم ،مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۴۲۹.