آیه ۳۴ سوره حج آیه‌ای از قرآن، که در آن ذبح قربانی در حج، عملی برای همه امّت‌های دارای دین و شریعت دانسته شده است. در این آیه بر توحيد تأکید شده و به مُخْبتين (فرمانبردارانِ فروتن) بشارت داده شده است.

آیات حج و حرمین
سوره بقره
۱۲۵۱۲۶۱۲۷۱۲۸۱۵۸۱۹۶۱۹۷۱۹۸۱۹۹۲۰۰۲۰۳
سوره آل عمران
۹۶۹۷
سوره مائده
۲۹۷
سوره توبه
۲۱۹
سوره حج
۲۵۲۶۲۷۲۸۲۹۳۳۳۴۳۶۳۷

متن و ترجمه ویرایش

شرح واژگان ویرایش

واژه «منسک» مصدر از ريشه نَسْک است و به معناى هر گونه عبادت و وسيله تقرب به خدا آمده است؛[۱] چنانكه در آیه ﴿إِنَّ صَلاٰتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيٰايَ وَ مَمٰاتِي لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِينَ﴾[۲] به همین معنا به‌کار رفته است. سپس اين كلمه به اعمال حج اختصاص پيدا كرده است.[۳]

«اخبات» در اصل لغت به معناى دشت پهناور و آرام‌بخش است.[۴] احمد بن محمد فیومی، لغت‌شناس، خبت را به معناى خضوع و خشوع نسبت به خدا دانسته،[۵] که به باور برخی، اشاره به کاربرد قرآنی آن دارد.[۶]

محتوا ویرایش

خداوند در آیه ۳۴ سوره حج، عمل قربانى را شامل همه امّت‌ها دانسته است. در این آیه بر توحيد تأکید شده و به مُخْبتين (فرمانبردارانِ فروتن) بشارت داده شده است. در آیه ۳۵ سوره حج، به معرفى مخبتين پرداخته شده و صفاتى مانند تأثيرپذيرى از ذكر خدا، صبر در مصیبت‌ها، برپایی نماز و انفاق براى آنها بر شمرده شده است.

قربانی، عمل همگانی ویرایش

با توجه به عبارت ﴿وَلِکُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَکًا﴾ قربانی یک عمل همگانی برای صاحبان ادیان و شرایع است؛ زیرا به گفته بسیاری از مفسران، مراد از «امة» صاحبان ادیان و شریعت‌ها هستند.

درباره مراد «منسکا» دو احتمال وجود دارد؛ یکی به معنای عبادت، که شامل «عبادت قربانی» نیز می‌شود؛[۷] و دیگری به معنای خودِ ذبح و قربانی.[۸] به گفته برخی، با توجه به ادامه آیه، احتمال دوم به واقع نزدیک‌تر است.[۹]

مخبتین ویرایش

در آیه ۳۵ سوره حج، به معرفی مخبتین پرداخته شده است. مخبت به معنای خاضع و خاشع نسبت به خدا است. مفسران، مصداق مخبتین را متواضعان، عبادت‌کنندگان، مخلصان، كسانى كه قلوبشان با ذكر خدا مطمئن است، و آنان‌كه ظلم نمى‌كنند دانسته‌اند.[۱۰]

در ادامه آیه، مصداق مخبتین مشخص شده است؛ بر پایه این آیه، آنها کسانی هستند که دارای چهار صفت وجل،[یادداشت ۱] صبر، برپایی نماز و انفاق‌اند.[۱۱]

پانویس ویرایش

  1. مقاییس اللغه، ذیل واژه نسک؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه نسک.
  2. سوره انعام، آیه ١۶٢.
  3. درسنامه تفسر آیات حج، ص۳۸۰.
  4. المصباح المنیر، ذیل واژه خبت.
  5. المصباح المنیر، ذیل واژه خبت.
  6. درسنامه تفسیر آیات حج، ص۳۸۰.
  7. المیزان، ج١۴، ص٣٧۴.
  8. تفسیر کبیر، ج٢٣، ص ٣۴؛ الجامع لأحکام القرآن، ج١٢، ص۵٨.
  9. درسنامه تفسیر آیات حج، ص۳۸۱ و ۳۸۲.
  10. تفسير كبير، ج٢٣، ص ٣۴.
  11. درسنامه تفسیر آیات حج، ص۳۸۴.
  1. وجل در كنار خشيت و خوف، معناى ترس می‌دهد؛ با اين تفاوت كه وجل به حالتى گفته مى‌شود كه وقتی به انسان دست می‌دهد دچار نوعى اضطراب مى‌شود؛ خوف به معنای اضطراب از برخورد با ضرر احتمالی است و خشيت به معنای ترسى است كه در مقابل عظمت و بزرگی مقام طرف مقابل به انسان دست مى‌دهد. (التحقيق فى كلمات القرآن، ريشه وجل.)

منابع ویرایش

این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه تفسیر آیات حج، محمد فاکر میبدی، قم، حوزه نماینگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش. است.
  • المصباح المنير، احمد بن محمد فيومى، قم، دارالهجرة، دوم، ١۴١۴ق.
  • تفسير الكبير (مفاتيح الغيب)، محمد بن عمر فخر رازى ، دفتر تبليغات اسلامى، قم، ١۴١٣ق.
  • معجم مقاييس اللغة، احمد بن فارس، تحقيق عبد السلام محمد هارون، قم، مكتب الإعلام الاسلامى، ١۴٠۴ق.
  • مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، تحقيق صفوان عدنان داوودى، بيروت، دارالسامية، ١۴١٢ق.