اضطباع

**ترتیب اعمال حج تمتع**
	عمره تمتع
	۱ شوال تا ۹ ذوالحجه
	احرام در میقات • طواف • نماز طواف • سعی • تقصیر
	حج
	نهم ذوالحجه
	احرام در مکه • وقوف در عرفات
	شب دهم
	وقوف در مشعر
	روز دهم
	رمی جمره عقبه • قربانی • حلق یا تقصیر
	شب یازدهم
	بیتوته در منا
	روز یازدهم
	رمی جمرات سه‌گانه
	شب دوازدهم
	بیتوته در منا
	روز دوازدهم
	رمی جمرات • طواف زیارت • نماز طواف • سعی • طواف نساء • نماز طواف نساء

اِضْطِباع گذراندن ردای احرام از زیر کتف راست و افکندن آن بر کتف چپ هنگام طواف است. فقیهان شیعه در گذشته این عمل را مستحب می‌دانستند اما برخی فقیهان متأخر امامی نیز حکم به پوشاندن شانه کردند زیرا مستحب بودن برهنگی شانه را با حکم وجوب پوشیدن ردا بر محرم، ناسازگار دانسته‌اند.

واژه‌شناسی ویرایش

اضطباع واژه‌ای عربی و مصدر از ریشه (ض ـ ب ـ ع) و برگرفته از کلمه ضَبْع به معنای بازو و زیر بغل^[۱] است. مقصود از اضطباع در حدیث‌ها^[۲] و منابع فقهی^[۳] آن است که مُحرم ردای احرام را از زیر کتف راست خود بگذراند و دو سوی آن را بر دوش چپ خود بیندازد؛ به گونه‌ای که شانه راست او برهنه و شانه چپ او پوشیده باشد.

برخی^[۴] اضطباع را چنین تعریف کرده‌اند: مُحرم وسط ردای احرام را زیر بغل راست خود قرار دهد و با دو طرف آن، دو سوی کتف چپ را بپوشاند. وجه این نام‌گذاری آن است که بازوی مُحرم (ضَبع) هنگام اضطباع آشکار می‌شود.^[۵] واژه «تَاَبُّط» (چیزی در زیر بغل گرفتن) نیز به این معنا به کار می‌رود.^[۶] گاهی هم آن را «تَوَشُّح» (جامه به دوش افکندن) می‌گویند.^[۷]

حکم فقهی اضطباع ویرایش

موضوع اضطباع در منابع جامع فقهی شیعه و اهل سنت در بخش سنن طواف از مبحث حج به گفت‌وگو نهاده شده و درباره آن آثاری مستقل نگاشته‌اند.^[۸]

دیدگاه فقیهان شیعه ویرایش

برخی از فقیهان امامی^[۹] اضطباع در طواف را مستحب می‌دانند و این حکم را درباره اضطباع در زمان سعی^[۱۰] نیز گزارش کرده‌اند.

اما به این دیدگاه فقهی به دلیل ضعف سندی، در منابع متأخر شیعه پرداخته نشده و به تدریج این نظر را کنار نهاده‌اند. ^[۱۱] این منابع بر اساس روایات مختلف، اقدام پیامبر اسلام (ص) به اضطباع را موقتی دانسته‌اند.^[۱۲]

شماری از فقیهان متأخر امامی نیز حکم به پوشاندن شانه کرده‌اند زیرا مستحب بودن برهنگی شانه را با واجب بودن پوشیدن ردا بر شخص محرم، ناسازگار دانسته‌اند.^[۱۳]

در اهل سنت ویرایش

اضطباع ویژه مردان است و شامل زنان نمی‌شود؛ زیرا آشکار ساختن اندام‌های بدن با حکم پوشش بدن زنان که در شریعت اسلامی بر آن تأکید شده، ناسازگار است.^[۱۴]

بنابر دیدگاه مذاهب حنفی، حنبلی و شافعی، اضطباع از مستحبات طوافِ حج و عمره به شمار می‌رود^[۱۵] و دلیل آنها روایاتی است که به سیره پیامبر اسلام(ص) _ طواف در حال اضطباع_ اشاره دارد و همچنین سخن صحابه است.^[۱۶] اما مالکیان اضطباع را از مستحبات طواف نمی‌دانند.^[۱۷]

درباره گستره سنت اضطباع و این‌که آیا افزون بر طواف، شامل نماز طواف و سعی نیز می‌شود یا نه، فقیهان اهل سنت اختلاف دیدگاه دارند:

حنبلیان و حنفیان آن را ویژه طواف دانسته‌اند.^[۱۸]
در فقه شافعی، در این زمینه دو دیدگاه یافت می‌شود: برخی بدین استناد که اضطباع در نماز مکروه است، آن را شامل نماز طواف نشمرده‌اند و شماری دیگر شامل آن نیز دانسته‌اند.^[۱۹]
بنابر نظر مشهور در فقه شافعی، هنگام سعی میان صفا و مروه نیز اضطباع مستحب است؛ زیرا به باور آنان، سعی گونه‌ای از طواف به شمار می‌رود.^[۲۰]

پانویس ویرایش

↑ . العین، ج11 ص284؛ الصحاح، ج3، ص1247-1248؛ معجم مقاییس اللغه، ج3، ص387، «ضبع».
↑ . غریب الحدیث، ابن قتیبه، ج1، ص23؛ التمهید، ج12، ص169؛ تحفة الاحوذی، ج3، ص506.
↑ . الام، ج2، ص190؛ المبسوط، طوسی، ج1، ص356؛ بدائع الصنائع، ج2، ص147.
↑ . المغنی، ج3، ص385؛ فتح العزیز، ج7، ص337؛ الدروس، ج1، ص401.
↑ . غریب الحدیث، ابن قتیبه، ج1، ص23؛ الصحاح، ج3، ص1248؛ بدائع الصنائع، ج2، ص147.
↑ . غریب الحدیث، ابن سلام، ج4، ص192؛ الصحاح، ج3، ص1114، 1248؛ لسان العرب، ج7، ص254، «ابط».
↑ . المجموع، ج8، ص19؛ لسان العرب، ج2، ص633، «وشح»؛ قس: التمهید، ج22، ص210؛ عون المعبود، ج2، ص235.
↑ . نک: ایضاح المکنون، ج1، ص90.
↑ المبسوط، ج1، ص356؛ الجامع للشرائع، ص201؛ تحریر الاحکام، ج1، ص584-585؛ الدروس، ج1، ص401.
↑ . الدروس، ج1، ص402.
↑ نک: مدارک الاحکام، ج8، ص161-162؛ ریاض المسائل، ج7، ص39-40؛ مستندالشیعه، ج12، ص79.
↑ علل الشرایع، ج2، ص412؛ وسائل الشیعه، ج13، ص352-353.
↑ . کتاب الحج، ج1، ص141-142.
↑ . الام، ج2، ص192؛ المجموع، ج8، ص40؛ المبدع، ج3، ص218.
↑ . المبسوط، سرخسی، ج4، ص10؛ الوسیط، ج2، ص648-649؛ الکافی، ج1، ص511.
↑ . نک: سنن الدارمی، ج2، ص43؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص984؛ السنن الکبری، ج5، ص79.
↑ . المغنی، ج3، ص386؛ المجموع، ج8، ص21.
↑ . المغنی، ج3، ص386؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص545.
↑ . فتح العزیز، ج7، ص338؛ المجموع، ج8، ص20.
↑ . المغنی، ج3، ص386.

منابع ویرایش

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اضطباع.

اعانة الطالبین: السید البکری الدمیاطی (م.۱۳۱۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق

الام: الشافعی (م.۲۰۴ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق

ایضاح المکنون: اسماعیل پاشا البغدادی (م.۱۳۳۹ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی

بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی (م.۵۸۷ق.)، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، ۱۴۰۹ق

تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق۷، ۱۴۲۰ق

تحفة الاحوذی: المبارک فوری (م.۱۳۵۳ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق

التمهید: ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، به کوشش مصطفی و محمد عبدالکبیر، وزارة الاوقاف، ۱۳۸۷ق

الجامع للشرائع: یحیی بن سعید الحلی (م.۶۹۰ق.)، به کوشش گروهی از فضلا، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۵ق

حاشیة رد المحتار: ابن عابدین (م.۱۲۵۲ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق

الدروس الشرعیه: الشهید الاول (م.۷۸۶ق.)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق

ریاض المسائل: سید علی الطباطبائی (م.۱۲۳۱ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق

سنن ابن ماجه: ابن ماجه (م.۲۷۵ق.)، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۵ق

سنن ابی‌داود: السجستانی (م.۲۷۵ق.)، به کوشش سعید محمد اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق

سنن الدارمی: الدارمی (م.۲۵۵ق.)، احیاء السنة النبویه

السنن الکبری: البیهقی (م.۴۵۸ق.)، بیروت، دار الفکر

شرح العمده: ابن تیمیه (م.۷۲۸ق.)، به کوشش العطیشان، ریاض، مکتبة العبیکان، ۱۴۱۳ق

الصحاح: الجوهری (م.۳۹۳ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق

صحیح مسلم بشرح النووی: النووی (م.۶۷۶ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق

علل الشرایع: الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق

عون المعبود: العظیم آبادی (م.۱۳۲۹ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق

العین: خلیل (م.۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق

غریب الحدیث: ابن سلام الهروی (م.۲۲۴ق.)، به کوشش محمد عبدالمعید خان، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۹۶ق

غریب الحدیث: ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق

فتح العزیز: عبدالکریم بن محمد الرافعی (م.۶۲۳ق.)، دار الفکر

کتاب الحج: تقریر بحث الگلپایگانی، مقدس، چاپ سنگی

الکافی فی فقه الامام احمد: عبدالله بن قدامه (م.۶۲۰ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق

کشاف القناع: منصور البهوتی (م.۱۰۵۱ق.)، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق

لسان العرب: ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق

المبدع فی شرح المقنع: ابراهیم بن محمد مفلح (م.۸۸۴ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق

المبسوط فی فقه الامامیه: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه

المبسوط: السرخسی (م.۴۸۳ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق

المجموع شرح المهذب: النووی (م.۶۷۶ق.)، دار الفکر

مدارک الاحکام: سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م.۱۰۰۹ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۰ق

المستدرک علی الصحیحین: الحاکم النیشابوری (م.۴۰۵ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق

مستند الشیعه: احمد النراقی (م.۱۲۴۵ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۵ق

مسند احمد: احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار صادر

معجم مقاییس اللغه: ابن فارس (م.۳۹۵ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۰۴ق

المغنی: عبدالله بن قدامه (م.۶۲۰ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه

وسائل الشیعه: الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۲ق

الوسیط فی المذهب: الغزالی (م.۵۰۵ق.)، به کوشش محمد محمد، قاهره، ۱۴۱۷ق.

مقاله‌های مرتبط ویرایش

[1] . العین، ج11 ص284؛ الصحاح، ج3، ص1247-1248؛ معجم مقاییس اللغه، ج3، ص387، «ضبع».

[2] . غریب الحدیث، ابن قتیبه، ج1، ص23؛ التمهید، ج12، ص169؛ تحفة الاحوذی، ج3، ص506.

[3] . الام، ج2، ص190؛ المبسوط، طوسی، ج1، ص356؛ بدائع الصنائع، ج2، ص147.

[4] . المغنی، ج3، ص385؛ فتح العزیز، ج7، ص337؛ الدروس، ج1، ص401.

[5] . غریب الحدیث، ابن قتیبه، ج1، ص23؛ الصحاح، ج3، ص1248؛ بدائع الصنائع، ج2، ص147.

[6] . غریب الحدیث، ابن سلام، ج4، ص192؛ الصحاح، ج3، ص1114، 1248؛ لسان العرب، ج7، ص254، «ابط».

[7] . المجموع، ج8، ص19؛ لسان العرب، ج2، ص633، «وشح»؛ قس: التمهید، ج22، ص210؛ عون المعبود، ج2، ص235.

[8] . نک: ایضاح المکنون، ج1، ص90.

[9] المبسوط، ج1، ص356؛ الجامع للشرائع، ص201؛ تحریر الاحکام، ج1، ص584-585؛ الدروس، ج1، ص401.

[10] . الدروس، ج1، ص402.

[11] نک: مدارک الاحکام، ج8، ص161-162؛ ریاض المسائل، ج7، ص39-40؛ مستندالشیعه، ج12، ص79.

[12] علل الشرایع، ج2، ص412؛ وسائل الشیعه، ج13، ص352-353.

[13] . کتاب الحج، ج1، ص141-142.

[14] . الام، ج2، ص192؛ المجموع، ج8، ص40؛ المبدع، ج3، ص218.

[15] . المبسوط، سرخسی، ج4، ص10؛ الوسیط، ج2، ص648-649؛ الکافی، ج1، ص511.

[16] . نک: سنن الدارمی، ج2، ص43؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص984؛ السنن الکبری، ج5، ص79.

[17] . المغنی، ج3، ص386؛ المجموع، ج8، ص21.

[18] . المغنی، ج3، ص386؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص545.

[19] . فتح العزیز، ج7، ص338؛ المجموع، ج8، ص20.

[20] . المغنی، ج3، ص386.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]