ام رومان
اُمّ رومان دختر عامر بن عُوَیْمِر , صحابی پیامبر(ص) و همسر ابوبکر بود. او در جوانی به همسری حارث بن سَخْبَره ازدی درآمد و پیش از بعثت پیامبر(ص) در پی مرگ حارث، به همسری ابوبکر درآمد و از او عبدالرحمن و عایشه را زاد. وی در سال‌های نخست بعثت به پیامبر اکرم(ص) ایمان آورد و با ایشان بیعت کرد. برخی مفسران آیه 71 انعام، را درباره استواری ایمان ام رومان دانسته‌اند ولی شماری از پژوهشگران نزول این آیات در شان وی را به نقد کشیده‌اند. بر پایه گزارش‌هایی، وی به سال پنجم یا ششم ق. در مدینه درگذشت و پیامبر(ص) بر او نماز گزارد و به قبرش وارد شد و از او به نیکی یاد کرد.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | أم رومان |
| محل زندگی | سَرات، مکه، مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | قبیله بنوفراس |
| خویشان سرشناس | ابوبکر بن ابی‌قحافه |
| درگذشت/شهادت | سال پنجم یا ششم قمری، مدینهوفات |
| مدفن | قبرستان بقیع |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | سال‌های نخست بعثت |
| هجرت به | مکه و مدینه |
| دلیل شهرت | همسری ابوبکر |
نام و نسب ویرایش
ام رومان دختر عامر بن عُوَیْمِر[۱] / عُمَیْرَة[۲] بن عبد شمس از قبیله بنوفراس،[۳] از فرزندان کنانة بن خزیمه،[۴] از عرب عدنانی و مادر عایشه است. در نام پدر و نسب او تا مالک بن کنانه اختلاف بسیار است.[۵]
همسران ویرایش
ام رومان در جوانی به همسری حارث بن سَخْبَره ازدی درآمد و برای او پسری به نام طفیل زاد. سپس با شوهر و فرزند خود از سَرات به مکه آمد و ضمن هم‌پیمانی با ابوبکر، در حمایت وی و قبیلهاش تیم بن مره در مکه ساکن شد. وی پیش از بعثت پیامبر(ص) در پی مرگ حارث، به همسری ابوبکر درآمد و از او عبدالرحمن و عایشه را زاد.[۶]
دعوت فرزند به اسلام ویرایش
به گزارشی، ام رومان در سال‌های نخست بعثت به پیامبر اکرم(ص) ایمان آورد و با ایشان بیعت کرد.[۷] وی برای مسلمان کردن فرزند خود عبدالرحمن کوشید و پیش از هجرت بارها با او گفت‌وگو کرد که بی‌فرجام ماند. سرانجام عبدالرحمن در رویداد صلح حدیبیه[۸] به سال ششم ق. یا پیش از فتح مکه به سال هفتم ق.[۹] اسلام آورد.
بر پایه گزارش شماری از منابع تفسیری[۱۰] و تاریخی،[۱۱] مقصود از ( والِدَیْهِ) در آیه 17 احقاف ،ام رومان و ابوبکر است که پیوسته با خواندن آیات معاد از پسرشان عبدالرحمن میخواستند که ایمان بیاورد. اما او با انکار زندگی پس از مرگ، با این استدلال که تاکنون هیچ یک از بزرگان قریش در پی مرگ، زنده نشده است، با آنان محاجه می‌کرد: ( وَ الَّذی قالَ لِوالِدَیْهِ اُفٍّ لَکُما اَ تَعِدانِنی اَنْ اُخْرَجَ وَ قَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلی).
استواری ایمان ویرایش
برخی مفسران آیه 71 انعام، را درباره استواری ایمان ام رومان دانسته‌اند.[۱۲] اما بخاری از عایشه روایتی بدین مضمون گزارش کرده است: خداوند جز آیه اِفْک هیچ آیه‌ای درباره ما خاندان ابوبکر فرو نفرستاده است.[۱۳] شماری از پژوهشگران نزول این آیات در شان ام رومان را به نقد کشیده‌اند.[۱۴]
ام رومان در سال نخست قمری با دیگر اعضای خانواده ابوبکر به مدینه هجرت کرد.[۱۵] به گفته برخی، وی زنی شایسته، دیندار و در شمار راویان حدیث و صحابه پیامبر(ص) بود.[۱۶]
اختلاف در وفات ویرایش
بر پایه گزارش‌هایی، وی به سال پنجم یا ششم ق. در مدینه درگذشت و پیامبر(ص) بر او نماز گزارد و به قبرش وارد شد و از او به نیکی یاد کرد.[۱۷] اما روایاتی دیگر مرگ او را در سال‌های بعد میدانند.[۱۸] شواهدی چون پذیرایی وی از پسرش عبدالرحمن در مدینه در پی مسلمان شدن او به سال هفتم ق.،[۱۹] سخن پیامبر(ص) با عایشه درباره مشورت وی با پدر و مادرش به سال نهم ق. در پی نزول آیه‌ای که زنان پیامبر(ص) را میان انتخاب ایشان و طلاق مخیّر می‌کرد (آیه تخییر)،[۲۰] گزارش ارث بردن او از ابوبکر[۲۱] و نیز حدیث گفتن وی برای مسروق بن اجدع در دوران خلافت عمر[۲۲] نشان میدهند که ام رومان حتی در پی رحلت پیامبر(ص) و درگذشت ابوبکر نیز زنده بوده است. از گزارش ابن شبّه برمی‌آید که وی در بقیع به خاک سپرده شده است.[۲۳]
پانویس ویرایش
- ↑ الطبقات، ابن سعد، ج8، ص216؛ انساب الاشراف، ج10، ص101؛ الطبقات، خلیفه، ص624.
- ↑ الطبقات، ابن سعد، ج8، ص216؛ تاریخ طبری، ج3، ص435.
- ↑ السیرة النبویه، ج2، ص299؛ المعارف، ص173؛ الاصابه، ج8، ص391.
- ↑ الطبقات، ابن سعد، ج8، ص216؛ السیرة النبویه، ج2، ص298؛ انساب الاشراف، ج10، ص101.
- ↑ المعارف، ص173؛ الطبقات، خلیفه، ص624؛ تاریخ طبری، ج3، ص425.
- ↑ الطبقات، ابن سعد، ج8، ص216؛ انساب الاشراف، ج10، ص101؛ صفة الصفوه، ج1، ص238.
- ↑ الطبقات، ابن سعد، ج8، ص216؛ امتاع الاسماع، ج6، ص181.
- ↑ انساب الاشراف، ج10، ص101.
- ↑ الاصابه، ج8، ص393.
- ↑ تفسیر ابن ابی حاتم، ج10، ص3295؛ تفسیر ماوردی، ج5، ص279-280؛ مجمع البیان، ج9، ص132.
- ↑ انساب الاشراف، ج10، ص101.
- ↑ زاد المسیر، ج3، ص47؛ تفسیر قرطبی، ج7، ص17-18.
- ↑ صحیح البخاری، ج6، ص41-42.
- ↑ الصحیح من سیرة النبی، ج2، ص313.
- ↑ الطبقات، ابن سعد، ج8، ص216؛ تاریخ طبری، ج1، ص601.
- ↑ تاریخ الصحابه، ص275.
- ↑ الطبقات، ابن سعد، ج8، ص216؛ انساب الاشراف، ج10، ص101؛ الاصابه، ج8، ص392.
- ↑ صفة الصفوه، ج1، ص60؛ الاصابه، ج8، ص392.
- ↑ الاصابه، ج8، ص393.
- ↑ الاصابه، ج8، ص393.
- ↑ المغازی، ج2، ص698.
- ↑ مسند احمد، ج6، ص367؛ الاصابه، ج8، ص392.
- ↑ تاریخ المدینه، ج1، ص126.
منابع ویرایش
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل أم رومان.
- الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م.852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق؛
- امتاع الاسماع: المقریزی (م.845ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق؛
- انساب الاشراف: البلاذری (م.279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق؛
- تاریخ الصحابة الذین روی عنهم الاخبار: ابن حبان (م.354ق.)، به کوشش الضناوی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1408ق؛
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م.310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
- تاریخ المدینة المنوره: ابن شبه (م.262ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، 1410ق؛
- تفسیر ابن ابی حاتم (تفسیر القرآن العظیم): ابن ابی حاتم (م.327ق.)، به کوشش اسعد محمد، بیروت، المکتبة العصریه، 1419ق؛
- تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن): القرطبی (م.671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق؛
- تفسیر ماوردی (النکت و العیون): الماوردی (م.450ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق؛
- زاد المسیر: ابن الجوزی (م.597ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار الکتاب العربی، 1422ق؛
- السیرة النبویه: ابن هشام (م.213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه؛
- صحیح البخاری: البخاری (م.256ق.)، بیروت، دار الفکر، 1401ق؛
- الصحیح من سیرة النبی(ص): جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیره، 1414ق؛
- صفة الصفوه: ابوالفرج الجوزی (م.597ق.)، بیروت، دار الفکر، 1413ق؛
- الطبقات: خلیفة بن خیاط (م.240ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، 1414ق؛
- الطبقات الکبری: ابن سعد (م.230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛
- مجمع البیان: الطبرسی (م.548ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق؛
- مسند احمد: احمد بن حنبل (م.241ق.)، بیروت، دار صادر؛
- المعارف: ابن قتیبه (م.276ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش؛
- المغازی: الواقدی (م.207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق؛
- مفحمات الاقران: السیوطی (م.911ق.)، به کوشش ایاد خالد، بیروت، الرساله، 1406ق.