مزار سید تاج‌الدین محمد آوی

اطلاعات اوليه
تأسیس	۱۳۰۷-۱۳۰۸ق.
مکان	عراق، دو فرسخی بغداد، نزدیکی شهر کوت، حفیره.
مشخصات
مساحت	۲۵۰۰ متر مربع
معماری
بازسازی	۱۳۵۹ق، ۱۳۸۹-۱۳۹۰ق، ۱۳۷۳-۱۳۷۴ق، ۱۴۱۷-۱۴۱۸ق، ۱۴۳۲-۱۴۳۳ق.
وبگاه	صفحه رسمی تولیت مزار

مزار سید تاج‌الدین محمد آوی (م.۷۱۱ق)، در عراق، در دو فرسخی بغداد، نزدیکی شهر کوت، در مکانی به نام حفیره، قرار دارد. مبنای این مزار، خوابی است که فردی دیده و تخت‌سنگی که در این مکان یافت شده و بر روی آن نام سید تاج‌الدین محمد آوی از عالمان شیعه نگاشته شده بوده است.

پیشینه این مقبره، به سال ۱۳۰۷-۱۳۰۸ق. برگشته و بر پایه آخرین گزارش، دارای صحن و گنبدی با کاشی‌کاری آبی‌رنگ، به ارتفاع ۴۰ و قطر پنج متر است.

مدفون

سردر ورودی مزار، که در آن به نسب مدفون و کشته شدن دو فرزند او همراه وی اشاره شده است.

نوشتار اصلی: سید تاج‌الدین محمد آوی

سید تاج‌الدین محمد آوی (م.۷۱۱ق)، منسوب به شهر قدیمی آوه در مرکز ایران و فرزند مجدالدین حسین و از نوادگان امام سجاد(ع) است. او تحصیل کرده نجف و از عالمان و سخنوران سرشناس دوره خود بود. وی در شیعه شدن اولجایتو، یکی از پادشاهان مغول نقش داشته و به مقام نقیب النقبای قلمرو حکومت اولجایتو نصب شد. از اقدامات او بیرون کردن یهودیان از مقبره ذوالکفل(ع) در نزدیکی بغداد بود.

وی در سال ۷۱۱ق. به همراه دو فرزندش توسط جمع خشمگین معترض به وی، به طرز فجیعی کشته شد. شاید سوء استفاده پسر وی در اداره نقابت عراق، بهانه را برای ناراضیان سادات برای اعتراض به وی فراهم کرد اما قتل فجیع و تکه تکه کردن او قطعاً برآمده از دشمنی مذهبی به وی به خاطر تلاشش در رسمیت بخشی به مذهب تشیع و حسادت برخی از درباریان به جایگاه سید تاج‌الدین و خشم یهودیان از وی بابت خارج کردن مقبره ذوالکفل(ع) از اختیار آنها بوده است.

مکان

مقبره‌ منسوب به سید تاج‌الدین محمد آوی، در عراق، در دو فرسخی بغداد، نزدیکی شهر کوت، در مکانی به نام حفیره، قرار دارد. این مقبره، در مسیر بغداد و در شمال استان واسط است. برای رهگذری که از جنوب عراق به سوی بغداد برود، جاده‌ای فرعی به موازات نهر «نزلة‌ التاج» کشیده شده که تا مقبره یک کیلومتر فاصله دارد.

پیشینه

کشف

ساختمان قدیمی مزار.

این قبر در سال ۱۸۹۰م (۱۳۰۷-۱۳۰۸ق) کشف شد. یکی از ساکنان کناره رود دجله به نام شیخ حمدعلی، سه بار پیاپی در خواب دید که کسی با چهره‌ای نورانی و لباس روحانی از او می‌خواهد مکان خاصی را نظافت کند. در آن مکان، تخته‌سنگی یافت شد که روی آن نوشته بود:‌ «النقیب ابوالفضل تاج‌الدین الافطسی الحسینی».

متولی این مزار در سال ۲۰۱۱م. (۱۴۳۲-۱۴۳۳ق)، که از نسل نخستین کاشف سنگ مزار است، این رویداد را با اندکی تفاوت بازگو کرده است. به گفته او، فردی به نام حاج علی‌خان در حال کشاورزی در این منطقه سنگ قبری یافت که روی آن نوشته بود: «مرقد السيد تاج‌الدين الآوى و ولديه».

در سال ١٩۵٠م. متوليانِ وقتِ مزار با مراجعه به عالمان تاریخ‌نگار و نسب‌شناس حوزه علميه نجف، از درستی نسب و محل دفن اطمینان یافتند.

بنا

بر روی محلی که سنگ‌نوشته یافت شد، اتاقکی گلی با سقفی از نی ساخته شد که به مدت ۴۰ سال باقی بود. در سال ۱۹۴۰م. (۱۳۵۹ق) ساختمان آن آجری شده و ایوانی کوچک به آن افزوده شد. سنگ‌نوشته یاد شده، تا سال ۱۹۷۰م. (۱۳۸۹-۱۳۹۰ق) بر روی ضریح قرار داشت؛ ولی در بازسازی‌ها از میان رفت.

گسترش و بازسازی‌های گوناگون، در سال‌های مختلف برای این مقبره گزارش شده است. برای نمونه، پس از طغیان رود دجله در سال ۱۹۵۴م. (۱۳۷۳-۱۳۷۴ق) و ویران شدن بخشی از مزار، ساختمانی با تیرآهن و آجر و گنبدی به ارتفاع چهار متر ساخته شد. در سال ۱۹۹۷م. (۱۴۱۷-۱۴۱۸ق) نیز بنای مزار گسترش یافته و نمای داخلی آن مرمر شد.

آیین‌ها

زائران این مزار عادت دارند بخشی از مسير را براى وفا به نذرشان پياده بپيمايند. این مسیر، جاده‌ای فرعی به موازات نهری کوچک به نام «نزلة التاج» است که تا حرم یک کیلومتر فاصله دارد.

مردم از مناطقی مانند الصويريه، العزيزيه و الحفريه، در روزهای جمعه و مناسبت‌های دینی و مذهبی، به ویژه عید فطر و قربان به این مزار می‌آیند.

امروزه

مزار سید تاج‌الدین آوی، بر پایه گزارشی در سال ۲۰۱۱م. (۱۴۳۲-۱۴۳۳ق)، دارای صحن و گنبدی با کاشی‌کاری آبی‌رنگ به ارتفاع ۴۰ و قطر پنج متر بوده، مساحت کلی مزار ۲۵۰۰ و مساحت داخل مزار ۴۴۰ متر مربع بوده است. در این سال، ضریح جدیدی با پنجره‌های نقره‌ای روی قبر نصب شده است.

این مرقد، از سال ٢٠٠٨م. زير نظر اداره اوقاف شيعه رفته است.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب سید تاج الدین حسینی آوی، محمدسعید نجاتی (پژوهشکده حج و زیارت)، مشعر، تهران، ۱۳۹۳ش. است.

• الاصیلی فی انساب الطالبیین، صفی‌الدین محمدبن تاج‌الدین علی (ابن طقطقی)، تحقیق سید مهدی رجائی، کتابخانه آیت‌الله نجفی مرعشی، قم، ۱۳۹۰ش.
• بحر الانساب المسمی الثبت المصان بذکر سلاله سید ولد عدنان، تحقیق و تعلیق و تصحیح السید حسین ابوسعیده، مکتبة ابوسعیدة الوثاقئیه العامة فی النجف الاشرف، مؤسسة البلاغ، بیروت ۱۴۳۳ق.
• تاریخ اولجایتو، ابوالقاسم عبدالله بن محمد القاشانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۴ش.
• تاریخ گزیده، حمدالله مستوفی، امیر کبیر، تهران، ۱۳۶۴ش.
• تاریخ مغول در ایران، برتولد اشپولر، ترجمه محمود میرآفتاب، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۶ش.
• تاریخ النجف الاشرف، محمدحسین بن علی بن محمد حرزالدین، تصحیح عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، نگارش، قم، ۱۴۲۷ق.
• سيد تاج‌الدين الآوى شاهد ضحايا الارهاب و التعصب، حيدر الجد، مجله فرهنگى ينابيع، شماره ٢٧، ٢٠١١م.
• عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، ابن عنبه حسنی، انصاریان، قم، ۱۴۱۷ق.
• مراقد المعارف، محمد حرزالدین، قم، ۱۳۷۱ش.
• مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمد تقی نوری، قم، ۱۴۰۸ق.
• معجم المراقد و المزارات فى العراق، ثامر عبدالحسن العامرى، بى‌نا، بى‌تا، بى‌جا، عراق (موجود در كتابخانه اختصاصى دكتر بحرالعلوم).