ابتهاج الانسان و الزمن: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اِبتهاجُ الاِنسانِ و الزَّمن'''، کتابی درباره [[مکه]] و [[مدینه]]، نوشته محمد بن محمد قطب‌ الدین نهروالی مکی حنفی (زنده در ۱۰۰۵ق). نام کامل کتاب «اِبتهاجُ الاِنسانِ و الزَّمن فی الاِحسانِ الواصلِ للحَرَمَین مِنَ الیَمَنِ بمولانا الوزیر الباشا حسن» است. بیان فضیلت‌های [[حرمین شریفین]]، شرح خدمات وزیرْ حسن‌پاشا به این دو شهر واطلاعاتی تاریخی از وضع مکه و مدینه از جمله مطالب کتاب است. نویسنده کتاب از مورخان بنام تاریخ مکه و نویسنده کتاب [[الإعلام بأعلام بیت ‌الله الحرام]] است.

محمد بن محمد قطب‌ الدین نهروالی، از مورخان مشهور مکه و مؤلف الإعلام بأعلام بیت ‌الله الحرام در تاریخ محلی مکه است. برخی منابع به نویسنده و پدرش محمد قطب‌الدین نسبت قادری و خرقانی داده‌اند که به گرایش‌های صوفیانه آنان اشاره دارد.<ref>هدیة العارفین، ج2، ص262؛ معجم المؤلفین، ج11، ص153؛ معجم المطبوعات، ج2، ص1871.</ref> شرح‌حال‌‌نگاران از محمد بن قطب‌ الدین اندک نوشته‌اند و برخی معتقدند که قطب‌ الدین نهروالی فرزند پسر نداشته است؛<ref>سمط النجوم، ج4، ص393.</ref>؛ ولی قطب‌الدین، خود، در سفرنامه‌اش تصریح کرده است که در سفر به مدینه، پسرانش از جمله محمد با او بوده‌اند.<ref>التاریخ و المورخون، ص257.</ref>

 

تاریخ تولد و مرگ محمد بن قطب‌ الدین دانسته نیست. تنها از تاریخ پایان تألیف کتاب (۱۰۰۵ق) می‌توان دوره حیات او را حدس زد.<ref>نک معجم المؤلفین، ج11، ص153؛ هدیة العارفین، ج2، ص262.</ref> زرکلی این کتاب را نوشته قطب‌ الدین دانسته است، نه فرزندش.<ref>الاعلام، ج6، ص6.</ref> قطب‌ الدین متولد نهروال هند بود. او برای فراگرفتن علوم دینی به [[حجاز]] و [[مصر]] سفر کرد و در مکه ساکن شد.<ref>اعلام العلماء الاعلام، «مقدمه»؛ نشر الریاحین، ج2، ص556.</ref>

کتاب ابتهاج الانسان دو بخش، هفت فصل و یک مقدمه دارد. بخش نخست کتاب در چهار فصلْ بیشتر از فضیلت‌های مکه، مدینه، [[مسجدالحرام]]، [[کعبه]] و سنجش میان مکه و مدینه سخن می‌گوید. بخش دوم در سه فصل، شرح حال و اعمال حسن‌پاشا وزیر سلطان مراد بنی‌سلیم عثمانی و رفتن او به [[یمن]] و بازگشتش به مکه در سال 998ق و خیرات و پیشکش‌های او به مسجدالحرام را آورده است.<ref>خلاصة الاثر، ج1، ص360-361.</ref>

از این کتاب چند نسخه خطی در دست است: نسخه دار الکتب المصریه با شماره 79، نسخه المکتبة العباسیه با شماره 160 ب و نسخه کتابخانه لیدن با شماره 937.<ref>التاریخ و المورخون، ص258.</ref>

منابع

*'''الاعلام''': الزركلی (م.1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.

*'''اعلام العلماء الاعلام''': عبدالکریم بن محب ‌الدین القطبی (م.1014ق.)، به کوشش احمد محمد و عبدالعزیز، ریاض، دار الرفاعی، 1407ق.

*'''التاریخ و المورخون بمکه''': محمد الحبیب الهلیه، الفرقان، 1944م.

*'''خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر''': المحبی، بیروت، دار صادر.

*'''سمط النجوم العوالی''': عبدالملک بن حسین العصامی (م.1111ق.)، به کوشش عادل احمد و معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.

*'''معجم المطبوعات العربیه''': یوسف الیان سرکیس (م.1351ق.)، قم، مکتبة النجفی، 1410ق.

*'''معجم المؤلفین''': عمر كحّاله، بیروت، دار احیاء التراث العربی ـ مكتبة المثنی.

*'''نشر الریاحین''': عاتق بن غیث البلادی، دار مکه، 1415ق؛ هدیة العارفین: اسماعیل باشا (م.1339ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.