اتحاف الوری باخبار ام القری: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
اتحاف الوری باخبار ام القری از مهم‌ترین منابع تاریخ محلی مکه است. این اثر که در سده نهم هجری نگاشته شده نخستین تاریخی محلی مکه است که به شکل سال‌شمار نگاشته شده و وقایع تاریخ مکه را از ظهور اسلام تا سال ۸۵۵ گزارش کرده است.  
اتحاف الوری باخبار ام القری از مهم‌ترین منابع تاریخ محلی [[مکه]] است. این اثر که در سده نهم هجری نگاشته شده نخستین تاریخی محلی مکه است که به شکل سال‌شمار نگاشته شده و وقایع تاریخ مکه را از ظهور اسلام تا سال ۸۵۵ گزارش کرده است.  
==نویسنده==
==نویسنده==
{{اصلی|عمر بن فهد}}
{{اصلی|عمر بن فهد}}
عمر بن محمد بن محمد بن محمد بن فهد، از محدثان و مورخان بزرگ خاندان مشهور بنیفهداست. نام او محمد بوده؛ ولی بیشتر وی را عمر می‌خواندند. لقب او نجم ‌الدین و کنیه‌اش ابوالقاسم و همچون دیگر عالمان خاندانش به ابن فهد مشهور است.
عمر بن محمد بن محمد بن محمد بن فهد، از محدثان و مورخان بزرگ خاندان مشهور [[بنی فهد]]است. نام او محمد بوده؛ ولی بیشتر وی را عمر می‌خواندند. لقب او نجم ‌الدین و کنیه‌اش ابوالقاسم و همچون دیگر عالمان خاندانش به ابن فهد مشهور است.<ref>الضوء اللامع، ج6، ص 126</ref> او در سال 812 به دنیا آمد و بعد از آموزش نزد پدر سفرهای متعددی برای علم آموزی انجام داد. از آن میان سفرهایش به مصر اهمیت دارد که در آن ها مدتی را به شاگردی ابن حجر عسقلانی گذراند.<ref>الضوء اللامع، ج6، ص 126-127</ref> وی در سال 885 درگذشت.
 
==محتوا و روش کتاب==  
==محتوا و روش کتاب==  
اتحاف الوری از پربرگ‌ترین آثار تاریخ محلی مکه است و اخبار مکه را از سال تولد پیامبر گرامی تا سال ۸۸۵ق. در بر دارد. توجه ابن فهد بیشتر به شرح وقایع است تا وصف اشیا و اماکن. نویسندگان پیشین تاریخ محلی مکه، مانند ازرقی*، فاکهی* و فاسی*، افزون بر اطلاعات دوره خویش، همگی بر پایه شیوه معمول، اطلاعاتی مشابه را از قبیل مشخصات و مساحت جای‌ها و اشیای مکه و کعبه گرد می‌آورده‌اند؛ ولی وی از این شیوه پرهیز کرده و معمولاً تنها اطلاعاتی را آورده است که پیشینیان یا به کلی از آن‌ها یاد نکرده یا کمتر به آن‌ها پرداخته‌اند.
اتحاف الوری از پربرگ‌ترین آثار تاریخ محلی مکه است و اخبار مکه را از سال تولد پیامبر گرامی تا سال ۸۸۵ق. در بر دارد. توجه ابن فهد بیشتر به شرح وقایع است تا وصف اشیا و اماکن.  
 
او مطالب کتاب را به سبک سال‌شمار (حول نگاری) سامان بخشیده و در مطالب مرتب به هر سال به وقایعی همچون: نام امیر حج در آن سال، بازسازی‌های اماکن و بناهای مکه در آن سال، گزارش شمار حج‌گزاران کشورهای مختلف (برای نمونه: ج۳، ص۳۷، ۱۴۳)؛ یادکرد و شرح تغییرات و رویدادهای غیرعادی که در حج پیش آمده‌اند؛ تغییرات کعبه و اشیای مربوط به آن و توسعه‌های مسجدالحرام (برای نمونه: همان و نیز ص۱۷۳-۱۷۷ و ۲۰۴-۲۱۴)؛ گزارش‌هایی از کاروان‌های حج کشورهای اسلامی و مسیر حرکت آن‌ها؛ رخدادهای سیاسی و نظامی مربوط به حج و مکه و هر‌گونه رویداد در سرزمین‌های دیگر که به گونه‌ای با حج مسلمانان مرتبط بوده‌اند؛ رویدادهای ناگوار طبیعی و غیرطبیعی، فعالیت‌های عمرانی و آبادانی مکیان؛ تولد و وفات سرشناسان مکه؛ و گزارش حج سرشناسان کشورهای اسلامی که در جای جای کتاب به چشم می‌خورد.


او مطالب کتاب را به سبک سال‌شمار سامان بخشیده و در مطالب مرتب به هر سال به وقایعی همچون نام امیر حج در آن سال، بازسازی‌های اماکن و بناهای مکه در آن سال، گزارش شمار حج‌گزاران کشورهای مختلف<ref>برای نمونه: اتحاف الوری، ج۳، ص۳۷، ۱۴۳</ref>؛ یادکرد و شرح تغییرات و رویدادهای غیرعادی که در حج پیش آمده‌اند؛ تغییرات کعبه و اشیای مربوط به آن و توسعه‌های مسجدالحرام<ref> برای نمونه:اتحاف الوری،ج3، ص۱۷۳-۱۷۷ و ۲۰۴-۲۱۴</ref>؛ گزارش‌هایی از کاروان‌های حج کشورهای اسلامی و مسیر حرکت آن‌ها<ref>براي نمونه:اتحاف الوری، ج2، ص401، 405؛ ج3، ص134، 148</ref>؛ رخدادهای سیاسی و نظامی مربوط به حج و مکه<ref>براي نمونه: اتحاف الوری، ج2، ص360، 483</ref> و هر‌گونه رویداد در سرزمین‌های دیگر که به گونه‌ای با حج مسلمانان مرتبط بوده‌اند<ref>برای نمونه: اتحاف الوری، ج3، ص482</ref>؛ رویدادهای ناگوار طبیعی<ref>اتحاف الوری، ج2، ص361؛ ج3، ص37</ref> و غیرطبیعی<ref>برای نمونه: اتحاف الوری، ج2، ص192؛ ج3، ص37</ref>، فعالیت‌های عمرانی و آبادانی مکیان؛ تولد و وفات سرشناسان مکه؛ و گزارش حج سرشناسان کشورهای اسلامی اشاره کرده است.


==منابع کتاب==
==منابع کتاب==
ابن فهد علاقه زیادی به مرتب‌سازی و تنظیم موضوعات منابع شرح حال‌نگاری و حدیثی موجود به ترتیب الفبایی و تبویب، تخریج و مستندسازی آن‌ها داشت. خود وی می‌گوید در این کتاب قصد داشته اطلاعات [[ابوعبدالله فاسی]] (م.۸۳۲ق.) در کتاب [[شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام]] و تلخیص‌های شش‌گانه آن را به ترتیب زمان وقوع رخدادها و سال به سال بیاورد و نیز اطلاعاتی را که در کتاب فاسی ذکر نشده و نیز اخبار مربوط به زمان خویش را ذیل کتاب فاسی بازنگارد. (ج۱، ص۵-۶) از همین روست که که برخی برخی از کتاب او با تعابیری همانند ذیل علی تاریخ مکة الفاسی یاد کرده‌اند که نشان می‌دهد این کتاب تکملة شفاء ‌الغرام* ابوعبدالله فاسی (م.۸۳۲ق.) است.
خود ابن فهد می‌گوید در این کتاب قصد داشته اطلاعات [[ابوعبدالله فاسی]] (م.۸۳۲ق.) در کتاب [[شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام]] و تلخیص‌های شش‌گانه آن را به ترتیب زمان وقوع رخدادها و سال به سال بیاورد و نیز اطلاعاتی را که در کتاب فاسی ذکر نشده و نیز اخبار مربوط به زمان خویش را ذیل کتاب فاسی بازنگارد. (ج۱، ص۵-۶)از همین روست که که برخی برخی از کتاب او با تعابیری همانند ذیل علی تاریخ مکة الفاسی یاد کرده‌اند که نشان می‌دهد این کتاب تکملة شفاء ‌الغرام* ابوعبدالله فاسی (م.۸۳۲ق.) است.
 
روش سال‌شمار ابن فهد سرمشق برخی از نویسندگان پس از او شد؛ همانند فرزندش عبدالعزیز (م.۹۲۰ق.) که در کتاب بلوغ القِری فی ذیل اتحاف الوری بأخبار ام القُری رویدادهای سال ۸۸۵ تا ۹۲۲ق. را ثبت کرد و به روش پدر تفصیل بیشتر داد و مطالب را به ترتیب ماهانه آورد. نیز نوه ابن فهد، جارالله محمد بن عبدالعزیز (م.۹۵۴ق.) در کتاب نیل المُنی بذیل بلوغ القری لتکملة اتحاف الوری همین شیوه را پی گرفت.


ابن فهد غالباً اسناد گزارش‌ها را نیاورده و تنها در مواردی اندک به منابع برخی مطالب کتاب اشاره کرده است. (برای نمونه: ج۲، ص۳۹، ۸۶، ۱۹۳، ۴۱۱) مباحث اتحاف الوری بر اخبار مکه، کعبه و حج استوار است و ابن فهد کوشیده در بررسی و ثبت وقایع از این حوزه بیرون نرود. با این حال، بخشی از کتاب (جلد یکم و قسمتی از جلد دوم) به تاریخ اسلام و سیره نبوی اختصاص یافته است. گزارش‌های کتاب، از سال ازدواج پدر پیامبر گرامی۹ تا ۸۸۵ق. را در بر دارد. نجم الدین مقدمه‌ای کوتاه بر کتاب نگاشته و از فواید علم تاریخ و انگیزه خویش در تألیف این اثر سخن گفته است. شیوه او چنین است که پس از یادکرد سال، به موضوعات و شرح وقایع آن سال می‌پردازد.
روش سال‌شمار ابن فهد سرمشق برخی از نویسندگان پس از او شد؛ همانند فرزندش عبدالعزیز (م.۹۲۰ق.) که در کتاب [[بلوغ القِری فی ذیل اتحاف الوری بأخبار ام القُری]] رویدادهای سال ۸۸۵ تا ۹۲۲ق. را ثبت کرد و به روش پدر تفصیل بیشتر داد و مطالب را به ترتیب ماهانه آورد. نیز نوه ابن فهد، جارالله محمد بن عبدالعزیز (م.۹۵۴ق.) در کتاب [[نیل المُنی بذیل بلوغ القری لتکملة اتحاف الوری]] همین شیوه را پی گرفت.


==اهمیت==  
==اهمیت==