بنی هاشم: تفاوت میان نسخه‌ها

سرسلسله این طایفه، عمرو نام داشته و به دلیل بخشندگی، به «[[هاشم]]» ملقب بوده است.<ref>تاریخ طبری، ج1، ص504؛ الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص75-76.</ref> او چهارمین پسر مُغیره معروف به [[عبدمناف]]<ref>الآحاد و المثانی، ج1، ص135؛ السیرة النبویه، ج1، ص94، 233.</ref> از زنی به نام عاتکه دختر مُرّة بن هلال سلمی بود.<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص62، 64.</ref>  

از آگاهی‌هایی که درباره‌ هاشم از منابع به دست می‌آید، می‌توان دریافت که وی در همان دوران کوتاه زندگی (458-483م.) میان خویشاوندانش جایگاهی والا به دست آورده است. او فردی هوشمند و اثرگذار و توانا در ایراد خطابه<ref>الاکتفاء، ج1، ص19.</ref> و دارای دیدگاه نافذ میان [[قریش]] و شخصیت فعال اجتماعی میان [[عرب]] بوده است و حتی ریاست بر قریش را نیز به او نسبت داده‌اند.<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص75-76، 78.</ref>  

هاشم چهار پسر و پنج دختر داشت که نام‌هایشان چنین بود: شیبة الحمد ملقب به عبدالمطلب، نضله، ابوصیفی، اسد، رقیه، شفاء با کنیه‌ ام‌زبیر،<ref>الاغانی، ج22، ص67.</ref> ضعیفه، حیه<ref>السیرة النبویه، ج1، ص235.</ref> /حنه،<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص80.</ref> و خالده. وی در رثای پدرش شعر سرود.<ref>نک: الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص80.</ref>  

گویا نضله پسر بزرگ‌تر‌ هاشم بوده است و به همین سبب، وی را ابونضله می‌خوانده‌اند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص71؛ اعلام النبوه، ص215؛ الاصابه، ج3، ص96.</ref> هاشم در [[یثرب]] با سلمی، دختر زید نجاریه بیوه احیحة بن جلاح، ازدواج کرد و از این ازدواج، شیبه زاده شد.<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص79.</ref> پس از مرگ‌ هاشم، کودکی شیبه در یثرب می‌گذشت. عمویش مطلب با اصرار فراوان توانست او را به [[مکه]] ببرد. او در آن شهر به عبدالمطلب شهرت یافت.<ref>الاکتفاء، ج1، ص19.</ref>  

برخی منابع، صیفی و ابوصیفی را دو تن می‌دانند.<ref>انساب الاشراف، ج4، ص427.</ref> بدین‌ترتیب، شمار پسران‌ هاشم به پنج تن می‌رسد. صیفی و ابوصیفی از کنیزی سیاه زاده شدند که از بازار حباشه یثرب متعلق به قبیله یهود [[بنی‌قینقاع]] خریداری شده بود. او نخست در اختیار [[عمرو بن سلول]]، عموی [[عبدالله بن ابی|عبدالله بن ابیّ]] منافق مشهور آغاز اسلام، بود.<ref>المعالم الاثیره، ص96.</ref>  

ابوصیفی دو پسر به نام ضحاک و عمرو داشته است.<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص85؛ جمهرة انساب العرب، ص14.</ref> کنیز وی به نام ساره، پیش از [[فتح مکه]] نامه‌ای از [[حاطب بن ابی‌بلتعه]] [[صحابی]] نزد سران قریش می‌برد تا اخبار سرّی نظامی مسلمانان را افشا کند؛ ولی در میانه راه [[امام علی(ع)]] و [[زبیر]] به فرمان رسول خدا او را تا روضه خاخ تعقیب کردند و ضمن دستگیری وی، نامه را از او ستاندند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص449؛ جمهرة انساب العرب، ص14؛ معجم ما استعجم، ج2، ص483.</ref>  

ابوصیفی همچنین دختری به نام رقیقه<ref>الطبقات، خلیفه، ص46.</ref> با کنیه‌ ام‌مخرمه داشته که مادر ابوالمسور مخرمة بن نوفل زهری (م. 74ق.) بوده است. روایتی از [[ابوالمسور]] درباره آغاز اسلام در مکه از [[امام حسن مجتبی(ع)]] گزارش شده است.<ref>الآحاد و المثانی، ج1، ص443.</ref>  

رقیقه دختر عموی عباس و دیگر فرزندان عبدالمطلب بوده و خود نیز دختری به نام امیمه داشته است.<ref>الاصابه، ج7، ص511، 646.</ref>  

[[نضلة بن‌ هاشم]] دارای پسری به نام ارقم بوده<ref>المنمق، ص87؛ الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص85.</ref> و [[اسد بن‌ هاشم]] دختری به نام فاطمه داشته است که به همسری [[ابوطالب]] عموی پیامبر(ص) درآمد و همه فرزندان ابوطالب یعنی علی(ع)، [[جعفر بن ابی‌طالب|جعفر]]، [[عقیل بن ابی‌طالب|عقیل]]، [[طالب بن ابی‌طالب|طالب]] و‌ ام‌هانی با نام فاخته از او زاده شدند.

اسد پسری به نام حنین نیز داشته و در منابع از پسری از او به نام [[عبدالله بن حنین]] یاد شده است.<ref>جمهرة انساب العرب، ص14، 130.</ref> با این همه، [[ابن‌حزم]] ادعا کرده که از‌ هاشم جز از طریق عبدالمطلب، نسلی بر جای نمانده است.<ref>جمهرة انساب العرب، ص14.</ref> اما روشن است که همه فرزندان ابوطالب، جز طالب، صاحب نسل بوده‌اند و آن‌ها هم از تبار عبدالمطلب و هم از سلاله اسد به شمار می‌روند.

از میان منصب‌هایی که طوایف قریش پس از ظهور [[قصی بن کلاب]] برای خویش برگزیدند، دو منصب به عبدمناف و سپس‌ هاشم<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص111.</ref> و فرزندانش رسید که هر دو در تعیین جایگاه آن‌ها و حتی کشمکش میان [[بنی‌امیه]] و هم‌پیمانانش با بنی‌هاشم و هم‌پیمانانش نقش داشته‌اند. این دو منصب عبارت بودند از [[سقایت]] یا آبدهی و [[رفادت]] به معنای مهمانی حاجیان با خوراک.

کوشش آن‌ها برای دستیابی به آب‌های زیرزمینی و کندن چاه برای برآوردن آب از اعماق زمین، نتیجه پشتکار آن‌ها در انجام وظایف خود بوده است. بنی‌هاشم با بهره‌گیری از چاه‌های کر آدم، خم، عجون، ردم اعلی، بذر، سجله و سرانجام [[زمزم]]،<ref>اخبار مکه، ازرقی، ص111-113.</ref> در برطرف کردن کمبود آب در مکه به ویژه در [[موسم حج]] می‌کوشیدند.

[[چاه بذر]] را‌ هاشم در سرزمین [[بطحاء]] در دامنه [[کوه خندمه]] و دهانه [[شعب ابی‌طالب]] حفر نمود. این چاه سرانجام به [[مقوم بن عبدالمطلب]] رسید. یکی از فرزندان‌ هاشم در شعر خود نامی از آن چاه برده است.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ص113.</ref> به گمان بنی‌هاشم، چاه سَجْله را نیز که روزگاری‌ هاشم در مکه کنده بود، اسد بن‌ هاشم به عدی بن نوفل بخشید.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص283؛ فتوح البلدان، ص57.</ref> خالده دختر‌ هاشم در این زمینه سروده‌ای دارد.<ref>فتوح البلدان، ص57؛ معجم البلدان، ج3، ص193.</ref> از آن پس که عبدالمطلب چاه زمزم را به سبب خوابی که دیده بود، حفر کرد،<ref>المنمق، ص333؛ انساب الاشراف، ج4، ص406-407.</ref> به تدریج چاه‌های دیگر اهمیت خود را از دست دادند.<ref>المنمق، ص333.</ref>  

عبدالمطلب آب را از زمزم به [[عرفه]] می‌برد و حاجیان را آب می‌داد.<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص83.</ref> او در موسم حج شتران فراوانش را گرد می‌آورد و شیر آن‌ها را با عسل و شیره انگور می‌آمیخت تا از شوری آن کاسته شود.<ref>المنمق، ص42.</ref> با مرگ عبدالمطلب، پسرش [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] عهده‌دار سقایت شد. شاعری در فخرورزی به سقایت حاجیان با آب زمزم، درباره فرزندان عباس شعری سروده است.<ref>نک: مسالک الابصار، ج4، ص295.</ref> عباس در [[طایف]] تاکستانی داشت که انگور آن را به مکه می‌آوردند و آب آن را با آب زمزم می‌آمیختند و در ایام موسم به حاجیان می‌دادند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص114.</ref>  

منصبی دیگر که از‌ هاشم به فرزندانش رسید، رفادت بود. [[بغدادی]] گزارشی آورده که نشان می‌دهد‌ هاشم نه تنها در موسم حج بلکه در غیر آن و حتی در سفرهای تجاری نیز به ذبح گوسفند، پختن آبگوشت و ریختن نان ثرید در آن و دعوت از همراهان برای خوردن شهرت داشته است.<ref>المنمق، ص42.</ref>  

هاشم در سالی که قحطی سختی در مکه رخ داد، به [[شام]] رفت و آردی فراوان خرید و با آن نان پخت. در ایام موسم با خشکه‌های نان و گوشت شتر، آبگوشت و ثرید آماده کرد و به مردم داد.<ref>المنمق، ص43.</ref>  

ملقب شدن او به‌ هاشم نیز در منصب رفادت وی ریشه داشته است. گویا مرسوم کردن سفرهای زمستانی و تابستانی<ref>الروض الانف، ج2، ص65.</ref> و گرفتن پیمان مشهور به ایلاف از قبایل شمالی [[جزیرة العرب]] نیز افزون بر شخصیت و توانایی‌ هاشم، در منصب رفادت او ریشه داشته است.

پیمان ایلاف از آن پس انجام شد که‌ هاشم از قیصر روم روادید ورود و تجارت در شام را برای اعراب گرفت. قبایل ساکن در سرزمین‌های میان مکه تا شام، سرمایه خود را فراهم آوردند و آن سرمایه هنگفت را برای فروش به شامات بردند. اما خود‌ هاشم در این سفر در [[غزه]] درگذشت.<ref>المنمق، ص43-44.</ref>  

شهرت خاندان‌ هاشمی به عملکرد سرسلسله آن محدود نمی‌شود. کوچک‌ترین فرزند‌ هاشم، عبدالمطلب، بعدها به بزرگ‌ترین و اثرگذارترین فرد قریش تبدیل شد. شخصیت عبدالمطلب در درجه نخست قریش را به خود جذب می‌کرد. او برخی سنت‌ها همچون تحنث (خلوت‌گزینی) در [[غار حراء]]، خضاب، و منع نکاح محارم را میان همه یا بخشی از قریش رواج داده بود.<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص86-87؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص10؛ الکامل، ج2، ص15.</ref>  

عبدالمطلب به خویشاوندان خود از [[بنی‌نجار]] یثرب متوسل شد و به کمک آن‌ها توانست موقعیت خویش را بازیابد. از آن پس نوفل و فرزندانش با فرزندان [[عبدشمس]] در برابر بنی‌هاشم و [[بنی‌مطلب]] متحد گشتند و بنی‌هاشم نیز با خُزاعه بر ضد [[بنی‌نوفل]] و [[بنی‌عبدشمس]] هم‌پیمان شدند.<ref>تاریخ طبری، ج1، ص503؛ السیرة الحلبیه، ج1، ص23.</ref>  

این گزارش با خبر ترتیب مرگ پسران عبدمناف که در برخی منابع روایت شده، ناسازگار است. بر پایه آن خبر، از چهار پسر عبدمناف،‌ هاشم زودتر از همه درگذشته است. پس از او عبدشمس در مکه وفات یافته و قبر او در اجیاد است. سپس نوفل در سلمان در راه [[عراق]] درگذشته و سرانجام مطلب در ردمان [[یمن]] با دنیا وداع گفته است.<ref>تاریخ طبری، ج1، ص505.</ref> در این صورت، هنگام مرگ مطلب، نوفل نمی‌توانسته زنده باشد. بنابراین، باید گفت اختلاف پدید آمده در حقیقت میان فرزندان نوفل با فرزندان‌ هاشم بوده است.

رخداد دیگر، پیمانی بود که بنی‌هاشم در بسته شدن آن نقش ایفا کردند و این همان است که تاریخ‌نگاران از آن به عنوان «[[حلف المطیبین]]» یاد کرده‌اند. در این رویداد، میان بنی‌عبدمناف بن قُصَی شامل بنی‌عبدشمس، بنی‌هاشم، بنی‌مطلب و بنی‌نوفل از یک سو و [[بنی‌عبدالدار بن قصی]] از سوی دیگر مشاجره‌ای درگرفت.<ref>التنبیه و الاشراف، ص180؛ البدایة و النهایه، ج2، ص209.</ref>  

گویا سال‌ها پیش از آن، قصی منصب [[حجابت]] (پرده‌داری کعبه)، [[لواء]] (پرچم‌داری)، سقایت (آب‌رسانی به حاجیان) و رفادت (مهمان‌داری) را به پسرش عبدالدار سپرده بود؛ اما بنی‌عبدمناف خود را برای انجام این امور شایسته‌تر می‌دانستند. در این گیرودار، قریش به سه گروه تقسیم شدند: گروهی شامل [[بنی‌اسد بن عبدالعزی]]، [[بنی‌زهرة بن کلاب]]، [[بنی‌تیم بن مره|بنی‌تیم بن مُرّه]] و [[بنی‌حارث بن فهر]] با بنی‌عبدمناف هم‌باور بودند و گروهی دیگر شامل [[بنی‌مخزوم بن یقظه]]، [[بنی‌سهم بن عمرو]]، [[بنی‌جمح بن عمرو|بنی‌جُمَح بن عمرو]] و [[بنی‌عدی بن کعب|بنی‌عُدَی بن کعب]] جانب بنی‌عبدالدار را گرفتند. گروه سوم یعنی [[بنی‌عامر بن لؤی]] و بنی‌مُحارب بن فهر بی‌طرفی اختیار کردند.<ref>الاکتفاء، ج1، ص52.</ref>  

هر گروه از هم‌پیمانان خود به سختی سوگند گرفت که در این رویارویی استوار بماند. بنی‌عبدمناف خمره‌ای پر از مواد خوشبو کنار [[کعبه]] قرار دادند و دستان خود را به آن معطر کردند و به دیوار کعبه مالیدند و سوگند خوردند که بر پیمان خود استوار بمانند. از این‌رو، به این پیمان «حِلف المطیبین» گفتند. بنی‌عبدالدار نیز با یکدیگر سوگند خوردند.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص159؛ البدایة و النهایه، ج2، ص209.</ref>  

این رخداد به سال‌های پس از مرگ‌ هاشم باز می‌گردد؛ زیرا بزرگ بنی‌عبدمناف در این رویداد عبدشمس بوده که از دیگران سالمندتر بوده است.<ref>الاکتفاء، ج1، ص52.</ref> این در حالی است که‌ هاشم و عبدشمس همزاد بوده‌اند.<ref>تاریخ طبری، ج1، ص504؛ اعلام النبوه، ص192؛ زاد المعاد، ج5، ص81.</ref> نیز‌ هاشم از جایگاهی والاتر نسبت به عبدشمس برخوردار بوده است.<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص75-76.</ref> همچنین حلف المطیبین هنگامی رخ داده که نه تنها فرزندان‌ هاشم و عبدشمس و نوفل و مطلب، بلکه نوادگان آن‌ها به‌اندازه‌ای بزرگ شده‌ بودند که بتوانند تا آستانه یک نبرد پیش روند.

به روایت بغدادی، بنی‌عبدمناف چون شرافت و فراوانی شمار خود را دیدند، خواستند که تولیت خانه کعبه را از بنی‌عبدالدار بستانند. کسی را نزد ابوطلحه فرستادند و گفتند: کلید کعبه را به ما بده! و این سرآغاز درگیری شد.<ref>المنمق، ص50.</ref>  

[[فاکهی]] گوید: کسی که ماده خوشبو را به جمع هم‌پیمانان آورد، عاتکه دختر عبدالمطلب بود.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص159.</ref> به روایت [[سهیلی]]، ‌ام‌حکیم بیضاء دختر دیگر عبدالمطلب و خواهر تنی [[عبدالله بن عبدالمطلب|عبدالله]] پدر پیامبر(ص) این کار را انجام داد.<ref>الروض الانف، ج2، ص42.</ref>  

طبری از [[عبدالرحمن بن عوف]] از [[رسول خدا(ص)]] گزارش کرده که فرمود: نوجوان بودم که با عموهایم حلف المطیبین را مشاهده کردم.<ref>جامع البیان، ج5، ص80؛ الفائق، ج2، ص372؛ البدایة و النهایه، ج2، ص291.</ref>  

پذیرش گزارش حلف المطیبین، ما را در پذیرش این خبر که‌ هاشم عهده‌دار منصب سقایت و رفادت و انجام‌دهنده کارهای قریش پس از عبدمناف بوده<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص108.</ref> و پس از وی منصب سقایت و رفادت به مطلب<ref>تاریخ طبری، ج1، ص503.</ref> و سپس عبدالمطلب رسیده است،<ref>السیرة النبویه، ج1، ص276؛ تاریخ طبری، ج1، ص503.</ref> با مشکل روبه‌رو می‌کند، مگر آن‌که تصور کنیم بنی‌عبدالدار و هم‌پیمانانشان درصدد بوده‌اند که به پشتوانه وصیت جدشان [[قصی بن کلاب|قُصَی بن کِلاب]]، افزون بر منصب حجابت و لواء، منصب سقایت و رفادت را نیز از آن خود کنند که با ایستادگی بنی‌عبدمناف روبه‌رو شدند.

در پیمانی دیگر مشهور به «[[حلف الفضول]]»، بنی‌هاشم، بنی‌مطلب، [[بنی‌زهره]]، [[بنی‌اسد]] و [[بنی‌تیم|بنی‌تَیم]] تعهد سپردند که نگذارند در مکه به کسی ستم شود.<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص128.</ref> برخی افراد خاندان‌ هاشمی در دوران پیش از اسلام با یکدیگر پیمانی کوچک منعقد کردند. در این پیمان، عبدالمطلب با هفت تن از پسران خود و نیز ارقم پسر نضلة بن‌ هاشم و ضحاک و عمر پسران ابوصیفی بن‌ هاشم تعهد سپردند که یکدیگر را یاری کنند. آن‌ها این عهدنامه را در کعبه آویختند.<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ص85.</ref>  

برخی اخبار نشان می‌دهند که عبدالمطلب تا هنگامی که حمیریان بر [[یمن]] فرمان می‌رانده‌اند، در آن‌جا با بزرگان این خاندان همچون سیف بن ذی یزن، واپسین فرمانروای حمیری، دیدار می‌کرده است.<ref>المنمق، ص427؛ معجم قبائل العرب، ج3، ص94.</ref>  

پس از اشغال یمن به دست حبشیان و در یورش سپاهیان [[ابرهه]] اشرم فرمانروای حبشی یمن به مکه، عبدالمطلب حاضر به ترک شهر نشد و در دیدار با ابرهه او را تحت تاثیر قرار داد.<ref>المنمق، ص75.</ref>  

بزرگ‌ترین دشمنان بنی‌هاشم درون قبیله [[قریش]]، تیره دیگر بنی‌عبدمناف یعنی بنی‌امیة بن عبدشمس بودند. ریشه این دشمنی را در حسادت عبدشمس به‌ هاشم جسته‌اند؛ اما نخستین دشمنی آشکار بنی‌امیه و بنی‌هاشم هنگامی رخ داد که امیه به نشانه قهر مکه را رها کرد و ده سال در شام اقامت گزید. این تنافر میان عبدالمطلب و [[حرب بن امیه]] نیز وجود داشت؛ به گونه‌ای که حتی [[نجاشی]]، حاکم [[حبشه]]، میانجیگری میان آن دو را نپذیرفت.<ref>تاریخ طبری، ج1، ص505.</ref>  

پیش از اسلام، بنی‌هاشم و بنی‌امیه و دیگر سادات قریش در بخش‌های مرکزی شهر مکه و پیرامون [[کعبه]] که به [[بطحاء]]<ref>معجم البلدان، ج1، ص444.</ref> معروف بود، سکونت داشتند، شاید از آن روی که هم به کعبه نزدیک‌تر بود و هم به دلیل قرار داشتن در مسیر سیلاب، دستیابی به آب‌های زیر زمینی آسان‌تر بوده است.

بطحاء محل جاری شدن سیل و پر از سنگریزه است. بطحاء مکه در میانه راه مکه به [[منا]] قرار دارد.<ref>لسان العرب، ج2، ص412، «بطح.</ref> دیگر طوایف قریش در ظواهر و بیرون شعب مقیم بوده‌اند.<ref>معجم قبائل العرب، ج3، ص948؛ مراصد الاطلاع، ج1، ص203.</ref>  

همچنین بنی‌هاشم در مکه آبادی‌ای میان یک دره داشتند که از‌ هاشم به عبدالمطلب رسیده بود. عبدالمطلب در آن‌جا خانه‌ای داشت. وی در اواخر عمر خویش، پس از کم‌سو شدن دیدگانش، همه آن املاک را میان فرزندانش تقسیم کرد. پیامبر(ص) نیز سهم پدرش را دریافت کرد.<ref>معجم البلدان، ج3، ص347؛ سبل الهدی، ج2، ص382.</ref> این بخش از مکه به شعب ابی‌طالب معروف شد.

بغدادی مدعی است تنها کسانی از بنی‌عبدالمطلب که اسلام آوردند، حمزه و عباس بودند.<ref>المنمق، ص36.</ref> اما روشن است که وی کتاب خود را در روزگار عباسیان و با محوریت عباس بن عبدالمطلب و فرزندانش نوشته است. طبیعی است که وی ابوطالب نیای بزرگ علویان را در شمار مسلمان‌شدگان به شمار نیاورد تا بخشی از فضیلت‌های [[علویان]] را انکار کند.

از جمله دشمنان مشهور دعوت پیامبر(ص)، [[ابولهب|ابولَهَب]] [[عبدالعزی بن عبدالمطلب|عبدالعُزی بن عبدالمطلب]] عموی او بود. به نظر می‌رسد یکی از علل این دشمنی، تحریکات همسرش‌ ام‌جمیل دختر حرب بن امیه، خواهر [[ابوسفیان]]<ref>الاکتفاء، ج1، ص196.</ref> بوده که در [[قرآن]] ([[سوره تبت]]، 4) نیز به این موضوع اشاره شده است.

حلبی اسلام نیاوردن گروهی از بنی‌هاشم یا تاخر آن‌ها را در پذیرش اسلام، از جمله حکمت‌های الهی می‌داند؛ زیرا اگر آن‌ها بی‌درنگ اسلام می‌آوردند، ممکن بود این گمان پیش آید که گروهی برای فخر‌فروشی دینی را ابداع کردند و به آن تعصب قبیله‌ای یافتند. چون بیگانگان این آیین را پذیرفتند، دانسته شد که این تعالیم از روی بینشی صادقانه پدید آمده است.<ref>السیرة الحلبیه، ج2، ص46.</ref>  

حتی در آن وضعیت که بخشی از بنی‌هاشم اسلام نیاورده بودند، بیشتر طوایف قریش از بیم خون‌خواهی بنی‌هاشم و بنی‌زهره، به علت انتساب مادر رسول خدا به آنان، از آسیب رساندن به پیامبر(ص) هراس داشتند. آن‌گاه که [[عمر بن خطاب]] به قصد کشتن پیامبر(ص) حرکت کرد، فردی از او پرسید: آیا از انتقام بنی‌هاشم و بنی‌زهره نمی‌ترسی؟<ref>انساب الاشراف، ج10، ص289؛ اسد الغابه، ج3، ص646.</ref>  

از آن پس که گروهی از مسلمانان به انگیزه رهایی از آزار [[مشرکان مکه]] به حبشه کوچ کردند، سختگیری بر مسلمانان مکه افزایش یافت.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص164؛ الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص207؛ البدایة و النهایه، ج3، ص66.</ref> آن‌ها حتی تصمیم گرفتند پیامبر(ص) را آشکارا به قتل برسانند.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص188؛ تاریخ طبری، ج1، ص566-567.</ref>  

در [[ماه محرم|محرم]] سال هفتم [[بعثت]]، تیره‌های گوناگون قریش عهدنامه‌ای درباره قطع کامل ارتباط با بنی‌هاشم منعقد کردند. قریش تعهد سپردند که هرگز با بنی‌هاشم و بنی‌مطلب<ref>سیره ابن‌اسحق، ص156.</ref> داد و ستد نکنند، با آن‌ها عقد نبندند و به خانه‌های ایشان وارد نشوند، مگر این‌که آن‌ها محمد(ص) را به قریشیان بسپارند تا او را بکشند.<ref>سیره ابن‌اسحق، ص156.</ref> آنان پیمان خود را در صحیفه‌ای نوشتند و در کعبه نهادند.<ref>التحفة اللطیفه، ج1، ص11.</ref>  

مراسم نگارش این پیمان در مکانی به نام [[خیف بنی‌کنانه]] در اَبطَح مشهور به «[[عصب|عَصَب]]» در بالاترین نقطه مکه انجام پذیرفت.<ref>السیرة الحلبیه، ج3، ص498؛ اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص253.</ref> از آن پس [[مؤمن]] و [[کافر]] بنی‌هاشم<ref>زاد المعاد، ج3، ص30.</ref> جز ابولهب<ref>السیرة النبویه، ج2، ص196؛ تاریخ طبری، ج2، ص336.</ref> بطحاء را وانهادند و تا سه سال در شعب ابی‌طالب محاصره شدند و دشواری‌های فراوان را به جان خریدند؛ به گونه‌ای که گاهی صدای شیون کودکان گرسنه آن‌ها از درون دره به گوش می‌رسید.<ref>سیره ابن‌اسحق، ص159.</ref>  

سرانجام به سال دهم بعثت<ref>التحفة اللطیفه، ج1، ص11.</ref> مردانی از بنی‌عبدمناف و بنی‌قصی که زنانی از بنی‌هاشم آن‌ها را به دنیا آورده بودند، تصمیم به ابطال عهدنامه گرفتند.<ref>البدایة و النهایه، ج3، ص84-85.</ref>  

در سال سیزدهم بعثت، سران قریش در اجتماع [[دار الندوه]] بر آن شدند که پیامبر(ص) را به گونه‌ای به قتل برسانند که همه تیره‌های این قبیله در آن مشارکت داشته باشند و بنی‌هاشم نتوانند خون‌خواهی کنند.<ref>اعلام النبوه، ص128؛ السیرة الحلبیه، ج2، ص191.</ref> این نقشه با هجرت مسلمانان و پیامبر(ص) از مکه به مدینه نقش بر آب شد.

مشرکان قریش دعوت پیامبر(ص) را نوعی تفاخر قبیله‌ای ارزیابی می‌کردند. پیش از [[نبرد بدر]]، عاتکه دختر عبدالمطلب خوابی هراس‌آور دید؛ اما [[ابوجهل]] آن را به سخره گرفت و به عباس گفت: شما بنی‌هاشم به ادعای نبوت مردانتان راضی نشده‌اید که اکنون زنانتان هم ادعای نبوت می‌کنند؟<ref>السیرة الحلبیه، ج2، ص376.</ref> در همین نبرد، طعنه‌های قریش کار را به آن‌جا رساند که طالب بن ابی‌طالب با گروهی از بنی‌هاشم صحنه را ترک کردند.<ref>الاکتفاء، ج2، ص16.</ref>  

در این جنگ، پیامبر(ص) از یاران خود خواست که آن گروه از بنی‌هاشم را که از روی ناچاری به نبرد آمده‌اند، نکشند. در این نبرد، سه تن از بنی‌هاشم شامل عباس بن عبدالمطلب، عقیل بن ابی‌طالب، و [[نوفل بن حارث|نوفل]] بن [[حارث بن عبدالمطلب]] به اسارت مسلمانان درآمدند.<ref>الدرر، ص111.</ref>  

اندکی پیش از [[فتح مکه]]، عباس بن عبدالمطلب مسلمان شد. پس از فتح مکه، وی از رسول خدا خواست تا [[پرده‌داری کعبه]] و آب دادن به حاجیان را به او واگذار کند. پیامبر(ص) کنار کعبه ایستاد و فرمود: هر خون، مال و عملی که در [[روزگار جاهلیت]] بوده، زیر پای ما است، مگر آب‌رسانی به حاجیان و سدانت کعبه که این دو را به اهلش وامی‌گذارم. بدین‌ترتیب، عباس این منصب را بار دیگر به دست آورد و پس از او [[عبدالله بن عباس]] و فرزندانش عهده‌دار این منصب بودند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص113-114.</ref>  

گفته‌اند پیامبر(ص) حق خود را از خانه و شعب ابی‌طالب به عقیل واگذار کرده بود.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص267.</ref> روایت‌های دیگر حکایت از آن دارند که در فاصله هجرت مسلمانان به مدینه تا فتح مکه، عقیل منزل رسول خدا(ص) و منازل برادران خود و بنی‌هاشم را که به مدینه هجرت کرده بودند، فروخت. آن‌گاه که پیامبر(ص) مکه را فتح کرد، از او پرسیدند: آیا به خانه‌های خود وارد نمی‌شوید؟ فرمود: آیا عقیل برای ما خانه‌ای باقی نهاده است؟<ref>المناقب، ج1، ص196.</ref>  

در این سال‌ها، گرایش مشرکان بنی‌هاشم به اسلام به موازات گسترش این آیین افزایش یافت و حمایت بیشتر افراد این طایفه از پیامبر(ص) همچون گذشته ادامه داشت. هنگامی که در آغاز [[نبرد حنین]]، جنگجویان مسلمان از معرکه گریختند، تنها چهار تن همراه رسول خدا(ص) باقی ماندند که سه تن آن‌ها از بنی‌هاشم بودند.<ref>السیرة الحلبیه، ج3، ص67.</ref>  

سید بنی‌هاشم در این دوره [[علی بن ابی‌طالب(ع)]] بود.<ref>الریاض النضره، ج1، ص305؛ السیرة الحلبیه، ج2، ص339.</ref> البته عباس بن عبدالمطلب عموی پیامبر(ص) نیز در نظام قبیله‌ای عرب منزلت داشت.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص288؛ اسد الغابه، ج3، ص60-61.</ref>  

برخی [[مهاجران]] و [[انصار]] در اجتماع [[سقیفه]] [[بنی‌ساعده]]، ابوبکر [[عتیق بن عثمان]] از [[بنی‌عدی]] را به حکمرانی برگزیدند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص126-127؛ البدایة و النهایه، ج5، ص245-248.</ref> این در حالی بود که طایفه بنی‌عدی و [[بنی‌تیم]] که عمر بن خطاب از آن‌ها بود، پیش از اسلام با بنی‌هاشم کینه‌ورزی داشتند.<ref>البحر المحیط، ج5، ص445.</ref>  

بنی‌هاشم پس از رویداد سقیفه در زمره کسانی بودند که حدود شش ماه از بیعت با ابوبکر سر باززدند. سپس ابوبکر به رغم میل عمر، به میان جمع بنی‌هاشم شتافت<ref>الریاض النضره، ج2، ص195، 214، 217-218.</ref> و گویا همین را نشانه بیعت بنی‌هاشم با خلیفه شمردند.

تقسیم بنی‌هاشم به تیره‌های فرعی بیشتر در این دوره نمود یافته است. این تیره‌ها عبارتند از: [[آل ابی‌طالب]]، [[آل عباس]]، [[آل حارث بن عبدالمطلب]]، و [[آل ابی‌لهب]].<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ج1، ص94.</ref>  

فرزندان عباس عبارت بودند از: [[فضل بن عباس|فضل]]، عبدالله، [[عبیدالله بن عباس|عبیدالله]]، [[قثم بن عباس|قثم]]، [[معبد بن عباس|معبد]]، [[عبدالرحمن بن عباس|عبدالرحمن]]، [[تمام بن عباس|تمام]] و [[حارث بن عباس|حارث]]. دختر فضل به عقد [[ابوموسی اشعری]] درآمد و از او پسری به نام موسی زاد.<ref>جمهرة انساب العرب، ص18.</ref>  

در روزگار خلافت علی(ع) سه تن از فرزندان عباس صاحب منصب شدند. عبدالله از یاران نزدیک امام علی(ع) بود. عبیدالله حکمران یمن،<ref>انساب الاشراف، ج4، ص78؛ اسد الغابه، ج3، ص420.</ref> قثم حاکم مدینه، و معبد زمامدار مکه شدند.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص5؛ الکامل، ج3، ص204؛ جمهرة انساب العرب، ص18.</ref> عبیدالله در رویارویی [[امام حسن(ع)]] با [[معاویه]]، خیانتکارانه به اردوگاه معاویه پیوست.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص291-292.</ref>  

در قیام سال 61ق. [[امام حسین(ع)]] معروف به رخداد طف، برخی فرزندان غیر فاطمی علی(ع) شامل [[ابوبکر بن علی|ابوبکر]]، [[محمد بن علی|محمد]]، [[جعفر بن علی|جعفر]]، [[عثمان بن علی|عثمان]]، [[عبدالله بن علی|عبدالله]] و [[ابوالفضل عباس]] معروف به سقا<ref>تاریخ طبری، ج3، ص343؛ عمدة الطالب، ص356.</ref> و شماری از فرزندان حسن بن علی(ع) شامل [[عبدالله بن حسن|عبدالله]]، [[قاسم بن حسن|قاسم]] و [[ابوبکر بن حسن|ابوبکر]] همراه عمویشان حسین(ع) در [[کربلا]] به شهادت رسیدند.<ref>مروج الذهب، ج3، ص61-62.</ref>  

تیره بنی‌عباس نیز از آغاز سده دوم ق. با شعار الرضا من آل محمد(ص) توانستند اعتماد بسیاری از مسلمانان را به خود جلب کنند و به قدرت دست یابند.<ref>نک: اخبار الدولة العباسیه.</ref>  

از میان تیره‌های بنی‌هاشم، آل ابی‌لهب گویا به سبب انتسابشان به او همواره مورد طعن بوده‌اند. فضل بن عباس بن عتبة بن ابی‌لهب در پاسخ به طعنه همسرش به سبب جدش ابولهب، به او گفت: جد ما‌ هاشم است. اگر خشمگین هستی، چهره‌ات را خراش ده!<ref>تاریخ دمشق، ج48، ص341؛ لسان العرب، ج6، ص299.</ref> او در شعری قومش بنی‌هاشم را ستوده است.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص263.</ref>  

بنی‌هاشم دست‌کم پس از فراگیر شدن دین اسلام به سبب آن‌که رسول خدا(ص) از آن‌ها بود، از جایگاهی والا میان مسلمانان برخوردار بوده‌اند. بر پایه روایتی منسوب به پیغمبر(ص) طایفه بنی‌هاشم به سبب رسالت او برگزیده از میان قریش است.<ref>وسیلة الاسلام، ص35.</ref>  

احادیثی در باب فضیلت بنی‌هاشم،<ref>ذخائر العقبی، ص14.</ref> استحباب عیادت بیماران خاندان‌ هاشم<ref>ذخائر العقبی، ص15.</ref> و این‌که آن‌ها سادات اهل بهشت هستند،<ref>ذخائر العقبی، ص15.</ref> روایت شده‌اند.

از دیدگاه فقهی، [[خداوند]] صدقه را بر بنی‌هاشم به‌طور کلی حرام کرده است.<ref>السرائر، ج1، ص457.</ref> آن‌ها شامل آل علی(ع)، [[آل جعفر]]، [[آل عقیل]] و [[آل عباس]] هستند.<ref>ذخائر العقبی، ص16.</ref> پیامبر(ص) سهم ذوی القربی را به بنی‌هاشم و بنی‌مطلب می‌داد و به بنی‌عبدشمس و بنی‌نوفل پرداخت نمی‌کرد و می‌فرمود: بنی‌هاشم و بنی‌مطلب یک طایفه هستند و در روزگار جاهلیت و نیز اسلام از یکدیگر جدا نشده‌اند.<ref>زادالمعاد، ج3، ص104؛ ج5، ص81.</ref>  

ابن‌عباس، بنی‌هاشم را بهترین تیره بنی‌عبدمناف و بنی‌عبدالمطلب را بهترین تیره از بنی‌هاشم دانسته است.<ref>السیرة الحلبیه، ج1، ص46.</ref> البته شمار بنی‌هاشم از غیر طریق عبدالمطلب چندان قابل توجه نیست. اعتقاد به برتری بنی‌هاشم حتی در روزگاری که از مناصب کلیدی سیاسی محروم مانده بودند، نیز به گونه‌ای نمود یافته است.

پس از رحلت پیامبر(ص) گروهی از مسلمانان، بنی‌هاشم را شایسته جانشینی وی می‌دانستند. از این‌رو، [[خالد بن سعید]] چند روزی از بیعت با ابوبکر سر باززد.<ref>الاکتفاء، ج3، ص109.</ref> [[ابان بن سعید|ابان]] بن [[سعید بن عاص اموی]] نیز از جمله کسانی بود که از بیعت با ابوبکر سر باز زد تا ببیند بنی‌هاشم چه خواهند کرد.<ref>التحفة اللطیفه، ج1، ص59-60.</ref> عمر پس از تاسیس دیوان، اهل بدر و سپس بنی‌هاشم و هم‌پیمانان سنتی آن‌ها، بنی‌مطلب، را مقدم داشت.<ref>التراتیب الاداریه، ج1، ص225.</ref>  

پس از روی کارآمدن امویان، تفاخر میان بنی‌هاشم و بنی‌امیه به آن‌جا رسید که موالی آل‌هاشم نیز بر بنی‌امیه فخر می‌فروختند و کارشان به ستیز انجامید.<ref>تاریخ دمشق، ج37، ص487.</ref> حتی به لحاظ جمعیت نیز بنی‌هاشم را پرشمارتر از بنی‌امیه دانسته‌اند.<ref>اعلام النبوه، ص215.</ref>  

از دیدگاه برخی، تفاوتی میان تیره‌ها و شاخه‌های بنی‌هاشم وجود نداشت. خطبه [[سدیف بن میمون]]، شاعر بنی‌هاشم،<ref>لسان العرب، ج1، ص615.</ref> در مکه در روزی که [[داود بن علی‌ هاشمی]] این شهر را از دست بنی‌امیه بیرون کرد، در بر دارنده فرازهایی مهم است.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص148.</ref>  

در درون خاندان نیز گاهی افرادی تنها به دلیل داشتن جایگاهی در سلسله نسب، اعتبار اجتماعی می‌یافتند. عبدالله بن حسن بن حسن بن علی بن ابی‌طالب را به دلیل آن که هم از سوی پدر و هم از سوی مادر علوی بود، [[عبدالله محض]] می‌خواندند.<ref>نک: مقاتل الطالبیین، ص166؛ عمدة الطالب، ص101.</ref> همچنین عبدالصمد بن علی بن عبدالله بن عباس‌ هاشمی را «قُعدُد بنی‌هاشم» می‌خواندند؛ زیرا با کمترین واسطه به جدّ بزرگ‌تر می‌رسید.<ref>لسان العرب، ج3، ص357، «قعد.</ref>  

در روزگار امویان، [[حجاج بن یوسف]] برادرش ابویوسف محمد را مامور کرد که خانه عبدالمطلب را به یکصد هزار درهم از بنی‌عبدالمطلب بخرد و آن را بازسازی کند. از آن پس مردم مکه آن را خانه ابی‌یوسف نامیدند.<ref>السیرة الحلبیه، ج1، ص101.</ref>  

یکی از درهای [[مسجدالحرام]] «[[باب بنی‌هاشم]]» نام داشت و پرچمی سبز بر آن افراشته بودند.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص173.</ref> این دروازه در برابر بطحاء و وادی بکّه قرار داشته است.

به سال 167ق. مهدی خلیفه عباسی (حک: 158-169ق.) کار نوسازی و افزایش فضای مسجدالحرام را انجام داد. او فرمان داد که معماران ساختمان مسجد را به گونه‌ای طراحی کنند که خانه کعبه در وسط قرار گیرد. در نتیجه این کار، بر وسعت باب بنی‌هاشم افزوده شد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص173.</ref> این در را «باب عباس بن عبدالمطلب» نیز می‌گفتند؛ زیرا از یک سوی در برابر خانه عباس بن عبدالمطلب قرار داشته است.

نماز بر جنازه‌ها در آن مکان برپا می‌شده است.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص202.</ref>  

[[ابوعبدالله بن ابی‌خصال]] قصیده‌ای به نام «معراج المناقب و منهاج الحسب الثاقب» سروده و آن را به محمد(ص)‌ هاشمی ابطحی که خاتم رسولان است، پیشکش کرده است.<ref>الاکتفاء، ج1، ص21.</ref>  

[[ابوالبرکات سعدی]] تونسی در سروده‌اش یقین می‌ورزد که اگر پس از مردنش در [[بقیع]] در [[مدینه]] طیبه به خاک سپرده شود، در حمایت صاحب آرامگاه یعنی پیامبر(ص) برانگیخته شده از خاندان‌ هاشم قرار خواهد داشت.<ref>التحفة اللطیفه، ج1، ص206.</ref>  

[[ابوالفرج علی بن حسین اصفهانی]] در کتاب [[مقاتل الطالبیین]] نام و شرح حال حدود 300 تن از مردان خاندان ابوطالب را که تا سال 313ق. به قتل رسیده‌اند و کسانی را که به قتل آنان همت گماشته‌اند، آورده است. او اذعان کرده که شاید شماری فراوان از نام‌های خاندان ابوطالب در اثرش نیامده باشد و این بدان سبب است که گزارش آن‌ها به او نرسیده است؛ زیرا این خاندان در مشرق و مغرب پراکنده‌اند.<ref>مقاتل الطالبیین، ص24-25.</ref>