تحفةالکرام (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب تحفة الکرام فی تاریخ مکة و بیت‌الله الحرام از اندک آثاری است که شیعیان در تاریخ محلی [[مکه]] پدید آورده‌اند. نویسنده از دانشمندان مشهور [[امامی]] است که در [[کربلا]] زاده شد. در [[فقه]]، اصول، [[کلام]]، [[تفسیر]]، رجال و [[حدیث]] چیره‌دست بود. پدرانش از دانشمندان بزرگ امامی بودند و با برخی خاندان‌های علمی شیعه، از جمله [[مجلسی]]، خویشاوندی داشتند؛ چنان‌که خود از [[مجلسی اول]] با عنوان «جد» و از [[مجلسی دوم]] با عنوان «دایی» یاد می‌کند.<ref>. نک: الکنی و الالقاب، ج 2، ص 70.</ref> در این کتاب نویسنده با بهره بردن از منابع معتبر، به ذکر دیده‌ها و نظرات دیگران بدون اینکه خودش درباره‌ی آن‌ها داوری کند پرداخته است؛ و مطالب کتب را در قالب 52 موضوع به رشته‌ی تحریر درآورده است. این کتاب در سال (1425 ق.) توسط [[انتشارات مشعر]] به چاپ رسید.

بحر العلوم تحصیلاتش را در کربلا نزد پدرش [[مرتضی بن محمد]] (م. 1204 ق.) و شیخ [[یوسف بحرانی]] (م. 1186 ق.) آغاز کرد و از استادان [[نجف]] همچون [[شیخ مهدی فتونی عاملی]] (م. 1183 ق.)، [[شیخ محمدتقی دورقی]] (م. 1186 ق.) و [[شیخ محمدباقر هزارجریبی]] (م. 1205 ق.) بهره جست. سپس به حوزه درس [[وحید بهبهانی]] (م. 1206 ق.) در کربلا راه یافت<ref>. نک: الفوائد الرجالیه، ج 1، ص 66، مقدمه. ریحانة الادب، ج 1، ص 234.</ref> و در دانش و اجتهاد به‌جایی رسید که وحید بهبهانی در اواخر عمر خود، مردم را در مسائل احتیاطی به او ارجاع می‌داد.<ref>. نک: مکارم الآثار، ج 2، ص 416.</ref>

سپس به [[مشهد]] رفت و هفت سال در آنجا ماند و نزد [[میرزا مهدی اصفهانی]] (م. 1218 ق.) به فراگیری [[فلسفه]] پرداخت. لقب «بحر العلوم» را همین حکیم به او داد.<ref>. نک: الفوائد الرجالیه، ج 1، ص 43، مقدمه. اعیان الشیعه، ج 10، ص 159.</ref> وی شاگردان بسیار تربیت کرد و به شماری از آن‌ها اجازه روایت داد؛ از جمله [[سید صدرالدین عاملی]] (م. 1263 ق.)، [[شیخ جعفر نجفی]] صاحب [[کشف الغطاء]] (م. 1227 ق.) و [[سید جواد عاملی]] صاحب [[مفتاح الکرامه]] (م. 1208 ق.).<ref>. نک: روضات الجنات، ج 7، ص 202. اعیان الشیعه، ج 1، ص 159-160.</ref>

بحر العلوم در اواخر سال 1193 ق. به [[حج]] رفت و دو سال در مکه اقامت گزید. از کارهای او در این مدت، تعیین دقیق [[میقات‌های احرام]]، مشخص کردن [[مواقف حج]]، تعویض سنگفرش‌های [[مسجدالحرام]] به سنگ‌های غیر معدنی که سجده بر آن‌ها صحیح است و نیز تدریس مذاهب چهارگانه فقهی بود.<ref>. نک: مکارم الآثار، ج 2، ص 417. تحفة الکرام، ص 12-13، مقدمه.</ref> از او جز چند اثر در [[عبادات]] و معاملات، علم رجال<ref>. نک: الذریعه، ج 21، ص 81. الفوائد الرجالیه، ج 1، ص 94-95، مقدمه. مکارم الآثار، ج 2، ص 419-421.</ref> و چند رساله در [[مناسک]] و [[احکام حج]]، همانند [[اجوبة عن مسائل فی الحج]] اثری بر جای نمانده است<ref>. اعیان الشیعه، ج 10، ص 160.</ref> بحر العلوم در نجف وفات یافت و نزدیک آرامگاه [[شیخ طوسی]] به خاک سپرده شد.<ref>. اعیان الشیعه، ج 10، ص 163. مکارم الآثار، ج 2، ص 426.</ref>

تحفة الکرام از اندک کتاب‌هایی است که دانشمندان شیعه در تاریخ محلی مکه نگاشته‌اند. بحر العلوم در این کتاب از منابع گوناگون و معتبر سود برده است؛ همانند کهن‌ترین اثر موجود، [[اخبار مکه ازرقی]] (برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 48، 51، 53، 202</ref> )، [[اخبار مکه فاکهی]] (برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 45</ref> )، [[شفاء الغرام]](برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 41، 88، 91</ref> )، [[الجامع اللطیف]] (برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 143-144، 155</ref> ) و [[الاعلام باعلام بیت الله الحرام]]. (برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 50، 56، 209</ref> )

مبنای بحر العلوم در این کتاب، جز در مواردی‌اندک (برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 176</ref> ) گزارش دیدگاه‌ها و سخنان دیگران است، بی‌آنکه خود داوری کند. او افزون بر پرداختن به تاریخ محلی مکه، به بیان احکام فقهی حج و [[حرم]] نیز نظر داشته است. (برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 181-182</ref> )

تحفة الکرام حاوی 22 موضوع اصلی است که برخی از مهم‌ترین موارد آن‌ها بدین قرارند: [[کعبه]] و ویژگی‌های ظاهری و تعداد دفعات ساخت‌وساز آن<ref>تحفةالکرامة، ص 41-124.</ref> ، [[حجرالأسود]] و ویژگی‌های ظاهری و پیشینه و فضیلت آن<ref>تحفةالکرامة، ص 127-136</ref> ، [[رکن یمانی]] و فضیلت و رخدادهای تاریخی مربوط به آن<ref>تحفةالکرامة، ص 139-140</ref> ، [[شاذروان]] و ویژگی‌های ظاهری و جواز [[طواف]] آن<ref>تحفةالکرامة، ص 149-152</ref> ، [[حجر اسماعیل]] و اندازه و حدود و ویژگی‌های ظاهری آن و پیشینه تاریخی و تغییرها و نوسازی‌های آن<ref>تحفةالکرامة، ص 165-168</ref> ، [[مقام ابراهیم]] و سبب ایستادن حضرت ابراهیم بر آن و اندازه و حدود و مسائل فقهی مربوط به آن و پیشینه تاریخی و تغییرهایی که گویا براثر سیل در آن پدید آمده‌اند<ref>تحفةالکرامة، ص 179-184.</ref> ، [[زمزم]] و چگونگی پیدایش این چشمه و تغییرهای تاریخی آن و نام‌هایش<ref>تحفةالکرامة، ص 187-196</ref> ؛

[[مسجدالحرام]] و حدود آن و تغییرهایش و مباحثی ازاین‌دست که نخست هیچ دیوار و بنایی پیرامون آن نبوده است و مردم مکه برای بزرگداشتش دیوار و خانه‌هایی پیرامون آن ساخته‌اند<ref>تحفةالکرامة، ص 199-214</ref> ، [[مَسْعی]] و حدود و طول آن و پاسخ به این اشکال فقهی که سعی از کارهای تعبدی است و باید در محل ویژه آن صورت بگیرد، درحالی‌که بعضی از قسمت‌های مَسْعی در حال حاضر با دوران [[پیامبر (ص)]] متفاوت است<ref>تحفةالکرامة، ص 217-226</ref> ، مکه و تاریخ و حدود و نام‌هایش و هشت نام قرآنی آن<ref>تحفةالکرامة، ص 229-234</ref> ، حرم و سبب نام‌گذاری آن، حدود جغرافیایی حرم و علامات و انصاب آن<ref>تحفةالکرامة، ص 235-243</ref> ، [[عرفه]] و حدود آن<ref>تحفةالکرامة، ص 245-250</ref> ، [[منا]] و حدود و اندازه آن، [[جمرات]] و موضع آن و حکم فقهی [[رمی جمرات]]، [[محصّب]] و محدوده و نام‌های آن<ref>تحفةالکرامة، ص 253-264</ref> و نیز ملحقات شامل جهات [[قبله]] دیگر کشورها، مختصری از زندگی پیامبر (ص) و ایمان اجدادش.<ref>تحفةالکرامة، ص 293-300</ref>