پرش به محتوا

الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

خط ۱۴: خط ۱۴:
گفتار اول بعد از     
گفتار اول بعد از     


=== مقدمه ===
===مقدمه===
در مقدمه، از سبب تألیف و نام کتاب «الجواهر الثمینة فی محاسن المدینة» که به معنای «گوهرهای گرانبها در محاسن و فضائل مدینه» است سخن گفته<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۲۰-۲۱.</ref> و به بیان معنای واژگانی و اصطلاحی «مدینه» پرداخته است.<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۳۰.</ref>   
در مقدمه، از سبب تألیف و نام کتاب «الجواهر الثمینة فی محاسن المدینة» که به معنای «گوهرهای گرانبها در محاسن و فضائل مدینه» است سخن گفته<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۲۰-۲۱.</ref> و به بیان معنای واژگانی و اصطلاحی «مدینه» پرداخته است.<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۳۰.</ref>   


=== گفتار اول ===
===گفتار اول===


==== فضائل مدینه ====
====فضائل مدینه====
در این بخش، به فضائل مدینه پرداخته شده<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۳۸-۳۹.</ref> و با استفاده از احادیث، بیش از ۲۵ فضیلت برای مدینه برشمرده شده است.<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۳۸-۵۳.</ref>   
در این بخش، به فضائل مدینه پرداخته شده<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۳۸-۳۹.</ref> و با استفاده از احادیث، بیش از ۲۵ فضیلت برای مدینه برشمرده شده است.<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۳۸-۵۳.</ref>   


==== جغرافیای مدینه ====
====جغرافیا====
پس از فضائل مدینه، به جغرافیای مدینه پرداخته شده است. برخی از موضوعات این بخش چنین است: وادی‌های پرشمار مدینه، مانند [[وادی عقیق]]؛<ref>ص۱۴۲–۱۶۴.</ref> یازده چشمه؛ شش برکه و چاه‌های منسوب به [[حضرت محمد(ص)]] که ماجرای انتساب هر یک از آنها به حضرت محمد(ص) و معجزه‌های او در این زمینه بیان شده است.   
پس از فضائل مدینه، به جغرافیای مدینه پرداخته شده است. برخی از موضوعات این بخش چنین است: وادی‌های پرشمار مدینه، مانند [[وادی عقیق]]؛<ref>ص۱۴۲–۱۶۴.</ref> یازده چشمه؛ شش برکه و چاه‌های منسوب به [[حضرت محمد(ص)]] که ماجرای انتساب هر یک از آنها به حضرت محمد(ص) و معجزه‌های او در این زمینه بیان شده است.   


مباحث مرتبط با جغرافیای طبیعی و پوشش گیاهی از موضوعات پربسامد کتاب است. از خرمای مدینه به تفصیل سخن گفته شده و انواع انگور که در [[قبا]] به دست می‌آید معرفی شده است.<ref>ص۲۲۸–۲۴۶، ۱۹۰.</ref><ref group="یادداشت">به گفته نویسنده، نخلی در باغ سَرّاره وجود داشته که حضرت محمد(ص) از میوه آن خورده و به همین سبب مردم به آن [[تبرک]] جسته و خرمای آن را به گرانترین قیمت می‌خریده‌اند؛ ولی در زمان او درخت خشک شده است.</ref><ref>ص۱۹۲–۱۹۴.</ref> مطالب مفصلی درباره درخت نخل و اجزاء آن، شیوه کاشت و نگهداری آن، انواع خرما مانند بلح، رطب و تمر و خواص طبی آنها بیان شده است.<ref>ص۲۲۸–۲۴۶.</ref><ref group="یادداشت">از جمله احادیثی در فضیلت و برکت نخل و خرما و خاصیت شفابخشی خرمای برنی و عجوه نقل شده و بهترین خرمای مدینه خرمای برنی دانسته شده که مردم به جهت تبرک آن را به گوشه و کنار جهان می‌برده‌اند.</ref><ref>ص۲۲۸ و۲۴۲–۲۴۵.</ref>   
مباحث مرتبط با جغرافیای طبیعی و پوشش گیاهی از موضوعات پربسامد کتاب است. از خرمای مدینه به تفصیل سخن گفته شده و انواع انگور که در [[قبا]] به دست می‌آید معرفی شده است.<ref>ص۲۲۸–۲۴۶، ۱۹۰.</ref><ref group="یادداشت">به گفته نویسنده، نخلی در باغ سَرّاره وجود داشته که حضرت محمد(ص) از میوه آن خورده و به همین سبب مردم به آن [[تبرک]] جسته و خرمای آن را به گرانترین قیمت می‌خریده‌اند؛ ولی در زمان او درخت خشک شده است.</ref><ref>ص۱۹۲–۱۹۴.</ref> مطالب مفصلی درباره درخت نخل و اجزاء آن، شیوه کاشت و نگهداری آن، انواع خرما مانند بلح، رطب و تمر و خواص طبی آنها بیان شده است.<ref>ص۲۲۸–۲۴۶.</ref><ref group="یادداشت">از جمله احادیثی در فضیلت و برکت نخل و خرما و خاصیت شفابخشی خرمای برنی و عجوه نقل شده و بهترین خرمای مدینه خرمای برنی دانسته شده که مردم به جهت تبرک آن را به گوشه و کنار جهان می‌برده‌اند.</ref><ref>ص۲۲۸ و۲۴۲–۲۴۵.</ref>   


==== بناهای مدینه ====
====بناها====
بناهای مقدس این شهر پرداخته است. برخی از موضوعات این بخش چنین است: [[مسجد النبی(ص)]]، شامل [[گنبد]]، روضه، حجره، منبر و [[محراب]] نبوی(ص)؛<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۶۰-۱۱۱.</ref> دیگر مسجدها، مانند [[مسجد قبا]]،<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۱۷۳–۱۹۰.</ref> [[مسجد قبلتین]]،<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۲۲۳–۲۲۶.</ref> مساجد منسوب به [[امام علی(ع)]] و [[حضرت فاطمه(س)]] در نزدیکی [[قبا]]؛<ref>ص۱۸۱.</ref> زیارتگاه‌ها، مانند قبرستان [[بقیع]]<ref>ص۲۶۷–۲۶۹.</ref> و [[کوه احد]].<ref>ص۲۴۹–۲۵۸.</ref>  
بناهای مقدس این شهر پرداخته است. برخی از موضوعات این بخش چنین است: [[مسجد النبی(ص)]]، شامل [[گنبد]]، روضه، حجره، منبر و [[محراب]] نبوی(ص)؛<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۶۰-۱۱۱.</ref> دیگر مسجدها، مانند [[مسجد قبا]]،<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۱۷۳–۱۹۰.</ref> [[مسجد قبلتین]]،<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۲۲۳–۲۲۶.</ref> مساجد منسوب به [[امام علی(ع)]] و [[حضرت فاطمه(س)]] در نزدیکی [[قبا]]؛<ref>ص۱۸۱.</ref> زیارتگاه‌ها، مانند قبرستان [[بقیع]]<ref>ص۲۶۷–۲۶۹.</ref> و [[کوه احد]].<ref>ص۲۴۹–۲۵۸.</ref>  


خط ۳۳: خط ۳۳:
در این بخش، زیارت [[بقیع]] در هر روز به تأسی از حضرت محمد(ص) مستحب دانسته شده است.<ref>ص۲۷۹.</ref> او پس از معرفی قبرهای [[امامان(ع)]]، به گنبد و بارگاهی که در زمان وی بر مزار آنها وجود داشته اشاره کرده و آن را [[گنبد|گنبدی]] بلند با بنایی قدیمی معرفی کرده که دو در آن در هر شب و روز جمعه گشوده می‌شده است.<ref>ص۲۸۱.</ref> او همچنین ضمن معرفی قبور دیگر بقیع، از وجود بناها و گنبدهایی بر قبر عباس عموی پیامبر، [[ابراهیم بن محمد(ص)|ابراهیم پسر پیامبر]] و [[فاطمه بنت اسد]] یاد کرده است.<ref>ص۲۷۹، ۲۸۳–۲۸۴.</ref>  
در این بخش، زیارت [[بقیع]] در هر روز به تأسی از حضرت محمد(ص) مستحب دانسته شده است.<ref>ص۲۷۹.</ref> او پس از معرفی قبرهای [[امامان(ع)]]، به گنبد و بارگاهی که در زمان وی بر مزار آنها وجود داشته اشاره کرده و آن را [[گنبد|گنبدی]] بلند با بنایی قدیمی معرفی کرده که دو در آن در هر شب و روز جمعه گشوده می‌شده است.<ref>ص۲۸۱.</ref> او همچنین ضمن معرفی قبور دیگر بقیع، از وجود بناها و گنبدهایی بر قبر عباس عموی پیامبر، [[ابراهیم بن محمد(ص)|ابراهیم پسر پیامبر]] و [[فاطمه بنت اسد]] یاد کرده است.<ref>ص۲۷۹، ۲۸۳–۲۸۴.</ref>  


==== شفاعت، توسل و تبرک ====
====توسل و تبرک====
گزارشهای کتاب، حاکی از رواج آموزه‌هایی مانند شفاعت، [[توسل]] و [[تبرک]] میان مردم مدینه از مذهب‌های مختلف در آن دوره است. نویسنده [[زیارت حضرت محمد(ص)]] را نعمت بزرگ الهی دانسته و [[آداب زیارت]] را با سیره [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] منطبق دانسته است.<ref>ص۶۳–۶۵.</ref> او با استناد به نص قرآن<ref group="یادداشت">{{آیه|وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُوک فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحیماً
گزارشهای کتاب، حاکی از رواج آموزه‌هایی مانند شفاعت، [[توسل]] و [[تبرک]] میان مردم مدینه از مذهب‌های مختلف در آن دوره است. نویسنده [[زیارت حضرت محمد(ص)]] را نعمت بزرگ الهی دانسته و [[آداب زیارت]] را با سیره [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] منطبق دانسته است.<ref>ص۶۳–۶۵.</ref> او با استناد به نص قرآن<ref group="یادداشت">{{آیه|وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُوک فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحیماً
}} و اگر آنان هنگامى كه [با ارتكاب گناه] به خود ستم كردند، نزد تو مى‌آمدند و از خدا آمرزش مى‌خواستند، و پيامبر هم براى آنان طلب آمرزش مى‌كرد، يقيناً خدا را بسيار توبه‌پذير و مهربان مى‌يافتند.</ref><ref>سوه نساء(۴)، آیه ۶۴؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۸۸.</ref> پذیرش استغفار و اجابت توبه در حرم نبوی را قطعی دانسته است.<ref>ص۸۴–۸۹.</ref>
}} و اگر آنان هنگامى كه [با ارتكاب گناه] به خود ستم كردند، نزد تو مى‌آمدند و از خدا آمرزش مى‌خواستند، و پيامبر هم براى آنان طلب آمرزش مى‌كرد، يقيناً خدا را بسيار توبه‌پذير و مهربان مى‌يافتند.</ref><ref>سوه نساء(۴)، آیه ۶۴؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۸۸.</ref> پذیرش استغفار و اجابت توبه در حرم نبوی را قطعی دانسته است.<ref>ص۸۴–۸۹.</ref>
خط ۴۴: خط ۴۴:


====فضیلت اهل‌بیت(ع)====
====فضیلت اهل‌بیت(ع)====
نویسنده با استناد به آیات و روایات از فضیلت [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] و محبت به آنان سخن گفته و کلماتی از بزرگان و عالمان اهل سنت و نیز اشعار فراوان در مدح و منقبت اهل بیت و لزوم محبت و توسل به آنان ذکر کرده و بر عصمت عترت پیامبر(ص) با استناد به آیه تطهیر «إِنَّما یریدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهیرا» (احزاب/۳۳، ۳۳) و احادیثی چون حدیث ثقلین و حدیث سفینه نوح تأکید کرده است. همچنین با نقل روایتی مبنی بر پاکی حضرت فاطمه(س) و دوری آن حضرت و ذریه ایشان از آتش جهنم، امام زین العابدین(ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع) را از روشن‌ترین مصداق‌های اهل‌بیت(ع) شمرده است.<ref>ص۱۱۶–۱۲۲.</ref>  
نویسنده با استناد به آیات و روایات از فضیلت [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] و محبت به آنان سخن گفته و کلماتی از بزرگان و عالمان اهل سنت درباره لزوم محبت به آنان ذکر کرده است. وی بر پایه آیه تطهیر<ref group="یادداشت">{{آیه|إِنَّما یریدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهیرا
}} جز اين نيست كه همواره خدا مى‌خواهد هرگونه پليدى را از شما [[اهل بیت|اهل بيت]] برطرف نمايد.</ref><ref>سوره احزاب(۳۳)، ۳۳؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۴۲۲.</ref>و احادیثی مانند حدیث ثقلین و حدیث سفینه نوح، بر عصمت اهل بیت(ع) تأکید کرده است. همچنین با نقل روایتی مبنی بر پاکی حضرت فاطمه(س) و دوری او و فرزندان او از آتش جهنم، [[امام سجاد(ع)]]، [[امام رضا(ع)]] و [[امام جواد(ع)]] را از روشن‌ترین مصداق‌های اهل‌بیت(ع) شمرده است.<ref>ص۱۱۶–۱۲۲.</ref>  


===گفتار دوم===
===گفتار دوم===
گفتار دوم کتاب، به احوال و آداب و رسوم اهل مدینه در ایام مختلف سال اختصاص یافته است. مؤلف در بخش مربوط به هر ماه، حوادث مهم و سنتها و آداب و رسوم مردم مدینه در مناسبتهای مختلف را ذکر کرده است (ص۲۸۷–۳۲۵).


مؤلف در پایان گفتار دوم، مطالبی درباره سال شمسی، فصلها و ماه‌های آن، مشخصات نجومی هر یک از آنها و نیز چندین قاعده مربوط به هیئت و نجوم در نحوة محاسبة روزهای سال بیان کرده است. (ص۳۲۵–۳۳۳) وی همچنین در آخرین فصل کتاب دربارة اهل مدینه و صفات و ویژگی‌های ساکنان و مجاوران آن سخن گفته است (ص۳۳۴–۳۴۷)
==== مناسبت‌ها و رسوم مردم مدینه ====
در گفتار دوم، به احوال و آداب و رسوم مردم مدینه در ایام گوناگون پرداخته شده است. در این گفتار، در بخش مربوط به هر ماه، رویدادهای مهم، سنت‌ها، آداب و رسوم مردم مدینه در مناسبت‌ها ذکر شده است.<ref>ص۲۸۷–۳۲۵.</ref>
 
در پایان گفتار دوم، مطالبی درباره سال شمسی، فصل‌ها و ماه‌های آن، مشخصات نجومی هر یک از آنها و نیز چندین قاعده مربوط به هیئت و نجوم در شیوه محاسبه روزهای سال بیان شده است.<ref>ص۳۲۵–۳۳۳.</ref>
 
==== ویژگی‌های مردم مدینه ====
در آخرین فصل کتاب، درباره مردم مدینه و ویژگی‌های [[مجاور|مجاوران]] آن سخن گفته شده است.<ref>ص۳۳۴–۳۴۷.</ref>


==ویژگی‌ها==
==ویژگی‌ها==
خط ۵۹: خط ۶۵:


==چاپ==
==چاپ==
الجواهر الثمینة دو بار در سال ۱۴۱۷ق. یکی با تحقیق محمد حسن اسماعیل شافعی توسط انتشارات دارالکتب العلمیه در بیروت در ۲۴۸ صفحه و دیگری با تحقیق احمد سعید بن سلم در ۳۸۵ صفحه (بدون ذکر انتشارات و محل نشر) در قطع وزیری به چاپ رسیده است. ویژگی چاپ اخیر، تعلیقات مصحح درباره تغییرات دورة معاصر در مدینه از جمله تخریب آثار و مساجد مورد اشاره مؤلف (برای نمونه، ص ۱۰۴–۱۰۸، ۱۷۱، ۲۵۳، ۲۸۱، ۲۸۶) و بیان موقعیت فعلی اماکن مذکور در کتاب و اسامی کنونی آنها (برای نمونه، ص۹۲، ۹۸، ۱۴۴) و نیز افزودن ملحقاتی به کتاب مانند تعیین محدوده حرم مدینه توسط هیأتی متشکل از برخی علمای معاصر (ص۳۵۷–۳۶۴) است.
الجواهر الثمینة دو بار در سال ۱۴۱۷ق. یکی با تحقیق محمد حسن اسماعیل شافعی توسط انتشارات دارالکتب العلمیه در بیروت در ۲۴۸ صفحه و دیگری با تحقیق احمد سعید بن سلم در ۳۸۵ صفحه (بدون ذکر انتشارات و محل نشر) در قطع وزیری به چاپ رسیده است. ویژگی چاپ اخیر، تعلیقات مصحح درباره تغییرات دورة معاصر در مدینه از جمله تخریب آثار و مساجد مورد اشاره مؤلف (برای نمونه، ص ۱۰۴–۱۰۸، ۱۷۱، ۲۵۳، ۲۸۱، ۲۸۶) و بیان موقعیت فعلی اماکن مذکور در کتاب و اسامی کنونی آنها (برای نمونه، ص۹۲، ۹۸، ۱۴۴) و نیز افزودن ملحقاتی به کتاب مانندعیین محدوده حرم مدینه توسط هیأتی متشکل از برخی علمای معاصر (ص۳۵۷–۳۶۴) است.


<br />
<br />
۱۵٬۶۱۴

ویرایش