سفرنامه ابن جبیر: تفاوت میان نسخه‌ها

از زمان نگارش سفرنامه ابن جبیر، این اثر همواره ماخذ بسیاری از نویسندگان و آثار تاریخی و جغرافیایی، گاه با ذکر و گاه بدون ذکر ماخذ، بوده است. محمد بن عبدالله معروف به [[ابن بطوطه]](م.۷۷۹ق. ۱۳۶۹.) یا درست­تر: [[ابن جزی]] راوی او، در سفرنامۀ مشهور [[رحلة ابن‌بطوطه|تحفة النظار]]، ضمن اقتباس بسیار از ابن جبیر، اعتراف کرده است که برخی توصیفات ابن جبیر چنان است که بهتر از آن نتوان آورد.<ref>. رحله ابن بطوطه، ج1، ص85، 88، 272.</ref> اقتباس‌های نویسنده [[رحلة ابن‌بطوطه|تحفه النظار]] از ابن جبیر به ویژه از مباحث [[مدینه]] به بعد آشکار است و نویسنده حتی در تغییر عبارات نیز سعی چندانی نکرده و تنها به تلخیص و افزودن اطلاعات زمان خود از قبیل نام حاکمان پرداخته است. [[ابوالبقاء خالد بن عیسی بَلوی]] (م. پس از ۷۶۷ق.) در سفرنامه [[تاج المفرق فی تَحلیۀ علماء المَشرق]]، [[ابومحمد عبدری]]، در سفرنامه ­اش به لحاظ روش و نثر مسجّع و هنری<ref>. تاریخ نوشته­های جغرافیایی، ص288.</ref> و هم در گزارش­‌ها و اشعار،<ref>. نک: رحله العبدری، ج1، ص218، 222، 319.</ref> [[مقری]] در [[نفح الطیب]]،<ref>. نفح الطیب، ج3، ص17، 21.</ref> [[فاسی]] در [[شفاء الغرام]]،<ref>. شفا الغرام، ج1، ص119، 150، 152.</ref> [[محمد بن عبد المنعم الحمیری]] [[در الروض المعطار فی خبر الاقطار]]<ref>. نک. الروض المعطار، ص197،199.</ref>  از سفرنامه ابن جبیر استفاده کرد‌ه‌اند.

سفرنامه با گزارش حرکت ابن جبیر و احمد بن حسّان پزشک و همسفر او روز هشتم شوال ۵۷۸ قمری از [[غرناطه]] آغاز می­شود. آنان یک هفته بعد به [[سِبته]] (اسپانیایی: Ceuta شهری در اسپانیای فعلی و جنوب [[جبل الطارق]]) می‌­رسند و با یک کشتی رومی‌ به قصد [[اسنکدریه]] حرکت می­ کنند.<ref>رحله ابن جبیر، ص7-8</ref>  و در [[سردانیه]] ، [[اقریطش]] (Karn riti)؛ [[کرت]] و سرانجام [[اسکندریه]] توقف می‌کنند <ref>رحله ابن جبیر، ص8-14</ref>نخستین گزارش [[اسکندریه]]، حاکی از رفتار تند و اهانت آمیز ماموران گمرک اسکندریه با مسافران است. ماموران از آنان می­خواهند که زکات اموال همراه خود را بپردازند در حالی که جز توشه سفر [[حج]] هیچ همراه نداشته­ اند. برخی از آنان را بارها زیر بازجویی­‌های سخت می­ گیرند و سوگند می­ دهند که مالی را مخفی نکرده ­اند.<ref>رحله ابن جبیر، ص13-14، 17، 39</ref>

توصیف ابن جبیر از [[اسکندریه]] مفصل است. از گزارش او برمی­‌آید که [[اسکندریه]] در آن زمان یکی از شهرهای بزرگ و آباد بوده است. <ref>رحله ابن جبیر، ص14-15</ref>  

ابن جبیر یازدهم ذی حجه ۵۷۸ به [[قاهره]] رسیده است.<ref>رحله ابن جبیر، ص18</ref> گزارش مفصل او از [[قاهره]] ارزش تاریخی دارد.<ref>رحله ابن جبیر، ص19-29</ref>ششم محرم ۵۷۹ با کشتی و از طریق رود نیل [[قاهره]] را ترک کرده<ref>رحله ابن جبیر، ص32</ref> و ۲۴ محرم به شهر [[قوص]] رسیده که قرارگاه حاجیان [[تونس|مغربی]]، [[مصر|مصری]] و [[اندلس|اندلسی]] بوده و از اینجا به سوی [[عیذاب]] حرکت می­ کرده­‌اند. ابن جبیر سفر به [[جده]] از طریق [[عیذاب]] را آفتی برای حجاج دانسته؛ زیرا گاه بادهای ناموافق، کشتی را از مسیر بیرون می­ برده و مسافران گم می­شده و بر اثر تشنگی جان می‌­باخته­ اند و خود این شهر نیز بسیار بد آب و هوا بوده است.<ref>رحله ابن جبیر، ص47-48 ، 49</ref> او راه­‌های دیگری را برای رسیدن به [[حجاز]] پیشنهاد کرده از جمله شام و بغداد که راهی طولانی­تر بوده است <ref>رحله ابن جبیر، ص 48</ref> و دعا کرده راه گردنه ایله در مسیر مصر که به مدینه می‌­رسیده ولی در آن زمان فرنگیان با ساخن دژ مانع عبور مردم از این راه می‌­شده­ اند باز شود.<ref>رحله ابن جبیر، ص49</ref>

ورود ابن جبیر از راه دریای سرخ به [[جده]]، در ۴ ربیع الاخر روی داده است. بنابر گزارش سفرنامه، بیشتر ساکنان [[جده]] در آن زمان سادات علویف حسنی، حسینی و جعفری بوده ­اند. در همین سال در وصول بودجه حکومت تاخیر روی داده و شریف مُکثر بن عیسی، امیر مکه فرمان می­ دهد تنها در صورتی به حجاج اجازه حرکت به سوی [[مکه]] بدهند که ضامن یکدیگر شوند تا اگر نفقۀ صلاح الدین نرسیده، آنان مالیات خود را پرداخت کنند.<ref>رحله ابن جبیر، ص 54</ref> بدین روی، ابن جبیر سزاوارترین شهرهای خدا برای اینکه با تیغ بی­دریغ پاک شود، شهرهای [[حجاز]] می­‌داند <ref>رحله ابن جبیر، ص55</ref>(ص۵۵) و فتوای فقیهان اندلس بر ساقط بودن این فریضه از عهدۀ مردم را به دلیل رفتار بد حکومت [[حجاز]] با حاجیان اجتهادی درست می­ شمارد.<ref>رحله ابن جبیر، ص55</ref>(ص۵۵)