بررسی حکم فقهی ساخت بنا و کیفیت آن در اماکن حج (کتاب)

بررسی حکم فقهی ساخت بنا و کیفیت آن در اماکن حج (کتاب)

پدید آورندگان
نویسنده	مهدی عبدی
به کوشش	پژوهشکده حج و زیارت
محتوا
موضوع	حکم فقهی ساختمان سازی در مکه
نشر
تعداد صفحات	۱۴۸
قطع	وزیری
ناشر	مشعر
رده‌بندی کنگره	TH145
رده‌بندی دیویی	۶۹۰/۹۵۳۸

بررسی حکم فقهی ساخت بنا و کیفت آن در اماکن حج عنوان کتابی است از آثار پژوهشکده حج و زیارت، که حکم ساخت بنا در مکه و در منا و مشعر و عرفات را بررسی کرده است. نویسنده با بررسی مفصل دلایل فقهی و شواهد قرآنی و روایی، به این نتیجه رسیده است که ساخت بنای مشترک که به منفعت همه مسلمانان برسد در مکه در نزدیکی مسجدالحرام جایز است و بهتر است این بناها بلندتر از کعبه نباشد. همچنین ساخت بنای مشترک و غیر شخصی در منا نیز جایز و حتی برای رفع احتیاج حاجیان واجب است.

مفاهیم کلی

کتاب در فصل او به کلیات و مفاهیم که شامل تعریف مفهوم حج، اماکن حج، فضیلت حج است پرداخته و سپس به تقسیم اراضی بر اساس دو مبنا پرداخته است. تقسیم‌هایی که در فصل‌های بعدی کتاب مورد استفاده قرار گرفته است. نخست تقسیم اراضی به اراضی منفک از ملکیت که ملک کسی محسوب نمی‌شود و اراضی مملوکه که خود به سه قسم تقسیم می‌شود: زمین‌هایی که ملک خصوصی افراد است، زمین‌هایی که ملک همه مسلمانان است و زمین‌هایی که ملک امام است.

یک تقسیم دیگر از زمین بر اساس نحوه ورود زمین‌ها در حوزه بلاد اسلامی است. یعنی زمین مفتوح عنوه که با قهر و غلبه به دست سپاه اسلام فتح می‌شود و زمین صلح که با قرارداد صلح جزو قلرو مسلمانان شده است.

ساخت بنا در مکه

فصل دوم کتاب «حکم ساخت بنا و کیفیت آن در مکه مکرمه» نام دارد. نویسنده در این فصل بحث فقهی خود درباره جواز یا عدم جواز ساخت بنا را بر مبنای مفتوح عنوه بودن یا مفتوح صلح بودن مکه بنا کرده است و در گفتار اول اقوال فقها و شواهد متعدد از قرآن و روایات را به تفصیل در این باب بررسی کرده و در نهایت این قول را یقینی دانسته که مکه مفتوح عنوه است.

نتیجه مفتوح عنوه بودن مکه آن است که زمین‌هایی از مکه که در هنگام فتح این شهر، آباد بوده‌اند متلعق به جمیع مسلمانان دارد و زمین‌هایی که در هنگام فتح، موات بوده‌اند ملک امام است. بنابر این زمین‌های اطراف مسجد الحرام ملک تمام مسلمانان است. بر این اساس ثمرات و عواید ملکی باید به عموم مسلمانان برسد و صرف همه مسلمانان شود و قابل فروش هم نیست. بر این اساس در این اراضی ساخت بنای مشترک که منافع آن به مسلمانان برسد با اجازه حاکم شرع (در زمان غیبت) جایز است.

نویسنده در این فصل با بررسی شواهد و دلایل فقهی، به این نتیجه رسیده که تملک زمین‌هایی که در هنگام فتح شهر مکه، موات بوده‌اند جایز است چون امام اجازه عام برای تملک و احیای اراضی موات را داده است.

ارتفاع بناهای اطراف کعبه

نویسنده در گفتار چهارم از فصل دوم به کیفت معتبر در ساخت بنا در مکه پرداخته است. برخی گفته‌اند ساخت بنا با ارتفاع بیش از ارتفاع کعبه در مجاورت آن کراهت دارد و برخی این عمل را حرام دانسته‌اند. نویسنده به بررسی ادله این حکم پرداخته و در نهایت به این نتیجه رسیده که ساخت بنای بلندتر از کعبه در اطراف آن، مباح اما مکروه است.

ساخت بنا در منا، مشعر و عرفات

فصل سوم کتاب «حکم ساخت بنا و کیفیت آن در منا، مشعر و عرفات» نام دارد. در این فصل نیز نوع زمین‌های منا، مشعر و عرفات از نظر نوع ملکیت و بهره بردای مورد بررسی فقهی قرار گرفته است. نتیجه بررسی چنین است که مشاعر حج جزء مشترکات است و منفک از ملکیت و در نتیجه ساخت بنا به قصد تملیک در آن جایز نیست. از سوی دیگر ساخت بنای مشترک در منا مباح است و ساختمان سازی برای برطرف شدن نیاز حجاج واجب کفایی و بر دولت عربستان واجب عینی است.

منابع

بررسی حکم فقهی ساخت بنا و کیفیت آن در اماکن حج،مهدی عبدی، تهران، مشعر، ۱۴۰۰