غازان خان

غازان خان

اطلاعات شخصی
نام	غازان خان (محمود)
تولد	سال ۶۷۰هجری قمری
مرگ	۱۵ یا 11 شوال ۷۰۳ق
پدر	ارغون بن آبْقا
مادر	قولتاق خاتون
فرزندان	دو پسر و یک دختر
همسر	هشت همسر
دین	مذهب حنفی و مذهب شیعه
محل دفن	شنب‌غازان
حکومت
سمت	پادشاه ایران
سلسله	مغول _ ایلخانیان
آغاز حکومت	694 ه. ق
پایان حکومت	704 ه. ق
اقدامات مهم	اصلاح راه مکه، اعزام کاروان حج، تعیین امیر الحاج، کمک مالی به اشراف مکه و مدینه و تهیه پرده کعبه

غازان خان (694 - 704ه. ق) هفتمین پادشاه ایلخانی و اولین سلطان مغول است که مسلمان شد. با مسلمان شدن او اعلام رسمی دین اسلام، مغولان در ایران، مسلمان شدند. با مسلمان شدن ایلخانان، به امر حج و مسائل سرزمین حجاز علاقه‌مند شدند که نتیجه آن، اقداماتی در راستای اعزام کاروان‌های زیارتی به مکه، بهره‌برداری سیاسی - اجتماعی از این امر و مشروعیت یافتن حکومت آنان در نگاه مسلمانان بود.

غازان خان با آغاز حکومت و اسلام آوردن اقدامات و توجه شایانی در راستای حج و حرمین انجام داد. از اقدامات وی می‌توان از اصلاح راه مکه، اعزام کاروان حج، تعیین امیر الحاج، کمک مالی به اشراف مکه و مدینه و تهیه پرده کعبه نام برد.

تبدیل حکومت غازان‌خان به اسلامی

حکومت محمود غازان خان نقطه عطفی در روابط ایران با حجاز محسوب می‌شود؛ زیرا با مسلمان شدن او (غازان خان سنی حنفی بود، ولی در موارد مختلف از طریق زیارت آرامگاه‌های ائمه در عراق و ایجاد دارالسیاده در شهرهای بزرگ برای حمایت از بازماندگان اهل‌بیت پیامبر(ع)، ارادت و عنایت خود را به مذهب شیعه نشان داد.) در همان سال آغاز حکومتش و اعلام رسمی دین اسلام، مغولان در ایران، مسلمان شدند. در واقع، تبدیل شدن حکومت ایلخانیان به دولتی اسلامی، آنان را مقید ساخت تا نسبت به فریضه حج و حرمین بی‌اعتنا نباشند.

اسلام آوردن ایلخانان، سبب علاقه‌مند شدن آنها به امر حج و مسائل سرزمین حجاز شد که نتیجه آن، مشروعیت یافتن حکومت آنان در نگاه مسلمانان بود. ایلخانان از همان آغاز مسلمانی خود، اقدامات قابل توجهی در راستای اعزام کاروان‌های زیارتی به مکه و بهره‌برداری سیاسی - اجتماعی از این امر انجام دادند.

اهداف غازان‌خان از توجه به حجاز

اهداف ایلخانان از توجه به حجاز را می‌توان چنین برشمرد:

الف) بهره‌گیری ایلخانان از تاثیرات سیاسی و اجتماعی فریضه حج در بین مسلمانان جهان از جمله ابراز مسلمانی خود و زدودن خاطره تلخ حمله مغول و قرار گرفتن آنها در برابر جهان اسلام؛

ب) رونق بخشیدن به تجارت از طریق حج که برای مغولان از اهمیت بسیاری برخوردار بود؛

ج) عرض‌اندام در مقابل مملوکان مصر که پیشروی‌های مغول را متوقف کرده بودند؛

د) رقابت با اردوی زرین مغول. احتمالاً ایلخانان که با حکومت مغولان اردوی زرین درگیری و رقابت داشتند، در این راستا همانند آنان به حجاز توجه نشان دادند. برکه، خان اردوی زرین پس از اینکه مسلمان شدند، به‌دستور بیبرس مملوکی، نامش در مکه، مدینه و بیت‌المقدس در خطبه‌ها آورده شد. به‌همین دلیل‌ها، ایلخانان مسلمان نیز هر ساله کاروان‌های زیادی را به مکه اعزام می‌کردند و در راه تسهیل امر حج و مصالح حجاج تلاش ویژه‌ای انجام می‌دادند.

اقدامات غازان‌خان برای حج و حرمین

غازان خان توجه شایانی به امر حج کرد. از اقدامات غازان خان در راستای حج و حرمین و ارتباط با حجاز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

اصلاح راه مکه و اعزام کاروان

اصلاح راه مکه از طرف بغداد که سال‌ها متروک مانده بود. این راه همان راه جبل یا زبیده است. اعزام کاروان حج نیز از دیگر اقدامات وی است.

تعیین امیر الحاج

غازان خان، یکی از فرماندهان بزرگ خود به نام قُتلُغشاه را به این منصب گمارد و هزار سوار مسلح برای حفاظت و تامین امنیت کاروان در اختیار او قرار داد و محملی باشکوه ترتیب داد. چون مکاتبات غازان با ملک مصر نتیجه مطلوبی نداشت، از ارسال محمل به مکه منصرف شد و به صلاحدید خواجه رشیدالدین هزینه اختصاص یافته به آن را صرف تجهیز سپاه برای حمله به شام کرد؛ زیرا از نظر وی، تسلط بر مصر و شام و خوانده شدن خطبه به نام ایلخان در آن مناطق اولویت داشت.

کمک مالی به شرفای مکه

کمک مالی به اشراف به عنوان امیران مکه و مدینه: بنا بر گزارش منابع، غازان‌ خان در سال ٧٠٢ه. ق فرمانی مبنی بر تعظیم و تفخیم سادات مکه به خادمان بیت‌الله الحرام نوشت و چون راه حج، ناامن بود، امیر قتلغ شاه را امیر الحاج کرد و هزار سوار با اسب‌ها و یدک‌ها و کوس و علم و بارگاه و سراپرده و دیگر اسباب و مراسم که در خور چنین خیری عظیم باشد، برای او معین فرمود. همچنین برای کعبه، پرده‌ای گران‌بها مزین به نام خود و محملی مخصوص بنام همایون روانه داشت و از وجوه زکات، دوازده تومان (معادل ١٢٠/٠٠٠ دینار زر) در وجه ارادت ملوک مکه و مدینه و انعامات و تشریفات مشایخ عرب و قبایل آماده ساخت و زاد راه و دیگر مخارج ارزانی داشت.

غازان خان به برخی اشراف حسنی که با دربار او ارتباط داشتند، کمک‌های بسیاری می‌کرد، چنان‌که او به یکی از فرزندان ابوالغیث محمد، شریف مکه به نام عبدالله که برای دریافت کمک مالی به دربار او آمده بود، رقبات زیادی در حله در جنوب عراق واگذار کرد.

تهیه پرده کعبه

به دستور غازان خان، محمل باشکوهی به نام همایونی که مخصوص خود او بود، ترتیب دادند تا پرده کعبه را به مکه مکرمه حمل کنند.

پیوند به بیرون

جلوه های اسلامی در اصلاحات غازانی، بهادر قیم و زینب معرفیون، مجله رهیافت تاریخی، زمستان 1394 - شماره 13 (10 صفحه - از 47 تا 56).

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب مناسبات ایرانیان با حجاز در دوره های مختلف تاریخ اسلام، محمود سامانی. بخش «غازان خان»، ص130-132، است.

• تاريخ اولجايتو، عبدالله بن محمد القاشانى (م٧٣٨ه .ق)، به كوشش: همبلى، تهران، علمى و فرهنگى، ١٣٨۴ه.ش.

• مجالس المؤمنين، قاضى نورالله شوشترى (م١٠١٩ه .ق)، تهران، كتاب‌فروشى اسلاميه، ١٣۶۵ه.ش.

• تاریخ وصاف، شرف‌الدین عبداللّه شیرازی (درگذشت 728ق)،

• جامع التواریخ: رشید الدین فضل ‌الله همدانی (م. 718ق.)، به کوشش روشن و موسوی، تهران، البرز، 1373ش.

• تاریخ مغول، عباس اقبال آشتیانی(1334ش).

• سلسله‌های متقارن در ایران، بازورث، مادلونگ، دوبروین، مینورسکی، برتولد اشپولر، لمبتن.