پوشاندن پا: تفاوت میان نسخه‌ها

پوشاندن پا که از [[محرمات احرام]] به‌شمار می‌رود، با عنوان «لبس الخُفّ و الجَوْرَب» در منابع فقهی یاد شده و برخی از منابع [[فقه امامی]]<ref>السرائر، ج1، ص543؛ تحریر الاحکام، ج2، ص30؛ مجمع الفائده، ج6، ص304.</ref> و همه منابع [[فقه اهل‌سنّت]]<ref>المدونة الکبری، ج1، ص463؛ المبسوط، سرخسی، ج4، ص7؛ روضة الطالبین، ج2، ص405؛ المغنی، ج3، ص272.</ref> آن را ذیل موضوع «پوشیدن لباس دوخته شده» آورده‌اند. البته پاره‌ای از منابع امامی<ref>مدارک الاحکام، ج7ص337؛ جواهر الکلام، ج18، ص350؛ المعتمد، ج4، ص152.</ref> با عنوانی مستقل بدان پرداخته‌اند. به‌نظر فقیهان امامی<ref>جواهر الکلام، ج18، ص351؛ الحدائق، ج15، ص442.</ref> و اهل‌سنّت<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص7؛ المغنی، ج3، ص271-272؛ المجموع، ج7، ص249-258؛ الثمر الدانی، ص382-383.</ref> پوشاندنِ پا برای [[احرام‌گزار]] مرد جایز نیست. مستند فقیهان امامی، افزون بر اجماع،<ref>غنیة النزوع، ص159؛ منتهی المطلب، ج2، ص782؛ مدارک الاحکام، ج7، ص337.</ref> حدیث‌های متعدد<ref>الکافی، ج4، ص341؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص340؛ التهذیب، ج5، ص69.</ref> و مستند فقیهان اهل‌سنت نیز روایات‌ است.<ref>صحیح البخاری، ج1، ص42؛ ج2، ص215؛ صحیح مسلم، ج4، ص2-3؛ سنن الترمذی، ج2، ص165.</ref>  

فقیهان امامی<ref>مسالک الافهام، ج2، ص257؛ مصباح الهدی، ج12، ص555؛ مناسک حج، امام خمینی، ص241.</ref> و اهل‌سنت<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص126-127؛ مواهب الجلیل، ج4، ص205-206؛ حواشی الشروانی، ج4، ص163؛ کشاف القناع، ج2، ص473، 496.</ref> پوشیدن نعلین یا تاسومه (نوعی دمپایی که روی آن باز و تنها دارای بند یا نخی است که بین انگشتان قرار می‌گیرد)<ref>النهایه، ج2، ص83، «نعل.</ref> <ref>مغنی المحتاج، ج1، ص519.</ref> را برای مرد احرام‌گزار جایز شمرده‌اند؛ ولی پوشیدن جوراب یا چکمه یا کفشی که همه روی پا را می‌پوشاند، حرام دانسته‌اند.<ref>المدونة الکبری، ج1، ص463؛ المبسوط، سرخسی، ج4، ص7؛ المغنی، ج3، ص272.</ref> برخی از فقیهان امامی<ref>غنیة النزوع، ص159؛ منتهی المطلب، ج2، ص782.</ref> با مطلق دانستن احادیث<ref>الکافی، ج4، ص346؛ التهذیب، ج5، ص384؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص340.</ref> به حرمت هر‌گونه پوشش روی پا باور دارند. برخی نیز<ref>الدروس، ج1، ص377؛ جواهر الکلام، ج18، ص350؛ تعالیق مبسوطه، ج10، ص216.</ref> بدین استناد که در حدیث‌ها تنها از چکمه و جوراب یاد شده، گفته‌اند که تعمیم این دو مورد به موارد دیگر، به قرینه نیاز دارد. وانگهی ملاک ممنوعیت در آن دو مورد مشخص نشده تا بتوان به پشتوانه «تنقیح مناط» آن را تعمیم داد. پس خودداری از هرچه پا با آن پوشانده نمی‌شود، مانند پوشاندن پا هنگام خواب با ملحفه یا در حال نشستن با [[لباس احرام]]، لازم نیست.<ref>الدروس، ج1، ص377؛ مسالک الافهام، ج2، ص257؛ ذخیرة المعاد، ج1، ص594.</ref>  

برخی فقها مقتضای احتیاط را خودداری از پوشیدن هر چیز همانند چکمه و جوراب دانسته‌اند.<ref>مناسک الحج، خویی، ص109؛ التهذیب فی مناسک العمره، ج2، ص292.</ref> در باور فقیهان [[مالکی]] و [[حنبلی]] و [[شافعی]]، پوشیدن هر‌گونه کفش یا چکمه که روی پا را بپوشاند، حرام است.<ref>المغنی، ج3، ص275؛ مغنی المحتاج، ج1، ص519.</ref> [[حنفیان]] پوشیدن هر چیز را که برآمدگی رویِ پا را نپوشاند، جایز شمرده‌اند.<ref>الدر المختار، ج2، ص539.</ref>  

برخی فقیهان امامی پوشاندن همه روی پای احرام‌گزار را حرام دانسته‌اند؛ ولی پوشاندن بخشی از آن را حرام نمی‌دانند. دلیل ایشان، تصریح روایات به‌جواز پوشیدن نعلین که بخشی‌ اندک از روی پا را می‌پوشاند و نیز عدم جواز پوشیدن چکمه است که همه روی پا را پوشش می‌دهد.<ref>مسالک الافهام، ج2، ص257؛ کشف اللثام، ج5، ص382؛ جواهر الکلام، ج18، ص350.</ref> شماری دیگر از فقیهان امامی، پوشاندن بخشی از پا را نیز حرام می‌دانند. دلیل آنان این است که لازمه حرمت پوشاندن همه روی پا، حرمت پوشاندن بخشی از آن نیز هست.<ref>الروضة البهیه، ج2، ص244؛ نک: جواهر الکلام، ج18، ص350.</ref> در فقه شافعی و مالکی و حنبلی، پوشاندن بخشی از پا مانند پوشاندن همه آن حرام است.<ref>المغنی، ج3، ص275؛ المجموع، ج7، ص258؛ الشرح الکبیر، ج2، ص55.</ref> در فقه حنفی، پوشیدن هرچه که بالاتر از کعبین (برآمدگی دو طرف پا) را بپوشاند، حرام و پوشاندن پایین‌تر از آن جایز است.<ref>الاختیار، ج1، ص144.</ref>  

در باور مشهور فقیهان امامی<ref>السرائر، ج1، ص544؛ مجمع الفائده، ج6، ص305؛ المعتمد، ج4، ص153.</ref> و همه فقیهان اهل سنت<ref>المدونة الکبری، ج1، ص463؛ المجموع، ج7، ص258؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص539؛ المغنی، ج2، ص272.</ref> به پشتوانه احادیث<ref>مسند احمد، ج2، ص3، 8؛ صحیح البخاری، ج1، ص42؛ صحیح مسلم، ج4، ص2-3.</ref> از جمله روایات حاکی از جواز پوشیدن هر لباس برای زنان احرام‌گزار<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص339-340؛ التهذیب، ج5، ص69، 384؛ الکافی، ج4، ص344.</ref> و نیز اجماع،<ref>المجموع، ج7، ص258؛ المغنی، ج3، ص272.</ref> حرمت پوشاندن پا از احکام ویژه مردان است؛ ولی شماری از فقیهان امامی<ref>المبسوط، ج1، ص320؛ شرائع الاسلام، ج1، ص250.</ref> به پشتوانه اطلاقِ احادیث<ref>کشف اللثام، ج5، ص382.</ref> و نیز قاعده اشتراک زن و مرد در احکام،<ref>جواهر الکلام، ج18، ص350.</ref> بر آنند که پوشاندن پا بر زن احرام‌گزار نیز حرام است. ناقدان این دیدگاه، روایات دلالت‌گر بر حرمت پوشاندن پا را ویژه احرام‌گزار مرد می‌دانند و باور دارند که این روایات با احادیثی دیگر<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص340؛ التهذیب، ج5، ص69، 384؛ الکافی، ج4، ص344.</ref> که احرام زن را در هر لباسی جایز شمرده، مقیّد شده‌اند.<ref>مجمع الفائده، ج6، ص306؛ الدروس، ج1، ص377؛ المعتمد، ج4، ص153.</ref>  

در باور همه فقیهان [[امامی]]<ref>السرائر، ج1، ص543؛ منتهی المطلب، ج2، ص782؛ جواهر الکلام، ج18، ص351.</ref> و [[اهل‌سنت]]<ref>المجموع، ج7، ص265؛ المبسوط، سرخسی، ج4، ص7؛ مواهب الجلیل، ج4، ص205؛ المغنی، ج3، ص274.</ref> در صورتی که احرام‌گزار نیازمند پوشیدن چکمه و جوراب شود و جایگزینی مانند نعلین در دسترس نداشته باشد، پوشاندن پا برایش جایز است، هرچند نیاز او به حد اضطرارِ برطرف کننده تکلیف نرسد.<ref>المعتمد، ج4، ص144.</ref> پشتوانه آن‌ها احادیثی است که به جواز پوشش در صورت نیاز تصریح کرده است.<ref>صحیح البخاری، ج2، ص215-216؛ الکافی، ج4، ص347.</ref> برخی فقیهان امامی<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص320؛ الوسیله، ص163؛ مسالک الافهام، ج2، ص257.</ref> به پشتوانه احادیث<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص340؛ الکافی، ج4، ص336، 346.</ref> به وجوب شکافتن کفش یا چکمه در صورت اضطرار باور دارند و بر آنند که این احادیث، روایاتی را که به‌گونه مطلق پوشاندن پا را در فرض اضطرار تجویز کرده‌اند، مقید می‌کنند.<ref>الخلاف، ج2، ص295-296؛ مختلف الشیعه، ج4، ص80-81؛ جامع المقاصد، ج3، ص185.</ref> در برابر، شماری از فقیهان به پشتوانه اجماع و نیز اطلاق احادیثی که قابل تقیید با روایت‌های دیگر نیستند، شکافتن را واجب ندانسته‌اند.<ref>شرائع الاسلام، ج1، ص185؛ مدارک الاحکام، ج7، ص338؛ المعتمد، ج4، ص154.</ref>  

شماری دیگر از فقیهان امامی به استحباب شکافتن باور دارند.<ref>ذخیرة المعاد، ج3، ص594.</ref> فقیهان امامی درباره چگونگی شکافتن چندین سخن دارند؛ از جمله: شکافتن بخش روی پا،<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص320؛ الوسیله، ص163.</ref> شکافتن آن تا زیر کعبین<ref>الخلاف، ج1، ص295.</ref> و بریدن کفش تا زیر کعبین.<ref>نک: المجموع، ج7، ص266؛ ذخیرة المعاد، ج3، ص594.</ref> برخی جمع میان شکافتن و بریدن<ref>الوسیله، ص163.</ref> را بهتر دانسته و آن را با احتیاط<ref>مدارک الاحکام، ج7، ص334، 339.</ref> سازگار شمرده‌اند.

فقیهان شافعی<ref>مغنی المحتاج، ج1، ص519؛ روضة الطالبین، ج2، ص405؛ مختصر المزنی، ص66.</ref> و حنفی<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص7؛ بدائع الصنائع، ج2، ص183.</ref> و مالکی<ref>المدونة الکبری، ج1، ص463؛ مواهب الجلیل، ج4، ص205.</ref> به پشتوانه حدیث نبوی<ref>صحیح البخاری، ج7، ص49؛ صحیح مسلم، ج4، ص3؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص976.</ref> در صورت اضطرار به پوشیدن کفش به سبب نبودن نعلین، به وجوب بریدن آن تا زیر کعبین باور دارند. در برابر، فقیهان حنبلی<ref>المغنی، ج3، ص272-273؛ کشاف القناع، ج2، ص495.</ref> به پشتوانه حدیثی از [[پیامبر(ص)]] که از شکافتن سخن به میان نیاورده و نیز حدیثی از [[امام علی(ع)]] که این‌کار را دارای مفسده شمرده،<ref>المغنی، ج3، ص274.</ref> برآنند که احرام‌گزار می‌تواند کفش را بدون بریدن بپوشد.

فقیهان اهل‌سنت<ref>تحفة الفقهاء، ج1، ص420؛ نک: المغنی، ج3، ص275؛ المجموع، ج7، ص249-250.</ref> با قیاس پوشاندن پا به ازاله مو در [[احرام]]<ref>المجموع، ج7، ص249-250.</ref> و بیشتر فقیهان امامی<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص350؛ المؤتلف من المختلف، ج1، ص372؛ المعتمد، ج4، ص152.</ref> به پشتوانه احادیث<ref>الکافی، ج4، ص348-349؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص369-370.</ref> و قاعده احتیاط<ref>المعتمد، ج4، ص152.</ref> به وجوب [[کفاره]] در صورت پوشاندن روی پا باور دارند. برخی فقیهان امامی متاخّر برای پوشاندن پا کفاره‌ای برنمی‌شمرند<ref>تعالیق مبسوطه، ج10، ص215؛ مناسک جامع حج، ص135.</ref> و بعضی نیز به تفصیل باور دارند؛ یعنی پوشیدن چکمه و مانند آن را موجب کفاره ندانسته، ولی پوشیدن جوراب و شبیه آن را مایه کفاره شمرده‌اند.<ref>مناسک الحج، سیستانی، ص123؛ مناسک الحج، وحید، ص125-126؛ مناسک زائر، ص78.</ref>  

کفاره پوشاندن پا در باور فقیهان امامی، [[قربانی کردن]] یک گوسفند است.<ref>جواهر الکلام، ج20، ص404؛ قواعد الاحکام، ج1، ص470؛ کشف اللثام، ج6، ص460.</ref> در فقه شافعی،<ref>المجموع، ج7، ص250-251.</ref> مالکی<ref>الشرح الکبیر، ج2، ص66-67.</ref> و حنبلی<ref>المحرر فی الفقه، ج1، ص238-239.</ref> با قیاس کردن کفاره پوشاندن پا به [[کفاره حلق]] (تراشیدن سر) این دو کفاره مانند یکدیگر شمرده شده‌اند. یعنی احرام‌گزار میان قربانی کردن یک گوسفند، سه روز [[روزه]] گرفتن، یا غذا دادن به 6 مسکین مخیّر است. در فقه حنفی، این تخییر تنها در صورت عذر و اضطرار است و اگر کسی بدون عذر و اضطرار و به صورت عمدی پای خود را بپوشاند، برای پوشاندن یک روز کامل، باید یک گوسفند کفاره دهد و برای کمتر از آن، باید [[صدقه]] بپردازد.<ref>بدائع الصنائع، ج2، ص186-187.</ref>  

برابر با فقه شافعی،<ref>المجموع، ج7، ص249-250، 265.</ref> حنفی<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص126-127.</ref> و مالکی<ref>حاشیة الدسوقی، ج2، ص56.</ref> به پشتوانه روایات<ref>صحیح البخاری، ج2، ص146؛ صحیح مسلم، ج4، ص2.</ref> اگر احرام‌گزاری که دسترسی به نعلین ندارد و کفش یا چکمه می‌پوشد، کفش یا چکمه را بُرش یا شکاف ندهد، باید کفاره دهد. فقیهان حنبلی<ref>المغنی، ج3، ص273-274.</ref> به پشتوانه روایاتی دیگر<ref>صحیح مسلم، ج4، ص3.</ref> و نیز برخی فقیهان امامی<ref>شرائع الاسلام، ج1، ص185؛ مدارک الاحکام، ج7، ص338؛ المعتمد، ج4، ص153-154.</ref> با نقد روایات دلالت‌گر بر بریدن یا شکافتن کفش، نشکافتن آن را موجب کفاره نمی‌دانند.

فقیهان حنبلی<ref>المغنی، ج3، ص275.</ref> و مالکی<ref>بدایة المجتهد، ج1، ص218، 279.</ref> و بیشتر شافعیان<ref>فتح العزیز، ج7، ص453-454؛ المجموع، ج7، ص249-250.</ref> و گروهی از امامیان<ref>الخلاف، ج2، ص296؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص299.</ref> به دلیل احادیث<ref>صحیح البخاری، ج2، ص146؛ صحیح مسلم، ج4، ص2؛ الکافی، ج4، ص347.</ref> باور دارند که اگر احرام‌گزار با وجود نعلین، چکمه را برش دهد و از آن استفاده کند، کفاره بر او واجب می‌شود. حنفیان<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص127؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص539.</ref> و برخی شافعیان<ref>فتح العزیز، ج7، ص453-454؛ المجموع، ج7، ص250.</ref> به دلیل مشابهت چکمه برش داده شده با نعلین، به عدم وجوب کفاره باور دارند.

فقیهان امامی<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص300؛ شرائع الاسلام، ج1، ص185؛ تحریر الاحکام، ج2، ص30.</ref> و حنبلی<ref>المغنی، ج3، ص276.</ref> برای احرام‌گزاری که نعلین داشته باشد، ولی به سببی نتواند از آن استفاده کند، کفاره را واجب نمی‌دانند؛ چراکه وجود نعلین در این صورت مانند نبودِ آن است. بیشینه نزدیک به تمام فقیهان امامی<ref>مسالک الافهام، ج2، ص258.</ref> پوشاندن پا در صورت اضطرار، مانند نبودِ نعلین<ref>کتاب الحج، گلپایگانی، ص131.</ref> را موجب کفاره نمی‌دانند؛ ولی فقیهان حنفی<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص128؛ بدائع الصنائع، ج2، ص188.</ref> و‌ اندکی از فقیهان امامی<ref>کشف اللثام، ج5، ص383.</ref> در صورت اضطرار کفاره را واجب می‌‌شمرند.