عمر بن فهد: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عمر بن فهد مکی''' (م۸۸۵ق) از نویسندگان بنام [[تاریخ محلی مکه]] در سده نهم بود. وی از خاندان مشهور [[بنی‌فهد]] است.<ref>الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص۹.</ref> اثر مهم او در تاریخ محلی مکه کتاب [[اتحاف الوری باخبار ام القری]] است. فرزند و نوه او بعدا کار او را در تاریخ نگاری مکه ادامه دادند.  

نام ابن فهد، محمد بوده؛ ولی بیشتر وی را عمر می‌گفته‌اند. لقب او نجم ‌الدین و کنیه‌اش ابوالقاسم و همچون دیگر عالمان خاندانش به ابن فهد مشهور است.<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۶.</ref>  

بر پایه سخن خود وی، نسب او به [[محمد بن حنفیه]] می‌رسد و از این رو، به او و دیگر اعضای خاندانش نسبت‌های [[[[آل علی|علوی]]]]، [[قبیله قریش|قُرَشی]] و [[بنی هاشم|هاشمی]] داده‌اند. گزارشی دیگر، نسب او را به [[عتبة بن ابی‌لهب]] می‌رساند.<ref>نظم العقیان، ص۱۷۰-۱۷۱.</ref> در سده‌های ۸-۱۰ق. عالمان برجسته‌ای در خاندان ابن فهد ظهور یافتند و در طلب علم به جاهای دور و نزدیک همانند [[شام]]، [[مصر]] و [[یمن]] سفر کردند.<ref>نک: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۴۲۷، «ابن ‌فهد».</ref> اعضای این خاندان بیشتر در علم حدیث و تاریخ محلی مکه مشهور بودند.<ref>الدر الکمین، ج۱، ص۳۹۵.</ref>  

ابن فهد زیر نظر پدرش، تقی الدین ابوالفضل محمد (م.۸۷۱ق.)<ref>نک: تهذیب الکمال، ج۱، ص۷۰؛ الضوء اللامع، ج۹، ص۲۸۱.</ref> مقدمات [[فقه]] و [[حدیث]] و [[قرآن]] را آموخت. آموختن فقه را با [[مذهب حنبلی]] آغاز کرد؛ ولی همراه پدر تغییر مذهب داد و فراگیری فقه [[مذهب شافعی|شافعی]] را در پیش گرفت.<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۸؛ البدر الطالع، ج۱، ص۳۴۹.</ref> او از استادان اهل [[مکه]] همانند [[ابوعبدالله فاسی]]<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۶.</ref> و استادانی که به این شهر رفت و آمد می‌کردند مانند عبدالرحمن زرندی و ابوبکر مراغی دانش آموخت و اجازه گزارش حدیث گرفت.<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۶.</ref> سپس برای کسب علم چند بار به سرزمین‌های گوناگون همچون مصر و شام سفر کرد..<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۶-۱۲۷.</ref> از استادان وی، دانشمند نام‌آور، [[ابن حجر عسقلانی]] است که به او بسیار ارج می‌نهاد و ابن فهد در سفر [[قاهره]] در خانه او ساکن شد.<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۶-۱۲۷؛ اتحاف الوری، ج۱، ص۱۱-۱۲، «مقدمه»؛ التاریخ و المورخون، ص۱۴۸.</ref> [[شمس‌الدین سخاوی]] نیز رابطه علمی و دوستی نزدیک با ابن فهد داشته<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۳۱.</ref> و در آثارش از او با تعبیر «صاحبنا» و «مفیدنا» یاد کرده است.<ref>نک: الاعلان بالتوبیخ، ص۷۱، ۱۹۶-۱۹۷؛ الضوء اللامع، ج۴، ص۲۲۴، ۲۸۴؛ ج۵، ص۱۷۴؛ ج۶، ص۹۴، ۱۲۶، ۱۲۹.</ref>  

از مهم‌ترین و سودمندترین دلبستگی‌های ابن فهد، مرتب‌سازی و تنظیم موضوعات منابع شرح حال‌نگاری و حدیثی موجود به ترتیب الفبایی و تبویب، تخریج و مستندسازی آن‌ها بود. او با این ابتکار کوشید تا دسترسی به مباحث این منابع را برای محققان آسان سازد.<ref>نک: الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۹؛ اتحاف الوری، ج۱، ص۱۵، «مقدمه».</ref> تنظیم گزارش‌های [[مکه]] برای نخستین بار به‌گونه سال‌شمار در اتحاف الوری نیز در شمار چنین کوشش‌هایی است.<ref>بلوغ القری، ج۱، ص۷۹.</ref>  

روش سال‌شمار ابن فهد سرمشق برخی از نویسندگان پس از او شد؛ همانند فرزندش [[عبدالعزیز بن عمر بن فهد|عبدالعزیز]] (درگذشت ۹۲۰ق.) که در کتاب [[بلوغ القری فی ذیل اتحاف الوری|بلوغ القِری فی ذیل اتحاف الوری بأخبار ام القُری]] رویدادهای سال ۸۸۵ تا ۹۲۲ق. را ثبت کرد و به روش پدر تفصیل بیشتر داد و مطالب را به ترتیب ماهانه آورد.<ref>نک: بلوغ القری، ج۱، ص۷۹.</ref> نیز نوه ابن فهد، جارالله [[محمد بن عبدالعزیز بن فهد|محمد بن عبدالعزیز]] (م.۹۵۴ق.) در کتاب [[نیل المنی بذیل بلوغ القری|نیل المُنی بذیل بلوغ القری لتکملة اتحاف الوری]] همین شیوه را پی گرفت.

*الالحاقات یا مسلسلات<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۸؛ البدر الطالع، ج۱، ص۳۴۹؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۴۲۹، «ابن ‌فهد».</ref>  

*بذل الجهد فی من سُمّی بفهد و ابن فهد<ref>الاعلان بالتوبیخ، ص۳۶۰؛ الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۸.</ref>  

*بغیة المرام بأخبار ولاة البلد الحرام<ref>التاریخ و المورخون، ص۱۵۰.</ref>  

*التبیین للطبریین<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۸؛ ایضاح المکنون، ج۱، ص۲۲۴.</ref>  

*تذکرة الاناسی بأولاد ابی‌عبدالله الفاسی<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۹.</ref>  

*السرّ الظهیری بأولاد احمد النوَیری<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۹.</ref>  

*الدر الکمین بذیل العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین<ref>الاعلان بالتوبیخ، ص۷۱، ۲۸۲؛ غایة المرام، ج۱، ص۴.</ref>  

*غایة الامانی فی تراجم اولاد القسطلانی<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۹.</ref>  

*الفهرست<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۹.</ref>  

*اللباب فی الالقاب<ref>البدر الطالع، ج۱، ص۳۴۹.</ref>  

*المخضرمین<ref>البدر الطالع، ج۱، ص۳۴۹.</ref>  

*المشارق المنیرة فی ذکر بنی‌ظهیره<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۸.</ref>  

*معجم الشیوخ یا المعجم<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۸.</ref>  

*المغیر اسمهم<ref>البدر الطالع، ج۱، ص۳۴۹.</ref>  

*المؤاخاة بینهم<ref>البدر الطالع، ج۱، ص۳۴۹.</ref>  

*المدلّسین<ref>البدر الطالع، ج۱، ص۳۴۹.</ref>  

*نور العیون بما تفرق من الفنون<ref>ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۸۵.</ref>  

همچنین وی آثاری دارد که در آن‌ها شرح حال و آثار مشایخ خود و دیگران را نگاشته است.<ref>الضوء اللامع، ج۶، ص۱۲۸.</ref>