۵٬۱۲۵
ویرایش
آستان مقدس امامین عسکریین(ع): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - '</ref> ' به '</ref> '
جز (جایگزینی متن - '</ref>' به '</ref> ') |
جز (جایگزینی متن - '</ref> ' به '</ref> ') |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
آستان مقدس سامرا، خاکجای دو امام دهم و یازدهم شیعه، [[حضرت امام علی نقی(ع)]] و [[امام حسن عسکری(ع)]] است که به آستان امامین عسکریین(ع) نیز شناخته می‌شود. این آستان مقدس، از دیرباز تاکنون، یکی از زیارتگاه‌های مهم [[شیعه]] در جهان بوده و وجود آن در شهر سامرا، این شهر را به یکی از چهار شهر زیارتی مهم شیعیان در [[عراق]]، تبدیل کرده است. | آستان مقدس سامرا، خاکجای دو امام دهم و یازدهم شیعه، [[حضرت امام علی نقی(ع)]] و [[امام حسن عسکری(ع)]] است که به آستان امامین عسکریین(ع) نیز شناخته می‌شود. این آستان مقدس، از دیرباز تاکنون، یکی از زیارتگاه‌های مهم [[شیعه]] در جهان بوده و وجود آن در شهر سامرا، این شهر را به یکی از چهار شهر زیارتی مهم شیعیان در [[عراق]]، تبدیل کرده است. | ||
هسته اولیه آستان سامرا، خانه امام هادی(ع) است که پس از احضار شدن به [[سامرا]] به دستور [[متوکل عباسی]]، برای سکونت خود از «دلیل بن یعقوب نصرانی»، خریداری نمود.<ref>تاریخ بغداد، ج12، ص57.</ref> | هسته اولیه آستان سامرا، خانه امام هادی(ع) است که پس از احضار شدن به [[سامرا]] به دستور [[متوکل عباسی]]، برای سکونت خود از «دلیل بن یعقوب نصرانی»، خریداری نمود.<ref>تاریخ بغداد، ج12، ص57.</ref> این خانه، در یکی از محلات سامرا، به نام عسکر المعتصم واقع بود و امام یازدهم شیعه(ع) نیز با انتساب به همین محله، به لقب «عسکری» شهرت یافت.<ref>دایرة المعارف الاسلامیة الشیعیة، ج13، ص138.</ref> | ||
درباره تاریخچه و روند ساخت بارگاه امامین عسکریین(ع) در قرون اولیه اسلامی، اطلاعات موثق چندانی در منابع معتبر تاریخی، به چشم نمی‌خورد. اما مرحوم [[شیخ محمد سماوی]] تاریخچه احداث آستان سامرا را در منظومه‌ای به زبان عربی، سروده است. بر این اساس، در سال 333 ه. ق، [[ناصرالدوله حمدانی]]، گنبدی روی قبر دو امام، بنا کرد و برای شهر سامرا، حصاری بنیان نهاد.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ذبیح الله المحلاتی، ج1، ص318.</ref> | درباره تاریخچه و روند ساخت بارگاه امامین عسکریین(ع) در قرون اولیه اسلامی، اطلاعات موثق چندانی در منابع معتبر تاریخی، به چشم نمی‌خورد. اما مرحوم [[شیخ محمد سماوی]] تاریخچه احداث آستان سامرا را در منظومه‌ای به زبان عربی، سروده است. بر این اساس، در سال 333 ه. ق، [[ناصرالدوله حمدانی]]، گنبدی روی قبر دو امام، بنا کرد و برای شهر سامرا، حصاری بنیان نهاد.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ذبیح الله المحلاتی، ج1، ص318.</ref> | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
===دوره عباسیان=== | ===دوره عباسیان=== | ||
[[عبدالجلیل قزوینی رازی]]، بنای گنبد آستان سامرا را به امیر شرف‌الدوله مسلم ابن قریش عقیلی (متوفای 478 ه. ق)، حاکم شیعه مذهب موصل و حلب، نسبت داده است.<ref>النقض، عبدالجلیل رازی قزوینی، ص238.</ref> | [[عبدالجلیل قزوینی رازی]]، بنای گنبد آستان سامرا را به امیر شرف‌الدوله مسلم ابن قریش عقیلی (متوفای 478 ه. ق)، حاکم شیعه مذهب موصل و حلب، نسبت داده است.<ref>النقض، عبدالجلیل رازی قزوینی، ص238.</ref> شاید اقدام یاد شده [[مسلم بن قریش]]، شامل اصلاحات یا اضافاتی در حرم سامرا بوده است. از خلیفه عباسی، [[الناصرلدین الله]]، نیز درِ چوبی نفیسی برای سرداب غیبت امام زمان(عج)، باقی مانده است که نشان دهنده اهتمام وی، به این آستان مقدس است. | ||
به نوشته مورخان، ساختمان باقی‌مانده از سوی بساسیری، در سال 640 ه. ق، در آتش سوخت و نام وی که روی بنا ثبت شده بود، در این آتش‌سوزی از بین رفت. پس به دستور [[مستنصر عباسی]]، مطابق وضعیت قبل، بازسازی گردید.<ref>الحوادث الجامعة، ص79؛ البدایة والنهایة، ج13، ص186.</ref> | به نوشته مورخان، ساختمان باقی‌مانده از سوی بساسیری، در سال 640 ه. ق، در آتش سوخت و نام وی که روی بنا ثبت شده بود، در این آتش‌سوزی از بین رفت. پس به دستور [[مستنصر عباسی]]، مطابق وضعیت قبل، بازسازی گردید.<ref>الحوادث الجامعة، ص79؛ البدایة والنهایة، ج13، ص186.</ref> همچنین به دستور این خلیفه، صندوق‌هایی بر قبر دو امام(ع) نصب شد که گویا بعدها در جریان یک آتش‌سوزی در سال 1106 ه. ق، از بین رفت.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص374.</ref> با توجه به اینکه در دوره مستنصر، صندوق‌های چوبی مزین به نقوش اسلامی و کتیبه‌های عربی، روی قبور شریف امامان معصوم(ع) در عراق، نصب گردید که از این میان، صندوق قبر [[امام موسی کاظم(ع)]] نیز در [[کاظمین]] باقی مانده است، به‌نظر می‌رسد، صندوق‌های قبر امامین عسکریین نیز مشابه همان صندوق باشد. | ||
===دوره آل‌جلایر=== | ===دوره آل‌جلایر=== | ||
به گفته مرحوم سماوی در منظومه خود، بازسازی دیگر حرم سامرا، در دوره آل‌جلایر به دست سلطان حسن جلایری، صورت گرفته است.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص377.</ref> | به گفته مرحوم سماوی در منظومه خود، بازسازی دیگر حرم سامرا، در دوره آل‌جلایر به دست سلطان حسن جلایری، صورت گرفته است.<ref>مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، ج1، ص377.</ref> در سال 1106 ه. ق، آتش‌سوزی بزرگی در آستان مقدس رخ داد که باعث از بین رفتن درها، فرش‌ها و صندوقچه‌های قبور و سایر اشیای نفیس موجود در حرم گردید. پس از این آتش‌سوزی، حرم مطهر سامرا، به دستور شاه سلطان حسین صفوی، بازسازی و تعمیر گردید و ضریح و صندوقچه‌های جدیدی در ایران، ساخته شد که شاه سلطان حسین، آنها را به دست چند تن از علما و مشاهیر، به سامرا ارسال کرد و در مراسم باشکوهی بر قبور شریف، نصب گردید.<ref>همان، ص374 و 380.</ref> | ||
===دوره حکومت احمدخان دنبلی=== | ===دوره حکومت احمدخان دنبلی=== | ||
حدود سال 1200 ه. ق، [[احمدخان دنبلی]]، حاکم آذربایجان، میرزا محمد رفیع بن میرزا محمد شفیع مستوفی الممالک را مامور بازسازی آستان مقدس کرد و دستور داد تا سرداب، حرم مطهر، رواق‌ها، ایوان‌ها و صحن شریف، مشابه [[حرم امیرمؤمنان(ع)]] در [[نجف]]، بازسازی و توسعه یابد.<ref>همان، ص386 و 387. (به نقل از تحفة العالم، ص142)</ref> | حدود سال 1200 ه. ق، [[احمدخان دنبلی]]، حاکم آذربایجان، میرزا محمد رفیع بن میرزا محمد شفیع مستوفی الممالک را مامور بازسازی آستان مقدس کرد و دستور داد تا سرداب، حرم مطهر، رواق‌ها، ایوان‌ها و صحن شریف، مشابه [[حرم امیرمؤمنان(ع)]] در [[نجف]]، بازسازی و توسعه یابد.<ref>همان، ص386 و 387. (به نقل از تحفة العالم، ص142)</ref> در کتیبه باقی‌مانده از این تعمیرات، نام میرزا محمد رفیع، دیده می‌شود. این تعمیرات، به سبب کشته شدن احمدخان دنبلی، ناتمام ماند و فرزندش، حسینقلی‌خان دنبلی، 25 سال بعد، آن را دنبال کرد. او کاشی‌های گنبد را بازسازی نمود و برای زائران، حمام، کاروانسرا و مسجد ساخت. حسینقلی‌خان بر مزار نرگس خاتون و حکیمه خاتون نیز ضریحی قرار داد.<ref>عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان، ص202 (به نقل از تاریخچه شهر سامرا، مصلح‌الدین مهدوی، ص38 و 40).</ref> | ||
[[پرونده:بازسازی‌های حرم عسکریین.jpg|بندانگشتی|بازسازی حرم عسکریین]] | [[پرونده:بازسازی‌های حرم عسکریین.jpg|بندانگشتی|بازسازی حرم عسکریین]] | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
===سایر بازسازی‌ها=== | ===سایر بازسازی‌ها=== | ||
در دوره حضور [[میرزای شیرازی]] (متوفای 1312 ه. ق) در [[سامرا]]، در اوایل قرن چهاردهم هجری، حرم و رواق‌ها، آینه‌کاری و سنگ‌های کف صحن شریف، ترمیم شد و ساعت بزرگی بر درِ قبله، نصب گردید.<ref>دائرةالمعارف تشیع، ج1، ص94.</ref> | در دوره حضور [[میرزای شیرازی]] (متوفای 1312 ه. ق) در [[سامرا]]، در اوایل قرن چهاردهم هجری، حرم و رواق‌ها، آینه‌کاری و سنگ‌های کف صحن شریف، ترمیم شد و ساعت بزرگی بر درِ قبله، نصب گردید.<ref>دائرةالمعارف تشیع، ج1، ص94.</ref> در سال 1355 ه. ق، عده‌ای شبانه به آستان مقدس حمله‌ور شدند و مقداری از طلاهای گنبد را سرقت کردند. در [[ماه صفر]] سال 1356 ه. ق، نیز قفل درِ آستانه را شکستند و شمعدان‌های حرم را که از نقره خالص بود و هریک، هشتاد کیلو وزن داشت، ربودند. | ||
در سال 1380 ه. ق، تعمیرات و اقدامات وسیعی به دست حاج علی اصفهانی کهربایی از تجار معروف [[کربلا]]، در آستانه عسکریین آغاز شد که از آن جمله، می‌توان به نصب ضریح نقره و طلاکوب بر قبور شریف، اشاره کرد. همچنین ایشان در سال 1387 ه. ق، هر دو گلدسته آستانه را به هزینه شخصی خود، طلاکاری نمود و خانه‌های قسمت شمال و شرق صحن شریف را خریداری کرد و بر مساحت صحن شریف افزود.<ref>همان، ص94.</ref> | در سال 1380 ه. ق، تعمیرات و اقدامات وسیعی به دست حاج علی اصفهانی کهربایی از تجار معروف [[کربلا]]، در آستانه عسکریین آغاز شد که از آن جمله، می‌توان به نصب ضریح نقره و طلاکوب بر قبور شریف، اشاره کرد. همچنین ایشان در سال 1387 ه. ق، هر دو گلدسته آستانه را به هزینه شخصی خود، طلاکاری نمود و خانه‌های قسمت شمال و شرق صحن شریف را خریداری کرد و بر مساحت صحن شریف افزود.<ref>همان، ص94.</ref> | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۸: | ||
==تخریب حرم توسط سلفی‌ها== | ==تخریب حرم توسط سلفی‌ها== | ||
با آغاز درگیری‌های فرقه‌ای در [[عراق]] که مدتی پس از سقوط رژیم بعثی این کشور آغاز شد، در ساعت 45: 6 یا 7 صبح روز چهارشنبه، 23 [[محرم]] 1427 ه. ق، (مصادف با 22 فوریه 2006 م و 3/ 12/ 1384 ه. ش)، عده‌ای از نیروهای سلفی وابسته به سازمان تروریستی القاعده، با پوشیدن لباس پلیس عراق، وارد حرم مطهر امامین عسکریین(ع) شدند و اسلحه نگهبانان را گرفتند و حرم شریف را با مواد منفجره به وزن حدود 200 کیلوگرم، بمب‌گذاری کردند.<ref>تقویم شیعه، عبدالحسین نیشابوری، ص40.</ref> | با آغاز درگیری‌های فرقه‌ای در [[عراق]] که مدتی پس از سقوط رژیم بعثی این کشور آغاز شد، در ساعت 45: 6 یا 7 صبح روز چهارشنبه، 23 [[محرم]] 1427 ه. ق، (مصادف با 22 فوریه 2006 م و 3/ 12/ 1384 ه. ش)، عده‌ای از نیروهای سلفی وابسته به سازمان تروریستی القاعده، با پوشیدن لباس پلیس عراق، وارد حرم مطهر امامین عسکریین(ع) شدند و اسلحه نگهبانان را گرفتند و حرم شریف را با مواد منفجره به وزن حدود 200 کیلوگرم، بمب‌گذاری کردند.<ref>تقویم شیعه، عبدالحسین نیشابوری، ص40.</ref> در نتیجه انفجار هولناک ناشی از این بمب‌گذاری، گنبد و بخش‌هایی از ساختمان حرم مطهر ویران گردید. | ||
به فاصله یک سال و اندی از این بمب‌گذاری، آستان مقدس سامرا در ساعت 9 صبح روز 27 [[جمادی الاولی]] 1428 ه. ق (مصادف با 13 ژوئن 2007 م و 23/ 3/ 1386 ه. ش)، هدف دو انفجار تروریستی دیگر قرار گرفت که در نتیجه آن، دو گلدسته طلایی این آستان مقدس و بخش‌های دیگری از حرم مطهر ویران گردید و سقف [[سرداب غیبت]] فرو ریخت.<ref>تقویم شیعه، ص155 و 156.</ref> | به فاصله یک سال و اندی از این بمب‌گذاری، آستان مقدس سامرا در ساعت 9 صبح روز 27 [[جمادی الاولی]] 1428 ه. ق (مصادف با 13 ژوئن 2007 م و 23/ 3/ 1386 ه. ش)، هدف دو انفجار تروریستی دیگر قرار گرفت که در نتیجه آن، دو گلدسته طلایی این آستان مقدس و بخش‌های دیگری از حرم مطهر ویران گردید و سقف [[سرداب غیبت]] فرو ریخت.<ref>تقویم شیعه، ص155 و 156.</ref> | ||
| خط ۹۶: | خط ۹۶: | ||
===دیدگاه اهل‌سنت=== | ===دیدگاه اهل‌سنت=== | ||
بسیاری از مورخان و نویسندگان اهل‌سنت در کتب خود، اقوالی را درباره این سرداب نقل کرده‌اند که بر مبنای آن، شیعیان معتقدند که غیبت [[حضرت مهدی(عج)]] از این نقطه آغاز شده است یا اینکه آنها معتقدند که امام(عج) از سرداب، ظهور می‌کند؛ چنان‌که [[یاقوت حموی]] در کتاب خود، ذیل نام سامرا می‌گوید: ... و بها السرداب المعروف فی جامعها الذی تزعم الشیعه ان مهدیهم یخرج منه.<ref>معجم البلدان، ج3، ص173.</ref> | بسیاری از مورخان و نویسندگان اهل‌سنت در کتب خود، اقوالی را درباره این سرداب نقل کرده‌اند که بر مبنای آن، شیعیان معتقدند که غیبت [[حضرت مهدی(عج)]] از این نقطه آغاز شده است یا اینکه آنها معتقدند که امام(عج) از سرداب، ظهور می‌کند؛ چنان‌که [[یاقوت حموی]] در کتاب خود، ذیل نام سامرا می‌گوید: ... و بها السرداب المعروف فی جامعها الذی تزعم الشیعه ان مهدیهم یخرج منه.<ref>معجم البلدان، ج3، ص173.</ref> در سامرا، سرداب معروفی در مسجد آن شهر، وجود دارد که شیعه می‌پندارند مهدی آنان، از این سرداب ظهور خواهد کرد. | ||
از دیگر بزرگان اهل‌سنت که این قبیل باورها را به شیعه نسبت داده‌اند، می‌توان از [[ابن خلکان|ابن خلّکان]]، قزوینی، [[ابن تیمیه]]، [[ابن‌قیم جوزیه]]، [[ابن کثیر]]، [[ذهبی]] و... یاد کرد. بی‌تردید، شیعیان این‌گونه ادعاها را نمی‌پذیرند. ازاین‌رو برخی از علمای شیعه نیز درصدد پاسخ‌گویی به آنها برآمده‌اند.<ref>ر. ک: سفینه، پژوهشی درباره مساله سرداب، سید محمد مهدی خرسان، ترجمه: ماندنی مواساتیان، ص89 و 102.</ref> | از دیگر بزرگان اهل‌سنت که این قبیل باورها را به شیعه نسبت داده‌اند، می‌توان از [[ابن خلکان|ابن خلّکان]]، قزوینی، [[ابن تیمیه]]، [[ابن‌قیم جوزیه]]، [[ابن کثیر]]، [[ذهبی]] و... یاد کرد. بی‌تردید، شیعیان این‌گونه ادعاها را نمی‌پذیرند. ازاین‌رو برخی از علمای شیعه نیز درصدد پاسخ‌گویی به آنها برآمده‌اند.<ref>ر. ک: سفینه، پژوهشی درباره مساله سرداب، سید محمد مهدی خرسان، ترجمه: ماندنی مواساتیان، ص89 و 102.</ref> | ||
| خط ۱۳۲: | خط ۱۳۲: | ||
سرداب غیبت، حجره کوچکی است به طول و عرض 2* 5/ 1 متر که در زیرزمین واقع است و از طریق پلکانی با بیست پله، به هم‌کف بنا، متصل می‌شود. سقف و دیوارهای حجره با کاشی‌های هفت‌رنگ از دوره ناصرالدین‌شاه قاجار، تزیین شده است و نوشته‌ای روی این کاشی‌ها، از تشرف ناصرالدین‌شاه به این مکان، در سال 1287 ه. ق، حکایت دارد. | سرداب غیبت، حجره کوچکی است به طول و عرض 2* 5/ 1 متر که در زیرزمین واقع است و از طریق پلکانی با بیست پله، به هم‌کف بنا، متصل می‌شود. سقف و دیوارهای حجره با کاشی‌های هفت‌رنگ از دوره ناصرالدین‌شاه قاجار، تزیین شده است و نوشته‌ای روی این کاشی‌ها، از تشرف ناصرالدین‌شاه به این مکان، در سال 1287 ه. ق، حکایت دارد. | ||
این حجره، دارای درِ چوبی بسیار نفیس، با کتیبه‌هایی به خط نسخ است که از ارزش تاریخی بالایی برخوردار است. در به‌صورت مشبک و دارای دو لنگه است و براساس کتیبه‌های آن، در سال 606 ه. ق، به فرمان خلیفه عباسی، [[الناصرلدین الله]] که [[مذهب تشیع]] داشته و به سرپرستی ابوتمیم معدّ بن حسین بن سعد موسوی (متوفای 617 ه. ق)، ساخته شده است.<ref>ر. ک: وقف میراث جاویدان، باب غیبت در سامرا، ترجمه: مسلم صاحبی، ش 5، بهار 1373 ه. ش، ص86.</ref> | این حجره، دارای درِ چوبی بسیار نفیس، با کتیبه‌هایی به خط نسخ است که از ارزش تاریخی بالایی برخوردار است. در به‌صورت مشبک و دارای دو لنگه است و براساس کتیبه‌های آن، در سال 606 ه. ق، به فرمان خلیفه عباسی، [[الناصرلدین الله]] که [[مذهب تشیع]] داشته و به سرپرستی ابوتمیم معدّ بن حسین بن سعد موسوی (متوفای 617 ه. ق)، ساخته شده است.<ref>ر. ک: وقف میراث جاویدان، باب غیبت در سامرا، ترجمه: مسلم صاحبی، ش 5، بهار 1373 ه. ش، ص86.</ref> گرداگرد حجره نیز یک کتیبه نواری، به خط کوفی، حاوی صلوات بر چهارده معصوم، وجود دارد. | ||
... متاسفانه این اثر تاریخی نفیس و ارزشمند، در جریان یکی از انفجارهای تروریستی که در آستان مقدس سامرا اتفاق افتاد، آسیب جدی دید و بخش اصلی آن، از بین رفت و امروزه تنها حاشیه آن، باقی مانده است. | ... متاسفانه این اثر تاریخی نفیس و ارزشمند، در جریان یکی از انفجارهای تروریستی که در آستان مقدس سامرا اتفاق افتاد، آسیب جدی دید و بخش اصلی آن، از بین رفت و امروزه تنها حاشیه آن، باقی مانده است. | ||