اقتصاد حج: تفاوت میان نسخه‌ها

بررسی ابعاد اقتصادی حج در بین اندیشمدان غیرمسلمان نیز به چشم می‌خورد: «ترنر»<ref>Turner.</ref> ضمن تمایز گذاردن بین سفر حج و سفرهای توریستی که به قصد لذت برگزار می‌شود، به بررسی تأثیر حج بر رشد اقتصادی عربستان پرداخته است و تأثیر حج بر رونق اقتصاد عربستان را نشان داده است.<ref>History of Religions, No. 3, p.12, "The Centre Out There: The Pilgrim's Goal".</ref> «کوهن»<ref>Cohen.</ref> نیز در مطالعه خود، حج را علاوه بر انجام مناسک واجب، به‌عنوان شکلی از گردشگری در نظر گرفته و به بررسی نقش حج بر رشد اقتصادی کشور عربستان پرداخته است. این مطالعه براساس مطالعه¬ «رابینسون»<ref>Geographical Review, vol.62, No. 4,"The Recreation Geography of South Asia".</ref> است که در آن گردشگران در کشورهایی مانند: «هند» و «آسیای جنوبی» منابع درآمدی برای رشد این کشورها بوده‌اند. کوهن نیز همچون «نونز»<ref>Hosts and Guests: The Anthropology of Tourism Nunez. "Touristic Studies in Anthropological Perspectives".</ref> مکه را به‌عنوان مقصد گردشگری بی‌همتایی در طول عصرهای گوناگون معرفی کرده است. از دید کوهن حج مانند سفری توریستی است که در آن زائران همانند گردشگران، سفری ارادی و موقتی انجام می‌دهند و هدف‌شان کسب مطلوبیت است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که حج مانند توریسم، سبب تسهیل فعالیت-های اقتصادی می‌شود.<ref>Cohen, Erik. (1979). "A Phenomenology of Tourist Experiences". Sociology NO.13، P.179 ـ 201.</ref>

«سردار»<ref>Sardar.</ref> در مطالعه خود با عنوان «ابعاد روحانی و جسمانی حج» اظهار می‌دارد که تجربه غیرمادی و روحانی سفر حج، عاملی برای کم‌رنگ شدن سختی مناسک حج است. او لذت واقعی این سفر را، حضور در فضای معنوی و آرامش بخش اماکن مقدس می‌داند. درواقع از نظر سردار، هدف گردشگران و حاجیان از سفر، کسب مطلوبیت است. اما لذت سفر حج از نوع غیرمادی و معنوی است.<ref>Hajj Studies, Vol. 1, pp. 27 ـ 37"The Spiritual and Physical Dimensions of the Hajj: A Systems Overview"</ref>

دسته¬ دیگری از مطالعات انجام شده به بررسی تأثیرحج بر اقتصاد فردی اختصاص دارد. این دسته از مطالعات، سه رویکرد گوناگون دارند. دو رویکرد آن مبتنی بر دیدگاه‌های کاملاً جدّی و افراطی در مورد بعد فردی اقتصادی حج است. اما رویکرد سوم در واقع، رویکرد ترکیبی و تعدیل شده است. رویکرد اول، شامل مطالعاتی همچون: «سوئیفت»،<ref>Capital, Savings and Credit in Peasant Societies, "Capital, Saving and Credit in a Malay Peasant Economy”</ref> «گوسلینگ»،<ref>Annals, Association of American Geographers 50، p.322 "Moslem Law, Custom and Usage as Reflected in the Agricultural Economy of Malaya"</ref> «نش»،<ref>Far Eastern Economic Review, pp. 32 ـ 36, "Pilgrims Progress, Asian Style".</ref> «برکس»،<ref>Geography.NO. 62 ,P. 215 ـ 17. , (1977)."Overland Pilgrimage from West Africa to Mecca: Anachronism or Fashion?".</ref> «لانگ»<ref>The Hajj Today: A Survey of the Contemporary Makkah Pilgrimage</ref> و «اسماعیل»<ref>"Hajj Movements from the Islamic Countries".</ref> است. براساس این رویکرد، بیشتر حجاج افرادی فقیر و ساکن مناطق روستایی هستند که بدون توجه به شرط استطاعت، برای پرداخت مخارج حج مجبوراند تا بخش بیشتری از درآمد خود را پس‌انداز یا هزینه این سفر را با قرض‌های سنگین پرداخت کنند. برخلاف این رویکرد، بر اساس رویکرد دوم که شامل مطالعاتی مانند: «لکارد»<ref>Sarawak Research and Theory, Studies in Third World Societies, "Malay Social Structure in a Sarawak Town During the Late Nineteenth Century".</ref> و «بیلرجی‌آر»<ref>"Social and Economic Organisation in Rural Malay Society". Ph.D. Thesis, Cornell University, University Microfilms Int.</ref> است، بیشتر حاجیان، از قشر ثروتمند جامعه هستند که برای تأمین هزینه حج مشکلی ندارند و به عبارت دیگر، پرداخت هزینه این سفر، تأثیر چندانی بر زندگی فردی این اشخاص ندارد. در رویکرد سوم، محققانی همچون: «گرابون»،<ref>Hosts and Guests: The Anthropology of Tourism, pp. 17 ـ 31، "Tourism: The Sacred Journey".</ref> و «اوان هاد»<ref>Hajj Studies,, Vol. 1، pp. 73 ـ 83"Modern Concept of Hajj Management: The Experience of Malaysia"</ref> بر این باوراند که حجاج از هر دو قشر فقیر و غنی جامعه هستند؛ اما هیچ نسبت آماری برای این ترکیب ارائه نمی‌دهند. این دیدگاه با توجه به نزدیکی آن به واقعیت، کمتر مورد نقد قرار گرفته است.

در زمینه¬ تأثیر حج بر اقتصاد کشورهای مبدأ نیز بررسی‌هایی صورت گرفته؛ از جمله: «خدیر»<ref>Kadir</ref> به بررسی بعد اقتصادی حج بر زندگی کشاورزان کشور «مالزی» پرداخته است. براساس این مطالعه، بسیاری از حجاج مالزی کشاورز هستند. بررسی سیر تاریخی سفر حج در کشور مالزی، نشان داد که هزینه‌های سفرحج با توجه به شرایط تورمی و تغییر وسایل حمل و نقل از کشتی به هواپیما، سبب افزایش میزان سرمایه خارج شده از بخش کشاورزی مالزی شده و این عامل به نوبه خود، تأثیر منفی بر بخش کشاورزی این کشور داشته است؛ اما این فرضیه که سفر حج سبب فقر کشاورزان شده باشد، تأیید نشده است.<ref>Contemporary Southeast Asia, Vol. 4، No. 1 (June 1982)، pp. 58 ـ 75."Economic Implications of Moslem Pilgrimage from Malaysia".</ref>

«تانگبان»<ref>Tangban.</ref> نیز در پژوهشی، به بررسی تأثیر حج بر اقتصاد «نیجریه» پرداخته و ابعاد اقتصادی گوناگون مثبت و منفی حج بر اقتصاد نیجریه را بررسی کرده است. براین اساس، وجه پرداختی به دولت عربستان سعودی برای صدور ویزا، کمک هزینه سفر اهدایی به زائران و بودجه سالیانه پرداختی به هیئت حج به عنوان تأثیر اقتصادی منفی حج بر اقتصاد نیجریه تلقی شده ¬است. اما

از سویی حج آثار مثبتی بر اقتصاد نیجریه داشته است؛ زیرا حج به‌عنوان یک محرک، سبب تسهیل فعالیت‌های اقتصادی معینی در مدت مشخصی از سال می‌شود؛ و بخش‌های حمل و نقل زمینی و دریایی، صنایع غذایی، صنایع نساجی و صنایع داروسازی نیجریه در زمان حج رونق می‌گیرند. اما براساس یافته‌های این تحقیق، تأثیرهای منفی حج بیشتر از تأثیرهای مثبت آن بر اقتصاد نیجریه است.<ref>Journal of Religion in Africa, Vol. 21، Fasc. 3 (Aug. ، 1991)، pp. 241 ـ 255."The Hajj and the Nigerian Economy 1960 ـ 1981".</ref>