بنی‌فهد: تفاوت میان نسخه‌ها

بنی‌فهد (ویرایش)

نسخهٔ ‏۱۷ سپتامبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۸:۴۴

۶٬۴۴۲ بایت حذف‌شده ، ‏۱۷ سپتامبر ۲۰۲۰

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Kamran

Automoderated users، دیوان‌سالاران، checkuser، ناظمان (CommentStreams)، developer، Moderators، مدیران

۹٬۹۱۹

ویرایش

@@ خط ۲۶: / خط ۲۶: @@
 از افراد مشهور این خاندان می‌توان جمال‌الدین محمد بن عبدالله بن محمد، تقی‌الدین ابوالفضل محمد بن محمد، [[عمر بن فهد|نجم‌الدین عمر]] (محمد) بن محمد، ابوفارِس عبدالعزیز بن عمر، [[جارالله محمد بن عبدالعزیز]] و برخی دانشمندان دیگر را نام برد.
-==معرفی اجمالی==
+==درباره خاندان==
-اعضای خاندان بزرگ ابن فهد، از فقیهان شافعی [[مکه]]، در سده‌های 8 تا 11 ق. جایگاه علمی و مذهبی ویژه‌ای در مکه داشتند و مردان و زنانی بسیار از آن‌ها در طلب دانش به مناطقی مانند [[مصر]] و [[شام]] سفر کردند و شاگردانی پرشمار پروراندند و در حدیث، تاریخ محلی و شرح‌حال‌نگاری اعلام مکه آثاری مهم نگاشتند. دانشوران این خاندان همگی به لقب «ابن‌فهد» خوانده می‌شوند<ref>الضوء اللامع، ج6، ص126.</ref> که از نیای آنان، عبدالله بن فهد بن نجم‌الدین بدانان رسیده است.<ref>نک: نظم العقیان، ص170؛ العقد الثمین، ج8، ص25؛ ذیل تذکرة الحفاظ، ص2، «مقدمه. </ref>
-از میان اعضای شناخته شده این خاندان، تنها عطیه (م. 874ق.) را [[مالکی مذهب]] دانسته‌اند.<ref>الضوء اللامع، ج5، ص148.</ref>
-==نسب‌شناسی==
 نسب بنی‌فهد به گفته خود آن‌ها به [[محمد حنفیه]] فرزند [[امام علی(ع)]] می‌رسد.<ref>الکواکب السائره، ج1، ص239؛ خلاصة الاثر، ج2، ص457.</ref> از این‌رو، بدانان لقب «هاشمی» و «علوی» نیز داده‌اند. [[سیوطی]] به گزارش از ابراهیم بن عمر بقاعی (م. 885ق.) در صحت این ادعا تردید کرده؛ زیرا به گفته او، شمار پشت‌های این خاندان در نسب‌نامه تا محمد حنفیه 11 تن است که از آن چه قاعده معروف نسب‌شناسی (در هر سده سه پشت) اقتضا می‌کند، کمتر است.<ref>نظم العقیان، ص170-171؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج4، ص427، «ابن فهد. </ref> این تردید به دلیل‌های گوناگون از جمله وجود فهرست کامل نام پشت‌ها در منابع تاریخی و شرح‌حال‌نگاری ناموجّه است.<ref>نک: الدر الکمین، ص68؛ الضوء اللامع، ج9، ص231؛ النجم بن فهد مورخاً، ص100-101.</ref>
-==آثار تالیف شده درباره خاندان ابن‌فهد==
 درباره خاندان ابن‌فهد آثاری نوشته شده است؛ همچون: المجموعة المستطابة فی تراجم فی معرفة بنی‌فهد و من یلتحق بهم من القرابه نوشته [[تقی‌الدین بن فهد]]، و بذل الجهد فی من سمّی بفهد او ابن فهد نوشته [[نجم بن فهد]].<ref>الضوء اللامع، ج6، ص128؛ التاریخ و المورخون، ص100.</ref> [[تقی‌الدین فاسی]] و شاگردش [[سخاوی]] که هر دو با این خاندان رابطه نزدیک علمی و دوستی داشته‌اند، بسیاری از آن‌ها را در آثار خود یاد کرده‌اند.
-==به‌عهده‌نگرفتن مناصب==
+=== تاریخ‌نگاری مکه ===
+خاندان ابن فهد سهمی مهم در تاریخ‌نگاری مکه داشته‌اند و شهرت آن‌ها بیشتر از این‌رو است. نجم‌الدین عمر بن فهد، عز بن عمر بن فهد، و جارالله بن عز بن عمر بن فهد سه تن از اعضای این خاندان هستند در فاصله از سال 885 تا 946ق. سه کتاب [[اتحاف الوری]]، [[بلوغ القری]] و [[نیل المنی]]  را در تاریخ مکه نوشتند.
-خاندان ابن فهد، به ظاهر، بر خلاف دیگر خاندان‌های علمی مکه، کمتر عهده‌دار مناصب رسمی دینی و حکومتی مانند قضا، افتاء، امامت [[مسجدالحرام]] و وظایف سیاسی و حکومتی بوده‌اند.<ref>التاریخ و المورخون، ص99-100.</ref> [[جمال‌الدین محمد بن فهد]] (م. 736ق.) مدتی قاضی و مفتی مکه بوده است.<ref>نک: العقد الثمین، ج2، ص79-80.</ref>
+===کتابخانه===
-==کتابخانه بنی‌فهد==
 خانه بنی‌فهد نزدیک مسجدالحرام بوده و کتابخانه‌ای غنی در آن وجود داشته است.<ref>الضوء اللامع، ج9، ص282؛ الکواکب السائره، ج1، ص222-223؛ التاریخ و المورخون، ص101-102.</ref> برخی از نسخه‌های خطی این کتابخانه هنوز موجودند و برخی از این نسخه‌ها همراه کتابخانه‌هایی که در آن‌ها نگهداری می‌شوند، در منابع کتاب‌شناسی معرفی شده‌اند.<ref>التاریخ و المورخون، ص103-105.</ref>
-سخاوی از غنای این کتابخانه گزارش داده و آورده که در این کتابخانه آثاری کمیاب نگهداری می‌شده است.<ref>الضوء اللامع، ج4، ص226؛ النجم بن فهد مورخاً، ص101؛ التاریخ و المورخون، ص103-105.</ref> این خاندان آرامگاهی اختصاصی در قبرستان معلات داشته‌اند.<ref>الکواکب السائره، ج1، ص222-223.</ref> محتمل است یکی از درهای مسجدالحرام که در قدیم «باب الفهود» خوانده می‌شده، منسوب بدین خاندان باشد.<ref>التاریخ و المورخون، ص102.</ref>
+سخاوی از غنای این کتابخانه گزارش داده و آورده که در این کتابخانه آثاری کمیاب نگهداری می‌شده است.<ref>الضوء اللامع، ج4، ص226؛ النجم بن فهد مورخاً، ص101؛ التاریخ و المورخون، ص103-105.</ref>
-==نقش خاندان در تاریخ‌نگاری مکه==
+=== آرامگاه ===
+این خاندان آرامگاهی اختصاصی در قبرستان معلات داشته‌اند.<ref>الکواکب السائره، ج1، ص222-223.</ref>
-خاندان ابن فهد سهمی مهم در تاریخ‌نگاری مکه داشته‌اند و شهرت آن‌ها بیشتر از این‌رو است.
+=== باب الفهود ===
+محتمل است یکی از درهای مسجدالحرام که در قدیم «باب الفهود» خوانده می‌شده، منسوب بدین خاندان باشد.<ref>التاریخ و المورخون، ص102.</ref>
-نجم‌الدین عمر بن فهد، عز بن عمر بن فهد، و جارالله بن عز بن عمر بن فهد سه تن از اعضای این خاندان هستند در فاصله از سال 885 تا 946ق. سه کتاب [[اتحاف الوری]]، [[بلوغ القری]] و [[نیل المنی]]  را در تاریخ مکه نوشتند.
-فهرست‌نگاری بر آثار تاریخی و نیز سال‌شمار کردن تاریخ محلی مکه برای آسان ساختن دسترسی محققان، از ابتکارات تاریخ‌نگاران این خاندان است.
-نخست بار نجم‌الدین عمر بن فهد، کار سال‌شماری تاریخ مکه را آغاز کرد<ref>نک: الضوء اللامع، ج6، ص129.</ref> و سپس فرزند و نوه و نتیجه‌اش این کار را ادامه دادند.
-در عصر بنی‌فهد، حکومت ممالیک‌ اندک‌اندک پایان یافت و زمینه سلطه عثمانیان بر مکه فراهم آمد و رویدادهایی مهم رخ داد؛ از جمله رواج مذهب حنفی، مذهب رسمی عثمانیان، در مکه و ورود فرهنگ ترکی به [[حجاز]] که در زبان عربی نیز نمود داشته و واژگان بیگانه بسیار را با خود آورده است.
-آثار بنی‌فهد این رویدادها را افزون بر آگاهی‌هایی مهم از آداب و رسم‌های مردم مکه، وظایف و مناصب مذهبی در مسجدالحرام، موالید و وفیات و به ویژه معرفی مکان‌های مذهبی، به صورت روزشمار و با تفصیل و جزئیات فهرست کرده است. بنی‌فهد در این کار از دیده‌ها و شنیده‌های خود و آثار تاریخی پیشین بهره برده‌اند.
 ==اعضای مشهور==
@@ خط ۷۰: / خط ۵۳: @@
 ===جمال‌الدین محمد===
-جمال‌الدین محمد بن عبدالله بن محمد (م. 736ق.)، محدث، فقیه و مفتی مکه، مشهور به قاضی جمال‌الدین بوده و در تجارت نیز دست داشته است. جمال‌الدین نخستین دانشور این خاندان است که آگاهی‌های درخوری از زندگی او در دست است و دانشوران خاندان ابن فهد بیشتر از نسل ابوالخیر محمد، فرزند او، هستند.
+جمال‌الدین محمد بن عبدالله بن محمد (م. 736ق.)، محدث، فقیه و مفتی مکه، مشهور به قاضی جمال‌الدین بوده و در تجارت نیز دست داشته است. جمال‌الدین نخستین دانشور این خاندان است که آگاهی‌های درخوری از زندگی او در دست است و دانشوران خاندان ابن فهد بیشتر از نسل ابوالخیر محمد، فرزند او، هستند. منابع، مراتب علمی و اخلاقی او را ستوده‌اند. اثر مکتوبی به او نسبت نداده‌اند. جمال‌الدین در مکه درگذشت و در [[قبرستان معلات]] به خاک سپرده شد.<ref>العقد الثمین، ج2، ص79-80؛ ج4، ص82؛ النجم بن فهد مورخاً، ص77-78.</ref>
-منابع، مراتب علمی و اخلاقی او را ستوده‌اند. اثر مکتوبی به او نسبت نداده‌اند. جمال‌الدین در مکه درگذشت و در [[قبرستان معلات]] به خاک سپرده شد.<ref>العقد الثمین، ج2، ص79-80؛ ج4، ص82؛ النجم بن فهد مورخاً، ص77-78.</ref>
 ===تقی‌الدین ابوالفضل===
-[[تقی‌الدین ابوالفضل محمد بن محمد]] (م. 871ق.)، وی از نامدارترین دانشمندان خاندان ابن فهد است.
+[[تقی‌الدین ابوالفضل محمد بن محمد]] (م. 871ق.) از نام‌دار ترین دانشمندان خاندان ابن فهد است. نویسنده آثاری چون  [[الابانة مما ورد فی الجعرانه]]، [[اقتطاف النور و بهجة الدماثة بما ورد فی فضل المساجد الثلاثه]] از آثار او درباره مکه بوده‌اند که سخاوی از آن‌ها یاد کرده است.<ref>الضوء اللامع، ج9، ص282.</ref> از او کتاب [[لحظ الالحاظ بذیل طبقات الحفاظ]] چاپ شده است.
-پدرش نجم‌الدین ابونصر محمد (م. 811ق.) در جوانی از مکه به اصفون در مصر علیا رفت که در آن‌جا موقوفات خانوادگی داشتند.<ref>الضوء اللامع، ج9، ص281.</ref> تقی‌الدین (م. 787ق.) در همان جا زاده شد. از این‌رو، به او «اصفونی» نیز گویند. وی همراه پدر در سال 795ق. به مکه آمد.<ref>العقد الثمین، ج2، ص334.</ref> از شیوخ مکه مانند [[جمال‌الدین ابن ظهیره]]، [[عبدالرحمن فاسی]] و [[ابوهریرة بن نقاش|ابوهُرَیرة بن نقاش]] و نیز غیرمکیان که بدین شهر می‌آمدند، مانند [[مقریزی]] و [[ابن‌حجر عسقلانی]] در حدیث، تاریخ و فقه بهره برد. سپس به [[مدینه]] رفت و از رقیه بنت ابن مزروع و عبدالرحمن زرندی حدیث شنید و دو بار در سال‌های 805 و 816ق. به [[یمن]] رفت و از [[مجد لغوی]] صاحب القاموس و موفق [[علی بن ابی‌بکر ازرق]] و دیگران دانش آموخت.<ref>الضوء اللامع، ج9، ص281-282.</ref>
-کسانی بسیار به ویژه در دریافت حدیث از محضرش بهره بردند<ref>الضوء اللامع، ج9، ص283؛ النجم ابن فهد مورخاً، ص81-82.</ref> از جمله سخاوی تاریخ‌نگار مشهور مکه که مقام علمی او و فرزندش نجم‌الدین عمر بن فهد را بسیار ستوده و از آثارشان یاد کرده است.<ref>نک: الضوء اللامع، ج4، ص224، 284؛ ج5، ص174؛ ج6، ص94، 126، 129؛ الاعلان بالتوبیخ، ص71، 196-197.</ref>
-از علایق تقی‌الدین، فهرست‌بندی آثار پیشین، ذیل‌نویسی و استخراج مطالب بوده و به ظاهر، این دلبستگی از او به فرزندانش به ارث رسیده است.
-====آثار====
-تقی‌الدین آثاری پرشمار، بیشتر در حدیث، از خود بر جا نهاد که به صورت نسخه خطی در کتابخانه‌ها موجودند و برخی مفقود شده‌اند.<ref>نک: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، «ابن فهد.</ref> کتاب [[الابانة مما ورد فی الجعرانه]]، [[اقتطاف النور و بهجة الدماثة بما ورد فی فضل المساجد الثلاثه]] از آثار او درباره مکه بوده‌اند که سخاوی از آن‌ها یاد کرده است.<ref>الضوء اللامع، ج9، ص282.</ref>
-تنها یک اثر از تقی‌الدین با عنوان [[لحظ الالحاظ بذیل طبقات الحفاظ]] چاپ شده است. لحظ الالحاظ کتابی مهم در رجال و ذیلی است بر ذیل ابوالمحاسن محمد بن علی علوی حسینی دمشقی بر [[طبقات الحفاظ]] [[شمس‌الدین محمد ذهبی]]. در لحظ الالحاظ‌، شرح حال رجال به ترتیب سال مرگ آن‌ها آمده و بر 12 شرح حال از کتاب ذهبی و هشت شرح حال از ذیل حسینی، مطالبی افزوده شده است.<ref>لحظ الالحاظ، ص69-71؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج4، ص427، «ابن‌فهد. </ref> <ref>مجلة العرب، ج11، ص909-913.</ref>
 ===نجم‌الدین عمر===