مسجد شجره (مدینه): تفاوت میان نسخه‌ها

'''مسجد شَجَره''' مسجدی در [[مدینه]] و یکی از [[میقات‌های پنچ‌گانه|میقات‌های پنج‌گانه]] است. این مکان، میقات مردم مدینه و کسانی است که از مدینه به مکه می‌روند. گفته شده [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]] وقتی برای حج‌گزارى عازم [[مکه]] بود، از این مکان [[احرام]] می‌بست. ذُو الْحُلَیفة، مسجد میقات و [[آبار علی|'''اَبیار علی''']]، از دیگر نام‌های این مسجد است.

مسجد شجره از مساجد تاریخی [[مدینه (شهر)|مدینه]]<ref name=":4">موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۲۰۰۴م، ج۴، ص۸۱۱. </ref> و در حدود هشت كیلومتری جنوب این شهر قرار گرفته است.<ref>البحر الرائق، 1418ق، ج2، ص341.</ref> [[پیامبر اسلام]] برای [[حج]] و [[عمره]] از این مسجد احرام می‌بست.<ref name=":4" /> [[امام علی(ع)]] در این مکان [[آیات برائت]] را از [[ابوبکر]]، خلیفه اول، گرفت و در [[مکه]] به مشرکان ابلاغ کرد.<ref>دانشنامه کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۷۷.</ref>

بنای مسجد، بنابر روایتی از کتاب صحیح بخاری، در زمان [[خلافت]] [[عمر بن خطاب]] بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=257 المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.]</ref> برخی تاریخ‌نگاران نیز بر اساس احادیث و مستنداتی از ابن عمر، انس بن مالک و [[امام صادق(ع)]]، از بنا و نمای ساختمان مسجد در ده‌های نخستینِ هجری قمری حکایت کرده‌اند.<ref>مدینه شناسی، 1367ش، ج1، ص183.</ref>

بنابر گزارش سمهودی (مورخ و درگذشته 911ق.) دیوارهای مسجد بر اساس بنای قدیمی آن، در سال 861ق. بازسازی شده و مساحت آن از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب، در حدود 48 متر مربع بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=257 المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.]</ref>

مسجد در اواخر قرن ۱۱ هجری قمری،<ref>مدینه‌شناسی، 1367ش، ج1، ص184.</ref> ویران شده و مسلمانى از هندوستان، در اوایل قرن 14 هجری قمری، با اجازه دولت عثمانی، آن را بازسازی کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=258 المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.]</ref> عیاشی در گزارشی از نخستین سفرش در سال 1353ق. به این مسجد، می‌نویسد: «بنایی مستطیل شکل که از خشت و گل و سقفی با چوب درخت خرما و برگ ساخته شده بود که مورد توجه مسئولان وقت قرار گرفته و گسترش یافت؛ به‌گونه‌ای که زائران و حجاج و حتی ساکنین شهر مدینه به شکوه و عظمت آن نظاره می‌کردند.» <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=258 المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.]</ref>

اين مسجد در دوران پادشاهی عبدالعزيز بازسازى<ref>مدینه شناسی، 1367ش، ج1، ص184.</ref> و برای آن، مأذنه (مناره) ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=258 المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.]</ref> ملک فهد نیز حدود نود هزار متر مربع به مسجد و امکانات جانبی آن مانند پارکینگ به آن اختصاص داد؛ به گونه‌اى که مساحت مسجد - بدون مساحت امکانات جانبى - حدود ۲۶ هزار متر مربع شده است.<ref>آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۷۷؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=259 المساجد الأثریة، 1418ق، ص259.]</ref>

امروزه مسجد شجره به فاصله حدود سه کیلومتری مدینه، در مجاورت بزرگراه مدینه - مکه واقع شده است.<ref>«[https://www.farsnews.ir/photo/13970516001057/مسجد-شجره-در-آستانه-مناسک-حج مسجد شجره در آستانه مناسک حج]» خبرگزاری فارس.</ref> شکل هندسی مسجد مربع و داری چهار ضلع به مساحت 27000 متر مربع مى‌باشد و گنجایش 5000 نمازگزار را دارد. مساحت کل مسجد با اطراف آن، حدود 290.000 متر مربع گزارش شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=259 المساجد الأثریة، 1418ق، ص259.]</ref> همچنین در توسعه اخیر، امکانات رفاهی گوناگونی مانند حمام، سرویس بهداشتی، پارکینگ (برای خودرهای سبک و سنگین)، رستوران و بازارچه، برای رفاه حجاج در نظر گرفته شده که هزینه‌‌ی این امکانات 200.000.000 ریال سعودی گزارش شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=260 المساجد الأثریة، 1418ق، ص260.]</ref>

* '''مسجد شجره''': در این مکان، درختی وجود داشت که پیامبر زیر سایه آن استراحت می‌کرد و [[نماز]] می‌خواند و [[احرام]] می‌بست. پس از آنکه در این مکان مسجدی بنا شد،<ref name=":1">آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۵.</ref> نام آن را به دلیل وجود این درخت، مسجد شجره (درخت) نامیدند.<ref>تاریخ مکه المشرفه والمسجد الحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف، ۲۰۰۸م، ج۱، ص۳۱۱؛ المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.</ref> برخی از فقيهان مانند [[شیخ مفید]]، [[سید مرتضی]] و [[ابوالصلاح حلبی]]، هنگام نام بردن از میقات‌ها، نام مسجد شجره را ذکر نموده‌اند.<ref>المقنعة، 1413ق، ص394؛ المسائل الناصریات، 1417ق، ص308؛ الكافی فی الفقه، 1403ق، ص202.</ref>

* '''ذُو الْحُلَیفة''': «حلیفه»، نام آبی که در آنجا قرار داشته است.<ref name=":0">تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه،۱۳۸۱ش، ص۴۰۹.</ref> به اعتقاد برخی از فقيهان مانند [[ابن ادریس حلی|ابن ادریس]]، [[شیخ صدوق]] و [[شیخ طوسی]] «ذُوالْحُلَیفة» همان مسجد شجره است.<ref>السرائر الحاوی لتحرير الفتاوى، 1410ق، ج1، ص528؛ المقنع، 1415ق، ص217؛ النهاية فی مجرد الفقه و الفتاوى، 1400ق، ص210.</ref>  

* [[آبار علی|'''اَبیار علی''']]: برخی این نام را به «[[امام علی(ع)]]» نسبت داده‌اند و برخی دیگر آن را به «علی بن دينار» نسبت داده‌اند که در سال 1998م، در این [[میقات]] حاضر شده و چاه‌هایی را برای حجاج حفر نمود. برخی دیگر نیز این نامه را برگرفته از نام افراد دیگر، دانسته‌اند.<ref>«[https://www.okaz.com.sa/article/592194 قصة المیقات ومحطة انطلاق المعتمرین]»، سایت عکاظ.</ref>

به گزارش برخی تاریخ نویسان، [[پیامبر اسلام|پیامبر اسلام(ص)]] وقتی برای انجام فريضه [[حج]] عازم مکه بود، از این مکان، محرم و عازم حج می‌شد.<ref name=":1" />  

بنابر روایات فقهی، مسجد شجره از میقات‌هاى حج است.<ref>الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۱۹.</ref> همچنين فقيهان، مسجد شجره را از میقات‌های پنج‌گانه حج شمرده و معتقدند: برخی عمره‌گزاران [[عمره تمتع|تمتّع]] و [[عمره مفرده|مفرده]] باید از این مکان مُحرِم شوند.<ref>مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۷۱۲.</ref> به گفته برخی، میقاتِ مردمِ [[مدینه (شهر)|مدینه]] و کسانی که از اين شهر به مکه می‌روند، مسجد شجره است.<ref name=":2">مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۷۱۲.</ref> {{سخ}}در اين باره، پرسشی مطرح مى‌شود: کسانى که از مدینه به زیارت [[مسجدالحرام]] می‌روند، می‌توانند از [[جحفه|جُحفِه]] (میقاتی که در راه مدینه به مکه قرار دارد و بنابر روایات، میقات اهل [[شام]] دانسته شده است) محرم شوند؟ و در مسجد شجره محرم نشوند؟!{{سخ}}در پاسخ گفته شده: بنابر نظر مشهور فقيهان شيعه، جایز نیست مردم مدینه بدون احرام از میقات مسجد شجره حرکت کنند و به میقاتی دیگر مانند [[جحفه|حُجفه]] بروند و در آنجا محرم شوند؛<ref>«[http://miqat.hajj.ir/article_43464.html احرام از جحفه وظیفه چه کسی است]، ص 64-65.»</ref> تنها براى معذوران (ناتوان یا بیمار)، محرم شدن از جحفه، جايز است.<ref>«[http://miqat.hajj.ir/article_43464.html احرام از جحفه وظیفه چه کسی است]، ص 75.»</ref> همچنین گفته شده: این حکم درباره افرادی است که از مدینه به ذوالحلیفه بروند و بدون احرام از آنجا عبور کنند و به جحفه برسند؛ اما اگر از ذوالحلیفه عبور نکنند و از راه دیگری خارج شوند و به میقاتِ دیگرى بروند،{{یادداشت|مثلا از مدینه با هواپیما به جده و از آنجا به جحفه برود  یا از مدینه به ذی الحلیفه رفته و قبل از عبور از آنجا بار دیگر به مدینه برگشته و از میقاتی دیگر به مکه رود.}} عملشان اشکالی ندارد؛ زیرا تجاوز از میقات، عرفاً بر آن صدق نمی­‌کند.<ref>«[http://miqat.hajj.ir/article_43464.html احرام از جحفه وظیفه چه کسی است]، ص65.»</ref>

ذوالحلیفه، نام منطقه وسیعی بوده که مسجد شجره در آن قرار داشته است.<ref>[http://miqat.hajj.ir/article_37980_ed97038f84c6a271f8cd14936a05d7b7.pdf «میقات مسیر مدینه»]، ص61 </ref> در روایات، گاهی «مسجد شجره» محل میقات حج اهل مدینه دانسته‌ شده و گاهی تعبیر «شجره» یا «ذوالحلیفه» به کار رفته است.<ref>تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، ۱۴۱۸ق، ج3، ص20-24.</ref> درباره لزوم احرام در داخل مسجد دو ديدگاه وجود دارد: گروهی، محرم شدن را تنها در داخل مسجد شجره صحیح می‌دانند و گروهی دیگر، احرام در بیرون از مسجد را نیز صحیح دانسته‌اند؛<ref>[http://miqat.hajj.ir/article_37980_ed97038f84c6a271f8cd14936a05d7b7.pdf «میقات مسیر مدینه»]، ص62.</ref> به‌گونه‌ای که برخی معتقدند: بنابر نظر مشهور فقيهان، محرم شدن از بیرون مسجد و در مُحاذات (نزدیکی‌های مسجد)، جایز است.<ref>بررسی حکم احرام از محاذی مواقیت، از