مسجد غمامه: تفاوت میان نسخه‌ها

==موقعیت مسجد==

مسجد غمامه یا مسجد مصلی در جنوب غرب مسجدالنبی در قطعه‌ای قرار دارد که به آن میدان مصلی گفته می‌شود. این مکان همچنین مناخه نام داشته و صحرایی بوده که بازار مدینه نیز در آنجا تشکیل می‌شده و بارانداز شتران کاروان‌های تجاری بوده است. پیامبر از این مکان که فضای بازی بود برای برپایی نماز‌ عید (قربان و فطر) و نماز باران استفاده می‌کرد. بعدها در مکان نمازگزاری پیامبر مسجدهایی ساخته شد که به آن‌ها مسجدهای مصلی گفته می‌شود. یکی از این مسجدهای مصلی که در مناخه است مسجد غمامه یا مسجد مصلی نام دارد. مسجدهای دیگر یکی [[مسجد امام علی (مناخه)|مسجد علی بن ابی‌طالب(ع)]] و دیگری [[مسجد ابوبکر(مناخه)|مسجد ابوبکر]] است.  

 

غمامه به معنای ابر است. گفته شده یک بار که پیامبر در حال برپایی نماز باران بود، ابری بر سر آن حضرت سایه انداخت.

==نمازهای پیامبر در مصلی==

روایات چندی حکایت از اقامه نماز عید فطر و قربان در این مصلاّ دارد؛ از جمله [[ابوسعید خدری|ابوسعید خُدْری]] روایت کرده است که رسول خدا(ص) روز عید فطر و قربان به مصلاّ می‌آمد. ابتدا نماز می‌خواند، پس از آن در برابر صفوف نمازگزاران می‌ایستاد و به وعظ آنان می‌پرداخت. در همانجا بود که اگر قصد اعزام سپاهی را داشت، آنان را می‌فرستاد یا اگر دستور دیگری داشت اعلام می‌کرد و سپس به خانه باز می‌گشت.<ref>کتاب بخاری، کتاب العیدین.</ref><ref>المساجد الاثریه، ص٢٢5.</ref>

محل مسجد غمامه، آخرین مصلای پیامبر بود. یعنی آخرین جایی که پیامبر در آن نماز عید خواند و پس از درگذشت او در همین مکان نماز عید و استقساء خوانده می شد. در زمان ابن زباله و ابن شبه این مکان به عنوان مصلی شناخته می شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=115 وفاء الوفاء، ج3، ص 115]</ref> در روایت ابن شبه گاهی از این مکان به عنوان مسجد یاد شده است<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=118 وفاء الوفاء، ج3، ص 118]</ref>

به گزارش سمهودی این مکان در نزدیکی خانه کثیر بن صَلت و در جنوب آن قرار داشته است و در قبل از اینکه اینجا مسجد شود، نشانه ای (عَلَم) در آنجا گذاشته بودند که محل مصلی پیامبر را نشان می داد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=118 الوفاء الوفاء، ج3، ص 118]</ref>[[پرونده:مسجد غمامه پلان افقی.png|350px|thumb|left|پلان افقی مسجد مصلی]]

این مسجد در گزارش های تاریخ نگاران مدینه از قرن هشتم<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=146 التعریف بما انست الهجره، ص 146]</ref> و نهم  یاد شده است و سمهودی (م.911) بر آن است که احتمالا اولین بار در زمان عمر بن عبدالعزیز ساخته شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=122 وفاء الوفاء، ج3، ص 122]</ref> سمهودی گزارش می‌کند که این مسجد در زمان او باز بوده هر چند دچار خرابی بوده است. او گزارش می دهد که روی در این مسجد نوشته شده که آن را به فرمان عز الدین شیخ حرم مکه (درگذشته به 761ق.) بازسازی کرده اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=123 وفاء الوفاء، ج3، ص 123]</ref>این مسجد را در سال 861 امیر بردبک که معمار بود بازسازی کرد.<ref>وفاء‌الوفاء، ج3، ص 146</ref>

در زمان سلطان عبدالحمید دوم (1293-1327ق.) اصلاحاتی در مسجد انجام شد.<ref>مساجد الاثريهلإ ص 232</ref> در [[دوره سعودی]] نیز باز بر همان مبنا، ترمیم شد که کتیبه موجود تاریخ آن را سال 1411 یعنی به عهد سلطنت فهد نشان می‌دهد.<ref>مساجد الاثریه، ص 234 </ref>

طول مسجد 26 متر، عرض آن حدود ١٣ متر و مساحت کلّ آن ٣٣٨ متر بوده است. در سال‌های اخیر مسجد یاد شده با حفظ معماری، به صورتی نو تزیین شده است. مسجد شش گنبد دایره‌ای دارد که بزرگترین آنها روی محراب قرار گرفته است. صالح لمعی مصطفی، که در کتاب خود به توصیف و بررسی کامل معماری مسجد غمامه پرداخته است،<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=138 المدینه المنوره، تطورها العمرانی، ص 138-145]</ref> در توصیف شبستان مسجد می‌نویسد: «شبستان دو رواق دارد که هر یک از سه چشمه تشکیل می‌شود. چشمه میانی به واسطه طاق ضربی متقاطعی از دو چشمه جانبی خود متمایز است. طاقهای جناغی که گنبدها بر آنها قرار دارند از داخل بر چهار ستون بزرگ در دو ردیف و از سمت دیوارها بر پشت‌بندهای سنگی تکیه دارند. ستونها از بالا به دو ردیف مقرنس منتهی می‌شود.»<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=139 المدینه المنوره تطورها العمرانی، ص 139- 141]</ref>

مصلای پیامبر(ص) در زمان آن حضرت و تا زمان مروان بن حکم منبری نداشت. گزارش شده که پیامبر بعد از برپایی نماز مقابل نمازگزاران می‌ایستاد و برایشان سخنرانی می‌کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=125 وفاء‌الوفاء، ج3، ص 125]</ref> اما در زمان مروان بن حکم منبری در مکان مصلی گذاشتند و مروان پیش از آنکه نماز بخواند خطبه خواند چون برآن بود که بعد از نماز کسی برای شنیدن سخنانش نخواهد نشست.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=126 وفاء الوفاء، ج3، ص 126]</ref>برخی روایات نیز استفاده از منبر و خواندن خطبه پیش از نماز را به عثمان بن عفان منسوب کرده اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=127 وفاء الوفاء، ج3، ص 127-128]</ref>

در دوران اخیر منبری با نه پله در این مسجد قرار داشت که روی آن نوشته شده بود «انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم» و این عبارتی قرآنی بود که بر همه آثار اهدایی سلطان سلیمان قانونی در مکه و مدینه یافت می‌شد. گفته شده که احتمالا این منبر، منبر اهدایی او به مسجدالنبی بوده است که از سال 998ق/1590م. به مسجد مصلی منتقل شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=142 المدینه المنوره، تطورها العمرانی، ص142]؛  [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=366 معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء4، مجلد1، ص366]</ref>  برخی کتاب‌ها از جمله عبدالعزیز کعکی در کتابش معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ که به سال ... چاپ شده است تصاویری از منبر را منتشر کرده است<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=364 معالم المدینه المنوره، جزء 4، مجلد 1، ص 364]</ref> اما این منبر در تصاویر جدید‌تر مسجد غمامه دیده نمی‌شود.